Cukrzyca typu 2 – dieta i żywienie w cukrzycy – produkty, jadłospis i indeks glikemiczny

Cukrzyca typu 2 – przyczyny i objawy

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się występowaniem stanów hiperglikemii w następstwie defektu działania lub/i wydzielania insuliny. Konsekwencjami przewlekłych podwyższonych stężeń glukozy we krwi są powikłania w postaci zaburzeń czynności i niewydolności narządów, np. nerek, serca czy naczyń krwionośnych.

Zdecydowaną większość przypadków tego typu schorzeń stanowi tzw. cukrzyca typu 2 wywołana początkowo względnym niedoborem insuliny, a następnie upośledzeniem jej produkcji przez komórki beta trzustki na skutek występującej insulinooporności tkanek obwodowych (szczególnie mięśni szkieletowych). Zjawisko rozwijania się obniżonej wrażliwości tkanek na insulinę znajduje swoje przyczyny przede wszystkim w czynnikach środowiskowych, takich jak:

• nadmierna masa ciała – szczególnie otyłość brzuszna (tzw. typ jabłko),
• wysokokaloryczna dieta, której konsekwencją jest nawaga i otyłość,
• nadmierne spożycie cukru i tłuszczu, żywności przetworzonej,
• brak aktywności fizycznej,
• stosowanie używek,
• zbyt mała ilość snu,
• stres.

Przyczyny wystąpienia insulinooporności mogą mieć także podłoże genetyczne. Cukrzyca typu 2 to choroba, której często współtowarzyszą hiperlipidemie ( podwyższone stężenia cholesterolu, trójglicerydów), nadciśnienie czy wspomniana wcześniej otyłość. Co ważne zaburzenia glikemii tego typu rozwijają się latami na skutek nieprawidłowego stylu życia początkowo nie dając żadnych charakterystycznych, możliwych do wychwycenia przez pacjenta objawów. Dlatego bardzo ważnym elementem szybkiego wykrywania cukrzycy typu 2 jest wykonywanie pomiarów stężenia glukozy na czczo.

Leczenie cukrzycy w początkowej fazie opiera się w dużej mierze na zmianie diety i wprowadzeniu codziennej aktywności fizycznej. Terapia niefarmakologiczna uzupełniana jest zastosowaniem leków doustnych mających na celu obniżenie poziomu glukozy we krwi. Stopniowo, gdy dochodzi do wyczerpania rezerw trzustkowych insuliny niezbędne staje się wprowadzenie insulinoterapii. Zmiana stylu życia osoby chorej na cukrzycę, a przez to skuteczne leczenie ma za zadanie obniżać ryzyko rozwoju poważnych powikłań, takich jak niewydolność nerek czy choroby układu sercowo-naczyniowego.

Przeczytaj też: Jak działa Metformax?

Dieta przy cukrzycy typu 2 – dieta niskoglikemiczna

Podstawę leczenia niefarmakologicznego tego schorzenia stanowi dieta cukrzycowa. Warto wiedzieć, że jej założenia nie odbiegają od powszechnie znanych zasad zdrowego odżywiania. Celem leczenia dietetycznego cukrzycy typu 2 jest:

• uzyskanie prawidłowych (lub bliskich prawidłowym) stężeń glukozy we krwi,
• utrzymanie lub przywrócenie prawidłowych stężeń lipidów i lipoprotein we krwi (cholesterol, trójglicerydy),
• uzyskanie lepszej kontroli wartości ciśnienia tętniczego,
• utrzymanie lub przywrócenie prawidłowej masy ciała.

Dieta przy cukrzycy powinna uwzględniać redukcję nadmiernej masy ciała, która wpływa na poprawę parametrów metabolicznych m.in. stężenia glukozy czy cholesterolu we krwi oraz wartości ciśnienia tętniczego. Dlatego planując jadłospis należy wprowadzić indywidualny deficyt kaloryczny prowadzący do utraty około 0,5-1 kg na tydzień. Co ważne nie zaleca się jednak stosowania diet głodówkowych. Wartość energetyczna menu powinna być każdorazowo planowa w odniesieniu do czynników, takich jak: masa ciała, wzrost, płeć, wiek, stan zdrowia oraz aktywność fizyczna.

Dieta w cukrzycy musi dostarczać wszystkich makroskładników w odpowiednich proporcjach z właściwych pod kątem jakości źródeł pokarmowych. Jadłospis cukrzyka powinien uwzględniać prawidłową podaż poniższych składników.

