Papillomawirusy i polyomawirusy

Wirus HPV

Wirus brodawczaka ludzkiego (wirus HPV , Human Papilloma Virus) jest jednym z najczęstszych patogenów powodujących zmiany na skórze i błonie śluzowej. Występuje on w prawie 100 typach, które różnią się głównie chorobotwórczością. Niektóre wywołują zmiany skórne o charakterze brodawek, inne z kolei wywołują zmiany w obszarze genitalnym w postaci kłykcin kończystych, a jeszcze inne zakażenia bezobjawowe.

Zmiany powodowane przez typy HPV o niskim ryzyku onkogennym to:

• kłykciny kończyste (powodowane głównie przez HPV-6 i HPV-11) w postaci różowych lub szarobiałych, uszypułowanych wykwitów o brodawkującej powierzchni na narządach zewnętrznych płciowych męskich (głównie na żołędzi) i żeńskich (wargi sromowe), a także w okolicach odbytu, na skórze krocza i pachwin, w cewce moczowej;
• brodawczaki krtani wywołane przez HPV-6, HPV-11, czasem HPV-16 i HPV-18; do zakażenia noworodka dochodzi w trakcie porodu lub wewnątrzmacicznie; charakterystycznym objawem jest chrypka już w pierwszych latach życia dziecka; mają tendencję do nawrotów oraz agresywny przebieg.

Najgroźniejsze są jednak tzw. typy onkogenne HPV, które powodują w późniejszym okresie rozwój raka szyjki macicy. Najważniejsze typy onkogenne to HPV-16 i HPV-18, ale poza nimi zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów szyjki macicy, sromu, prącia i odbytu mogą powodować także typy HPV, takie jak 26, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 53, 56, 58, 59, 66, 68, 73 i 82.

Zmiany powodowane przez typy HPV o wysokim ryzyku onkogennym to:

• bowenoid papulosis – wywoływany przez HPV-16, HPV-33, HPV-35; zmiany mają postać drobnych, płaskich grudek zlokalizowanych u mężczyzn na żołędzi, u kobiet na zewnętrznych narządach płciowych, pachwinie i okolicach odbytu;
• choroba Bowena – najczęściej występuje na skórze rąk i w okolicach genitalnych w postaci czerwonych, złuszczających się ognisk;
• erytroplazja Queyrata – podobna do choroby Bowena, występuje głównie na męskich zewnętrznych narządach płciowych (na żołędzi).

W przypadku wirusów o typie onkogennym w obrębie szyjki macicy pojawiają się po pewnym czasie zmiany, które ostatecznie mogą przejść w raka szyjki macicy.

Zakażenia wirusem HPV

Do zakażeń wirusem HPV może dochodzić przez kontakt bezpośredni z osobami ze zmianami na skórze i używanie wspólnych przedmiotów osobistych. Jedną z najważniejszych dróg zakażenia jest droga kontaktów seksualnych, w szczególności duża liczba partnerów seksualnych, zwłaszcza przypadkowych.

Głównym objawem zakażeń HPV jest wystąpienie zmian typu brodawkowatego w miejscu wniknięcia wirusa. W przypadku okolicy genitalnej zmiany często przybierają postać rozbudowanych wykwitów zwanych kłykcinami kończystymi.

Czasami może dojść do zakażeń bezobjawowych. Dotychczas nie powstał lek, który działałby specyficznie na HPV i eliminował go. W leczeniu objawowych zakażeń stosowane są miejscowo leki (np. podofilina i imichimod), a także zabiegi lecznicze, takie jak:

• krioterapia,
• laseroterapia,
• terapia fotodynamiczna.

Postępowanie to prowadzi do szybszego ustępowania zmian, ale nie może wyeliminować zakażenia jako takiego, częste są także nawroty choroby.

W przypadku zakażeń objawowych wystarczy diagnostyka kliniczna – najlepszą metodą jest wykrycie genomu wirusa HPV testem PCR, dzięki czemu można zidentyfikować poszczególne typy wirusa.

Jednakże z uwagi na zagrożenie rakiem szyjki macicy kobiety powinny regularnie wykonywać badania rozmazu cytologicznego i być badane przez ginekologa w kierunku zmian przednowotworowych, które można usunąć w stanie przedinwazyjnym (przed zrakowaceniem).

