Zespół różyczki wrodzonej

Co to jest zespół różyczki wrodzonej?

Na zespół różyczki wrodzonej składają się patologie przede wszystkim trzech układów: słuchu, wzroku i serca, które przebiegają różnorodnie, począwszy od lekkiej dysfunkcji, do ciężkiego niedorozwoju narządu.

Mogą tworzyć kombinacje zaburzeń albo powodować patologię jednego narządu. Najczęstszym występującym pojedynczo objawem zespołu różyczki wrodzonej jest niedosłuch.

Ważne jest właściwe zapobieganie infekcji u kobiety ciężarnej, ponieważ potencjalne skutki choroby płodu są albo nieuleczalne, albo wymagają skomplikowanych zabiegów naprawczych. Rolę tę pełnią szczepienia ochronne po kontroli poziomu przeciwciał, które mogą uchronić – jeśli są prawidłowo prowadzone – przed najcięższymi powikłaniami.

Różyczka

Różyczka przenosi się drogą kropelkową, a więc poprzez kontakt z osobą chorą. Możliwa jest również infekcja przeniesiona poprzez łożysko do płodu. Choroba rozwija się zwykle po 14–21 dniach od kontaktu z osobą zainfekowaną.

Różyczka zwykle rozpoczyna się objawami infekcji górnych dróg oddechowych, takimi jak:

• katar,
• kaszel,
• ból głowy,
• ogólne rozbicie,
• zapalenie spojówek.

Charakterystyczne jest powiększenie węzłów chłonnych okolicy karkowej i potylicznej. Typowa jest drobna wysypka, zwykle zaczynająca się na twarzy, a następnie schodząca na dolne partie ciała.

Może też wystąpić powiększenie śledziony i zapalenie stawów – szczególnie rąk (bolesność, obrzęk i zaczerwienie zajętej okolicy). Poza tym uważa się, że u około 1/3 osób zainfekowanych tym wirusem przebieg jest bezobjawowy.

Zakażenie różyczką w pierwszym trymestrze ciąży wiąże się z największym ryzykiem powikłań. Wczesny okres ciąży jako czas szybkiego rozwoju narządów płodu stanowi łatwy cel dla wirusa. Znana jest zależność, że im wcześniejszy tydzień ciąży, tym większe ryzyko wad wrodzonych płodu. Z kolei zakażenie od około połowy ciąży wiąże się ze znikomym ryzykiem powstania nieprawidłowości narządów wewnętrznych.

Objawy różyczki wrodzonej

Znane są charakterystyczne objawy dla różyczki wrodzonej, tworzące tzw. triadę Gregga. Zalicza się do nich:

• niedosłuch odbiorczy, czyli taki, który uszkadza komórki zmysłowe ucha; leczenie tego powikłania jest niezwykle trudne, a często niemożliwe;
• zaćmę, czyli zmętnienie soczewki, wymagające w przyszłości jej usunięcia i zastąpienia sztuczną;
• wady serca – nie ulegają zamknięciu struktury płodowe, takie jak przewód tętniczy czy przegrody w sercu; leczenie tych wad uzależnione jest od ich wielkości i wpływu na stan dziecka.

Rzadziej mówi się o takich powikłaniach różyczki wrodzonej, jak:

• opóźnienie wzrastania płodu,
• wady układu kostnego,
• wysypka,
• powiększenie węzłów chłonnych u noworodka.

U części dzieci początkowo można nie stwierdzić żadnych nieprawidłowości, jednak z czasem pewne patologie stają się widoczne. Mogą one występować pojedynczo bądź jako połączenie kilku patologii, tworząc zespół objawów.

Znany jest również odległy wpływ wirusa różyczki na funkcje trzustki i tarczycy. U niektórych dochodzi do niszczenia komórek trzustki, co skutkuje rozwojem cukrzycy typu 1. U innych wirus różyczki uszkadza komórki tarczycy, prowadząc do zaburzeń wydzielania przez nią hormonów. Niektórzy podają również częstsze występowanie autyzmu u dzieci.