• Węglowodany – ich ilość w diecie należy planować indywidualnie. Zwykle zaleca się by stanowiły one ok. 45 proc. wartości energetycznej menu. Głównym ich źródłem powinny być produkty z pełnoziarnistych zbóż o indeksie glikemicznym poniżej 55. Należy równocześnie ograniczyć pokarmy będące źródłem cukrów prostych. Zaleca się eliminację cukru i produktów go zwierających. Rekomendowana ilość błonnika w diecie osoby chorej na cukrzyce to 25 g lub 15 g na każde 1000 kcal. Dozwolone jest stosowanie substancji słodzących tj. słodzików. Zaleca się jednak by były one używane tylko w przypadku, gdy pacjent nie jest w stanie zrezygnować z potraw czy płynów o smaku słodkim.
• Białka – ich udział w wartości odżywczej diety może wahać się od 15 do 30 proc. Należy zawartość tego składnika planować indywidualnie. U osób z współistniejącą przewlekłą chorobą nerek spożycie protein powinno pozostać na poziomie 0, 8-1 g/kg m.c./dobę.
• Tłuszcze – mogą dostarczać 25-40 proc. dziennej wartości kalorycznej diety. Kluczową sprawą jest odpowiedni profil spożywanych kwasów tłuszczowych. Ilość frakcji nasyconej nie powinna przekraczać 10 proc. energii. Kwasy wielonienasycone powinny stanowić 6-10 proc., a jednonienasycone 20 proc. Co ważne należy do minimum ograniczać pokarmowe źródła kwasów tłuszczowych typu trans.

Ważną wskazówką pozwalającą osobie chorej na cukrzyce wybierać odpowiednie produkty do komponowania diety jest indeks glikemiczny i ładunek glikemiczny. Wskazują one, w jakim stopniu spożyty produkt wpłynie na poziom poposiłkowej glikemii. Zaleca się planowanie codziennego jadłospisu w oparciu o pokarmy o niskim i średnim IG oraz ŁG. Niezwykle istotną kwestią są również w żywieniu chorego regularne posiłki. Kontrola jakości oraz ilości spożywanego pokarmu w połączeniu z regularną dostosowaną do stanu zdrowia aktywnością fizyczną przynoszą rezultaty w postaci poprawy poziomów glikemii i lipidów, redukcji masy ciała czy wyrównania ciśnienia tętniczego. Warto jednak pamiętać, że nie istnieje uniwersalna dieta przy cukrzycy typu 2. Zarówno wartość odżywcza jak i rozkład makroskładników, ilość posiłków a w końcu dobór produktów spożywczych powinny być planowane indywidualne dla każdego pacjenta.

Żywienie w cukrzycy typu 2 – co może jeść chory na cukrzycę?

Dieta dla cukrzyków typu 2 powinna opierać się na pokarmach nieprzetworzonych o niskim i średnim indeksie glikemicznym. Codzienne posiłki należy komponować korzystając z produktów, takich jak:

• warzywa – szczególnie zielonego koloru – powinny być dodawane do każdego posiłku; jeśli nie ma przeciwwskazań warto serwować je na surowo, natomiast ograniczeniu ilościowemu podlegają w tej grupie jedynie strączki, ziemniaki, gotowana marchewka oraz buraki;
• owoce – zaleca się wybierać produkty o niższej zawartości węglowodanów, takie jak owoce cytrusowe czy jagodowe; dopuszcza się jednak spożycie wszystkich rodzajów pokarmów z tej grupy – warto łączyć je w posiłku z produktami białkowymi (np. jogurt naturalny) czy tłuszczowymi (np. orzechy); ograniczeniu podlega natomiast spożycie soków owocowych;
• pełnoziarniste produkty zbożowe – grube kasze, np. gryczana, jęczmienna, brązowy lub dziki ryż, razowe makarony, płatki owsiane, żytnie czy orkiszowe, otręby, najlepsze pieczywo dla cukrzyków to żytnie, orkiszowe, graham;
• ryby – zaleca się dwie porcje ryb w tygodniu (w tym tłustych, morskich gatunków takich jak makrela, śledź);
• chude mięsa – takie jak kurczak, indyk, cielęcina, wołowina;
• jaja – w rozsądnych ilościach (w zależności od źródeł ok. 4–8 tygodniowo);
• półtłusty i chudy nabiał – jogurty, kefiry, maślanki naturalne, twarogi;
• orzechy i nasiona – w ograniczonych ilościach, zwykle do ok. 30 g dziennie;
• zioła – cynamon, imbir, kurkuma, chili, tymianek, bazylia, oregano, rozmaryn i inne;
• woda mineralna niskosodowa, kawa naturalna, herbaty, soki warzywne – wszystkie płyny powinny być bez dodatku cukru;
• oleje rzepakowy, z orzechów włoskich, lniany, oliwa z oliwek – dodawane do potraw na surowo.

