Wirusowe zapalenie wątroby A (WZW typu A)

WZW typu A – co to jest?

Wirus HAV, który powoduje wirusowe zapalenie wątroby typu A, należy do rodziny Picornaviridae. Jest to wirus hepatotropowy, co oznacza, że wykazuje powinowactwo do komórek wątroby, zwanych hepatocytami. To właśnie w nich następuje namnożenie wirusa. Uwolnione z komórek wiriony przedostają się do żółci, a wraz z nią do treści pokarmowych, z którymi ostatecznie zostają wydalone. Obecność wirusów w kale pacjenta można potwierdzić już 1–2 tygodnie po zakażeniu, a utrzymuje się do 7 dni od momentu wystąpienia objawów klinicznych.

Wirusowe zapalenie wątroby jest chorobą szeroko rozpowszechnioną, szczególnie w krajach rozwijających się. Często przebiega bezobjawowo, może jednak powodować nudności i wymioty, objawy grypopodobne oraz – rzadziej – żółtaczkę. Nie istnieje leczenie przyczynowe. Na szczęście choroba z reguły ustępuje samoistnie, pozostawiając po sobie odporność.

WZW typu A – sytuacja epidemiologiczna

Występowanie wirusowego zapalenia wątroby typu A jest ściśle związane z warunkami sanitarnymi. Zwiększoną zapadalność na tę chorobę odnotowuje się między innymi w krajach Afryki, Azji Środkowo-Wschodniej i Ameryki Południowej. Przed planowanym wyjazdem wakacyjnym zawsze warto zapytać lekarza, jakie środki zapobiegawcze powinniśmy zastosować, odwiedzając dany region.

Zapadalność na WZW typu A w Polsce uległa znacznemu zmniejszeniu na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. W latach 70. wynosiła średnio ponad 150 przypadków na 100 000 osób. Aktualnie wynosi w przybliżeniu 15, czyli około 5000 nowych przypadków rocznie.

Drogi zakażenia WZW typu A

Wyróżniamy trzy podstawowe mechanizmy przeniesienia zakażenia, z których pierwsze dwa (nazywane wspólnie drogą fekalno-oralną) występują zdecydowanie najczęściej:

• spożycie zanieczyszczonej wody lub produktów spożywczych,
• bezpośredni kontakt z osobą zakażoną HAV,
• droga kontaktów seksualnych.

Czynnikami ryzyka wystąpienia wirusowego zapalenia wątroby są podróże do krajów o wysokiej częstości zachorowań, bliski kontakt z chorą osobą oraz praca związana z usuwaniem nieczystości.

Okres wylęgania choroby wynosi od 15 do 49 dni.

Objawy WZW typu A

W zależności od przebiegu możemy wyróżnić trzy postacie choroby:

• bezżółtaczkową,
• żółtaczkową,
• cholestatyczną.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A często przebiega zupełnie bezobjawowo. U dzieci do 6. roku życia taka postać choroby występuje nawet w 70% przypadków. Przebieg choroby bywa cięższy u dorosłych, szczególnie u osób starszych.

W okresie wylęgania przeważają objawy przypominające niestrawność, takie jak:

• nudności,
• wymioty,
• bóle brzucha,
• niekiedy biegunka.

Występują ponadto objawy grypopodobne:

• męczliwość,
• bóle mięśni i stawów,
• gorączka.

Dość często stwierdza się powiększenie wątroby, zaś u dzieci objawy infekcji górnych dróg oddechowych i nieznaczne powiększenie węzłów chłonnych. Mimo nazywania wirusowego zapalenia wątroby „żółtaczką zakaźną”, zażółcenie skóry oraz twardówek występuje tylko w części przypadków. Towarzyszy mu ściemnienie moczu oraz odbarwienie stolca. W przypadkach utrudnionego odpływu żółci (cholestatycznych) obserwuje się dodatkowo świąd skóry.