Warto wspomnieć, że zakażenie we wczesnej fazie ciąży może powodować poronienie. Jednak jest to jedynie jednorazowa przyczyna utraty ciąży, która nie wpływa na dalsze losy prokreacyjne pacjentki.

Czytaj również: Zaćma wrodzona – przyczyny, objawy, leczenie

Zapobieganie różyczce wrodzonej

Każda kobieta planująca ciążę powinna wykonać podstawowy panel badań poziomu przeciwciał, między innymi przeciwko różyczce, ospie, toksoplazmozie. Od ich ilości uzależnione jest dalsze działanie, mające na celu zabezpieczenie przed potencjalnym rozwojem choroby w przypadku kontaktu z osobą zainfekowaną.

Szczególną grupę stanowią ciężarne, które miały kontakt z osobą chorą i jednocześnie nie sprawdzano u nich odporności przeciwko różyczce. Niezbędna jest w tej sytuacji konsultacja z lekarzem w celu sprawdzenia ilości przeciwciał i ewentualnego podania immunoglobuliny, najlepiej do 72 godzin od kontaktu.

Immunoglobulina to preparat zawierający gotowe przeciwciała mogące zneutralizować cząsteczki wirusa, które dostały się do organizmu matki i dalej przeszły przez łożysko do płodu. Warto podkreślić, że preparat ten nie zabezpiecza całkowicie przed infekcją, a jedynie zmniejsza jej ryzyko.

Kobiety ciężarne, nieposiadające zabezpieczającego miana przeciwciał przeciwko różyczce, powinny unikać potencjalnych kontaktów z osobami chorymi oraz takimi, u których może rozwinąć się choroba.

Szczepienia przeciwko różyczce

Obecnie każde dziecko jest obowiązkowo dwa razy szczepione przeciwko różyczce. Pierwsze szczepienie wykonuje się w 13.–14. miesiącu życia, a drugie w 6. roku życia.

Szczepienia przeciwko różyczce są wykonywane preparatem, który zawiera jednocześnie dwa różne rodzaje wirusów – odry i świnki. Jest to tzw. szczepionka MMR (jej nazwa pochodzi od pierwszych liter słów – Mumps, Measles, Rubella).

Zawiera ona żywe wirusy, ale pozbawione zdolności do uszkadzania tkanek. Z jednej strony żywe szczepionki silniej stymulują układ odpornościowy, a z drugiej mogą narażać na zachorowanie wyżej wymienionymi wirusami. Szczepienia te nie zabezpieczają w 100% przez zachorowaniem, ale pozwalają łagodniej je przejść.

Należy dodać, że odporność na różyczkę po prawidłowym cyklu szczepienia trwa około 10 lat. Z tego też powodu każda kobieta, która planuje ciążę, powinna wykonać podstawowy panel badań poziomu przeciwciał, w tym przede wszystkim przeciwko różyczce.

Niski wynik wskazuje na potrzebę doszczepienia. Po jego wykonaniu zaleca się odczekać pewien okres przed zajściem w ciążę. Według różnych źródeł jest to czas od 1 do 3 miesięcy. Podyktowane jest to tym, iż bardzo wczesny okres ciąży to stadium intensywnych podziałów komórkowych – tworzenia się organów wewnętrznych. Moment ten charakteryzuje się szczególną podatnością na czynniki szkodliwe, a wirus różyczki jest bardzo dobrze poznanym czynnikiem uszkadzającym narządy wewnętrzne.

Niezwykle ważny jest fakt, że u ciężarnych, które zaszczepiono podczas ciąży, nie wiedząc o niej, nie zaobserwowano wzrostu ilości wad genetycznych. Niemniej bezpieczniej jest odczekać pewien okres czasu od szczepienia.