Żywienie w cukrzycy powinno także uwzględniać odpowiednie techniki obróbki termicznej. Dozwolone jest gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie bez tłuszczu, duszenie bez smażenia, grillowanie. Zaleca się unikać smażenia oraz pieczenia z udziałem tłuszczu. Pomocne są dostępne m.in. w Internecie tabele dla cukrzyków, które wskazują zalecane i przeciwwskazane produkty wraz z ich indeksem glikemiczny. To pomaga samodzielnie komponować przepisy.

Czego nie wolno jeść przy cukrzycy typu 2?

Jadłospis dla cukrzyków powinien opierać się na zdrowych, nieprzetworzonych produktach o niskim i średnim indeksie glikemicznym i ładunku glikemicznym. Wielu pacjentów zastanawia się jednak, czego nie wolno jeść przy cukrzycy typu 2? Zalecenia w tym zakresie pokrywają się z powszechnie znanymi zasadami zdrowego odżywiania. Dieta cukrzycowa powinna ograniczać lub eliminować z jadłospisu następujące produkty:

• cukier,
• słodycze,
• słodkie napoje gazowane i niegazowane,
• soki owocowe,
• pokarmy typu fast food,
• miód, dżemy, konfitury, marmolady,
• pieczywo pszenne, drobne kasze, makaron z mąki oczyszczonej, biały ryż, słodzone płatki śniadaniowe,
• tłuste sery, mleko pełnotłuste, owocowe jogurty, kefiry, maślanki,
• tłuste gatunki mięs,
• sól,
• alkohol.

Warto wiedzieć, że alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby może, więc sprzyjać niedocukrzeniom. W niektórych przypadkach dopuszcza się jednak spożycie niewielkiej jego ilości. Do pacjentów, którzy powinni całkowicie go wyeliminować należą osoby po zapaleniu trzustki, z neuropatią i dyslipidemią. Warto również pamiętać, że miód przy cukrzycy nie jest produktem wskazanym do spożycia w dużych ilościach. Nie należy go traktować, jako zamiennika cukru. Jest źródłem dużej ilości węglowodanów prostych w tym fruktozy.

Dieta przy cukrzycy typu 2 – jadłospis

Dieta cukrzycowa typu 2 czy inaczej mówiąc dieta niskoglikemiczna opiera się na regularnych posiłkach, odpowiednich porcjach i jakości spożywanej żywności. Przy jej ustalaniu należy uwzględnić preferencje smakowe pacjenta, jego umiejętności kulinarne oraz status ekonomiczny. Przykładowy jednodniowy jadłospis dla cukrzyków może wyglądać następująco:

• śniadanie: chleb żytni z pasta z awokado, pomidor, papryka zielona, rzodkiewka, jajko na miękko, zielona herbata bez cukru;
• II śniadanie: jogurt naturalny z otrębami owsianymi, borówkami i orzechami włoskimi, woda mineralna niskosodowa;
• obiad: zupa jarzynowa niezabielana, indyk pieczony w rękawie z pomidorami suszonymi i oliwkami, kasza gryczana, fasolka szparagowa pokropiona oliwą, surówka z białej kapusty, herbata czerwona bez cukru,
• podwieczorek: warzywa surowe pokrojone w słupki (marchew, kalarepa, ogórek, seler naciowy) z humusem, woda mineralna niskosodowa;
• kolacja: makrela wędzona, ogórek kiszony, papryka czerwona, kiełki rzodkiewki, chleb żytni, sok pomidorowy (bez dodatku soli).

Czy cukrzyca typu 2 może się cofnąć? Remisja cukrzycy możliwa jest tylko jeśli nastąpi odpowiednia zmiana stylu życia, polegająca na zdrowym odżywianiu, regularnej aktywności fizycznej i wyeliminowaniu używek. Pozwoli to skutecznie zredukować ryzyko wystąpienia poważnych powikłań cukrzycy i może odsunąć w czasie rozpoczęcie insulinoterapii.