Octan sodu E262 – właściwości, zastosowanie, otrzymywanie, szkodliwość

Co to jest octan sodu i jakie ma właściwości?

Octan sodu lub inaczej octan sodowy to związek organiczny – sól sodowa kwasu octowego. Wzór octanu sodu jest stosunkowo prosty: CH₃COONa. Substancja ta ma postać krystalicznego bezbarwnego lub białego proszku. Generalnie nie ma zapachu, jednak w kontakcie z wilgocią pachnie lekko octem. Octan sodu jest higroskopijny, co oznacza, że pochłania wodę z otoczenia. Sól ta występuje w dwóch postaciach – jako trójwodny octan sodu (jedna cząsteczka soli otoczona jest trzema cząsteczkami wody) oraz jako octan sodu bezwodny (czysta sól, bez żadnego udziału wody). Rozpuszczalność octanu sodu w wodzie jest dobra, dużo gorzej rozpuszcza się w alkoholu etylowym.

pH octanu sodu jest zależne od stężenia roztworu. 1 proc. roztwór ma odczyn w zakresie od 8,0 do 9,5. Octan sodowy jako sól słabego kwasu i mocnej zasady ulega w wodzie częściowo odwracalnej hydrolizie i daje odczyn zasadowy (pH powyżej 7). Octan sodu wykorzystuje się przede wszystkim jako regulator kwasowości i konserwant w przemyśle spożywczym.

Gdzie kupić octan sodu? Jest on łatwo dostępny w sklepach z chemią spożywczą oraz na aukcjach internetowych.

Otrzymywanie – jak zrobić octan sodu?

Octan sodu na bardzo małą skalę, np. w doświadczeniach chemicznych w szkolnictwie, wytwarza się w reakcji kwasu octowego i wodorotlenku sodu. Co ciekawe, związek ten występuje naturalnie w większości owoców. Nie jest jednak z nich pozyskiwany. Produkcja octanu sodowego na skalę przemysłową odbywa się w reakcji chemicznej, w której wyjściowym substratem jest aldehyd octowy. Bardzo często do jego wytwarzania używa się metody mikrobiologicznej, w które specjalnie wyselekcjonowane szczepy bakterii fermentują pożywkę (najczęściej cukier bądź melasę).

Sól tę można dosyć łatwo wytworzyć samodzielnie. Octan sodu sprawdza się rewelacyjnie w efektownych doświadczeniach chemicznych z tzw. gorącym lodem, podczas których w roztworach przebiega widowiskowa krystalizacja przypominająca tworzenie się lodowych kryształów, ale w dużo szybszym tempie. Jak zrobić octan sodu? Należy wymieszać 100 g esencji octowej (kwas octowy 80 proc.), 88 g sody oczyszczonej spożywczej, a po godzinie dodać 200 ml wody. Otrzymany proszek trzeba zagotować do całkowitego rozpuszczenia, a następnie w zamkniętym naczyniu schłodzić do temperatury pokojowej.

Zastosowanie octanu sodu w żywności i w kosmetyce

Octan sodu jest używany przede wszystkim w produkcji żywności. Na opakowaniach produktów spożywczych znajduje się pod symbolem E262. W pożywieniu pełni rolę konserwantu, regulatora kwasowości, stabilizatora i sekwestrantu. Jest jednym z niewielu konserwantów występujących naturalnie w przyrodzie. E262 ma działanie bakteriobójcze, a ponadto buforujące (utrzymuje stałe pH), stabilizujące i kompleksujące jony metali (sekwestrant). Poprzez absorbowanie wolnych jonów obecnych w produktach spożywczych zapobiega zmianie barwy, konsystencji i smaku jedzenia podczas przechowywania.

Poza tym stosuje się octan sodu w kosmetyce, jako odtłuszczacz, podczas procesów fotograficznych, do barwienia tkanin oraz w ogrzewaczach termicznych. Ogrzewacze w postaci elastycznych pojemników zawierają płynny octan sodu. Jego krystalizacja pobudzana jest mechanicznie (najczęściej przez zgięcie blaszki w środku) i zachodzi z wydzieleniem ciepła. Po całkowitym wykrystalizowaniu octanu sodu ogrzewacz trzeba wrzucić do wody i gotować do rozpuszczenia jego zawartości.

Octan sodu w jedzeniu – w jakich produktach jest E262?

Konserwant E262 w produktach spożywczych występuje w:

• galaretkach,
• dżemach,
• cukierkach twardych i miękkich,
• płatkach śniadaniowych i innych przetworach zbożowych,
• przetworach mięsnych i rybnych,
• tłuszczach i olejach,
• koncentratach do zup,
• słodkich sosach,
• marynatach do śledzi, grzybów i sałatek,
• sosach sałatkowych,
• majonezach.

Czy octan sodu jest szkodliwy?

Octan sodu należy do nieszkodliwych dodatków do żywności. Nie powoduje żadnych problemów zdrowotnych ani skutków ubocznych po spożyciu. Ostrożność muszą zachować jedynie osoby uczulone na ocet, gdyż octan sodu jest pochodną tego kwasu. Szkodliwość E262 nie została potwierdzona w żadnych badaniach. Ten dodatek do żywności ma status GRAS, czyli jest uznany za bezpieczny przez Agencję ds. Żywności i Leków (FDA).

Kwas octowy i jego sole w tym octan sodu są do tego stopnia neutralne dla organizmu, że zniesiono dla nich wartość dopuszczalnego dziennego spożycia (ADI). Octan sodu jest metabolizowany w wątrobie do jonu wodorowęglanowego, a następnie do dwutlenku węgla i wody, które są zupełnie nieszkodliwe. Octan sodu w ciąży, podczas karmienia piersią i dla małych dzieci również jest bezpieczny. Znajduje się czasem jako regulator kwasowości w środkach spożywczych dla niemowląt.