Powikłania choroby występują rzadko. Dotyczą około 0,2% przypadków. Spotykają głównie osoby po 50. roku życia, które już wcześniej cierpiały na przewlekłą chorobę wątroby. W skrajnych przypadkach zakażenie HAV doprowadza do piorunującego zapalenia wątroby, a w konsekwencji do ostrej niewydolności.

Rozpoznanie WZW typu A

Postawienie diagnozy opiera się na wyniku badań serologicznych krwi, a dokładniej wykryciu obecności przeciwciał anty-HAV w klasie IgM (świadczących o świeżym zakażeniu) oraz wykryciu RNA wirusa za pomocą metody PCR. Przeciwciała klasy IgM pojawiają się we krwi już około 5. do 10. dnia po kontakcie z wirusem i mogą być wykrywalne nawet do 6 miesięcy. Przez ten czas stopniowo zastępują je przeciwciała klasy IgG, które mogą utrzymywać się do końca życia, warunkując odporność oraz świadcząc o przebytym w przeszłości zakażeniu.

Dodatkowo w badaniach laboratoryjnych obserwuje się wzrost poziomu aminotransferaz (AlAT oraz AspAT), a także podwyższenie stężenia bilirubiny wolnej i sprzężonej. W przypadku utrudnionego odpływu żółci, czyli w tak zwanej postaci cholestatycznej choroby, stwierdza się zwiększenie aktywności fosfatazy zasadowej (ALP) i gamma-glutamylotranspeptydazy (w skrócie GGTP). Normalizacja wartości aminotransferaz u większości pacjentów następuje przed upływem 3 miesięcy.

Czytaj również: Choroba kociego pazura – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Leczenie WZW typu A

Nie ma niestety metod leczenia przyczynowego WZW typu A. Zalecenia sprowadzają się do ograniczenia wysiłku fizycznego i zastosowania odpowiedniej diety. W przypadku nasilonego świądu niekiedy stosuje się cholestyraminę lub kwas ursodeoksycholowy.

Zapobieganie WZW typu A

Wirusowe zapalenie wątroby nazywane jest czasami, zupełnie słusznie, „chorobą brudnych rąk”. Aby uniknąć zakażenia, trzeba przede wszystkim zachowywać podstawowe zasady higieny. Konieczne jest częste mycie rąk, poddawanie żywności obróbce termicznej, a w czasie podróży zwrócenie szczególnej uwagi na pochodzenie wody i produktów spożywczych. Mimo zachowania środków ostrożności, uniknięcie spotkania z wirusem zapalenia wątroby typu A może okazać się niemożliwe. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania jest zaszczepienie. Zaleca się je:

• dzieciom, które nie chorowały na WZW typu A;
• osobom podróżującym do krajów o tzw. wysokiej lub pośredniej endemiczności, czyli tam, gdzie zakażenia wirusem są wyjątkowo częste, np. w krajach Ameryki Południowej czy basenu Morza Śródziemnego;
• pacjentom z przewlekłą chorobą wątroby lub cierpiącym na hemofilię;
• osobom zajmującym się produkcją i dystrybucją żywności;
• osobom zatrudnionym przy usuwaniu odpadów komunalnych i nieczystości.

W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionek – zawierające inaktywowane wirusy zapalenia wątroby typu A lub też zawierające dodatkowo antygen powierzchniowy HbsAg, uodparniający na WZW typu B. Szczepienie polega na domięśniowym podaniu dwóch dawek preparatu. Pierwsza z nich powinna być podana około 4 tygodnie przed ewentualną ekspozycją (np. wyjazdem). Podanie drugiej, czyli dawki przypominającej, zaleca się po upływie 6–12 miesięcy. Pojawienie się przeciwciał ochronnych, świadczących o skuteczności szczepienia, obserwuje się u 95–99% pacjentów, a uzyskana odporność utrzymuje się co najmniej 10–20 lat.