Istnieją badania pozwalające na wykrycie DNA ważniejszych typów onkogennych w wymazie z szyjki macicy. Dzięki temu ginekolog może określić częstość badań cytologicznych i wizyt, aby móc szybko uchwycić proces nowotworzenia.

W przypadku profilaktyki zakażeń należy unikać kontaktów bezpośrednich (np. uściski rąk). W przypadku obecności zmian typu brodawek nie należy używać wspólnych przedmiotów osobistych. Przede wszystkim jednak należy zachować właściwą higienę życia seksualnego, zwłaszcza ograniczyć liczbę partnerów i używać prezerwatyw.

Dostępna jest poliwalentna szczepionka profilaktyczna skierowana przeciwko kilku najczęstszym typom wirusa (6, 11, 16 i 18) – na razie wskazania do jej stosowania dotyczą dziewczynek w wieku 9–12 lat, czyli przed rozpoczęciem życia seksualnego.

Czytaj również: Terapia Bowena – co to jest, na czym polega, na co pomaga?

Choroby wywołane wirusami Polyomaviridae

Wirusy z rodziny Polyomaviridae są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie. W organizmie człowieka powodują zmiany w ważnych dla życia narządach, takich jak mózg, nerki, płuca oraz w układzie nerwowym.

Nazwy wirusów pochodzą od inicjałów osób, u których zostały stwierdzone. Do zakażenia dochodzi na drodze kropelkowej, wirusy są obecne w moczu, możliwa jest też droga fekalno-oralna. Genomy poliomawirusów wykryte zostały w niektórych guzach mózgu i rdzenia kręgowego u dzieci.

Wirusy BK i JC zakażają zwykle ludzi we wczesnym dzieciństwie, wirus SV40 (małpi) – bardzo rzadko jest patogenny dla ludzi. Zakażenie tymi wirusami u osoby z prawidłową odpornością zwykle jest bezobjawowe (ewentualnie przybiera postać łagodnych objawów grypopodobnych).

Wirus po zakażeniu dostaje się do preferowanego narządu (JC – centralny system nerwowy, BK – nerki) i tam pozostaje do końca życia w formie utajonej. Do rozwoju ciężkiego zakażenia dochodzi dopiero w momencie, kiedy odporność pacjenta ulegnie obniżeniu (np. immunosupresja, AIDS) oraz u kobiet w ciąży.

Wirus JC wywołuje chorobę zwaną postępującą wieloogniskową encefalopatią, polegającą na uszkodzeniu centralnego układu nerwowego. Następuje stosunkowo powolna degradacja funkcji mózgu, począwszy od zaburzeń mowy, wzroku i funkcji poznawczych, do porażeń, zaburzeń czucia i ślepoty. Chory umiera po 3–6 miesiącach.

W badaniu rezonansu magnetycznego można znaleźć ogniska zmian. Rozpoznanie polega na szukaniu DNA wirusa w płynie mózgowo-rdzeniowym (dawniej należało wykonać biopsję mózgu i szukać cząstek wirusa pod mikroskopem elektronowym).

Leczenie polega na poprawie stanu odporności organizmu – odstawienie immunosupresji, leczenie AIDS. Z leków przeciwwirusowych pewną skuteczność ma cydofowir.

Wirus BK wywołuje schorzenia nerek i pęcherza moczowego. Może dojść do:

• krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego,
• stanu zapalnego moczowodów,
• owrzodzeń moczowodów.

U osób po przeszczepie nerki może dojść do utraty przeszczepionego narządu wskutek namnażania się w nim wirusa BK. Rozpoznanie polega na szukaniu DNA wirusa w moczu. Leczenie podobnie jak wirusa JC.

Dwa nowe wirusy (m.in. wirus KI) zostały odkryte dopiero w 2007 r., w 2008 r. kolejny wirus – przypuszcza się, że jest on odpowiedzialny za raka neuroendokrynnego skóry. Jednak dokładna rola trzech nowo odkrytych poliomawirusów jak dotąd nie jest jednak znana.