AIDS – objawy, leczenie, rokowania

Zespół nabytego niedoboru odporności

Termin AIDS (ang. acquired immunodefficiency syndrome) został wprowadzony relatywnie niedawno, w 1982 roku, kiedy opisano 5 przypadków kobiet cierpiących na zespół nabytego niedoboru odporności. Choroba ta polega na znacznym upośledzeniu funkcjonowania układu immunologicznego.

Czynnikiem etiologicznym AIDS jest retrowirus HIV (rodzina wirusów, których materiałem genetycznym jest struktura RNA, w przeciwieństwie do DNA człowieka), który cechuje się znacznym powinowactwem do komórek układu immunologicznego – tzw. limfocytów pomocniczych.

Udało się wyizolować dwa podtypy wirusa HIV:

• typ 1 – występuje przede wszystkim na terenie Ameryki Północnej i Europy,
• typ 2 – pojawia się na obszarze Afryki i Azji.

Pomimo wykształcenia wielu mechanizmów adaptacyjnych, istnieje możliwość inaktywacji cząsteczek wirusa poprzez zastosowanie odpowiednio dobranych detergentów, zwłaszcza tych, które w swoim składzie zawierają chlor. Proces ogrzewania czy suszenia ma także negatywny wpływ na aktywność wirusa HIV. Oczywiście są to tylko i wyłącznie mechanizmy szeroko pojętej profilaktyki, a nie przykłady środków terapeutycznych.

Zobacz też: Czy można wyleczyć HIV?

W jaki sposób można się zarazić wirusem HIV?

Źródłem zakażenia jest nosiciel wirusa HIV, a transmisja cząsteczek wirusa odbywa się:

• drogą krwiopochodną,
• poprzez kontakt seksualny,
• drogą okołoporodową (zakażenie o charakterze wertykalnym, co oznacza, że noworodek podczas przechodzenia przez kanał rodny zostaje zainfekowany cząsteczkami wirusa).

Istnieje możliwość kontaktu z wirusem HIV w trakcie karmienia piersią. Zakażenie krwiopochodne to zakażenie wirusem w trakcie wykonywania procedur medycznych, np. iniekcji dożylnych, transfuzji krwi (preparatów krwiopochodnych). Naturalnie do tej grupy należy również zaliczyć osoby uzależnione od środków psychoaktywnych, przede wszystkim narkotyków, których droga podania odbywa się zdecydowanie najczęściej poprzez wkłucia.

Obecnie rzadziej do zakażenia dochodzi w zakładach fryzjerskich (poprzez skażone przybory do strzyżenia) czy w gabinetach stomatologicznych. Mówiąc o transmisji wirusa podczas stosunków seksualnych, mamy na myśli związki zarówno heteroseksualne, jak i homoseksualne.

Zatem do zdefiniowanych czynników ryzyka zakażenia wirusem HIV zaliczamy:

• kontakty seksualne bez zabezpieczenia (prezerwatywy),
• zakłucie ostrym przedmiotem, np. igłą zanieczyszczoną krwią osoby będącej nosicielem wirusa,
• narkotyki zażywane pod postacią iniekcji dożylnych.

Ostatnie badania wykazały, że znacznie większy ryzyko zakażenia występuje u osób obciążonych dodatnim wywiadem w kierunku chorób wenerycznych, czyli przenoszonych drogą płciową. Prawdopodobnie wynika to z faktu uszkodzenia naturalnej bariery ochronnej – błony śluzowej.

Zakażenie wirusem HIV następuje, gdy odpowiednia ilość wirusa zostanie przetransmitowana przez wrota zakażenia, czyli miejsce wniknięcia HIV. W materiale biologicznym, takim jak ślina, plwocina, łzy znajduje się śladowa ilość wirusa, w związku z tym ryzyko zarażenia poprzez kontakt z tego typu materiałem jest znikome.

Do zakażenia wirusem HIV dochodzi tylko w przypadku naruszenia ciągłości skóry czy błon śluzowych, co oznacza, że obawy przed codziennym kontaktem (wspólne używanie naczyń, podanie ręki na przywitanie czy nawet pocałunek) z nosicielem wirusa są niepotrzebne.

Czytaj również: Choroba kociego pazura – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Jakie są objawy AIDS?

Pierwszy etap to faza inkubacji wirusa, która trwa zwykle 2–3 tygodni. Jest to czas, w którym dochodzi do licznych podziałów patogenu, zaraz po wniknięciu do organizmu. W tym stadium obraz kliniczny choroby jest zbliżony do tego, który obserwujemy w mononukleozie zakaźnej (choroba wywołana przez wirusa Epsteina-Barr).

Bardzo często faza ta jest skąpoobjawowa, co niestety opóźnia postawienie właściwego rozpoznania i wdrożenie odpowiedniej terapii. Do najczęstszych dolegliwości zgłaszanych przez pacjentów zaliczamy:

• ogólne osłabienie,
• łatwą męczliwość,
• bóle kostno-mięśniowo-stawowe,
• stan podgorączkowy i gorączkę,
• nocne zlewne poty
• chroniczne bóle głowy,
• biegunkę,
• zapalenie gardła,
• objawy skórne pod postacią swędzącej wysypki, zlokalizowanej na twarzy i tułowiu, rzadko na kończynach,
• powiększenie węzłów chłonnych typowe dla mononukleozy zakaźnej (powiększone węzły chłonne na szyi i potyliczne),
• owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej czy narządów płciowych,
• nawracający półpasiec (choroba wirusowa spowodowana przejściem z fazy utajenia w fazę aktywnego zakażenia wirusa ospy wietrznej i półpaśca; ma to miejsce w przypadku znacznego obniżenia odporności organizmu),
• utratę masy ciała;
• rzadko pierwsze objawy ze strony układu nerwowego pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Po tym okresie osłabiony układ immunologiczny nosiciela poprzez zachowane mechanizmy obronne zapobiega większości infekcji. Dzięki temu nawet przez kilkanaście lat pacjent może żyć nieświadomy swojej choroby i tym samym stanowi poważne zagrożenie dla otoczenia.

W kolejnym etapie pojawia się uogólnione powiększenie węzłów chłonnych. Początkowo mogą być drobne, twarde i niebolesne, stopniowo stając się bolesne, asymetryczne i przyjmujące bardzo znaczne rozmiary.

Na tym etapie zakażenia pacjent może odczuwać dolegliwości, takie jak ból głowy, uczucie ciągłego zmęczenia, dosyć późno obserwuje się powiększenie wątroby i śledziony. Częściej niż w populacji ogólnej chorzy zgłaszają się do lekarza z powodu nawracających zakażeń skóry, dróg oddechowych czy przewodu pokarmowego.

Jaka jest różnica pomiędzy HIV a AIDS?

Czym różni się AIDS od HIV? Dużym błędem jest zamienne stosowanie terminów HIV i AIDS.

W przypadku AIDS mamy na myśli końcowy etap zakażenia HIV, które zwykle stwierdzamy po kilku, czasem kilkunastu latach od momentu wniknięcia cząsteczek wirusa do organizmu. Dochodzi wówczas do bardzo dużej destrukcji układu odpornościowego. Mechanizmy obronne organizmu są na tyle słabe, że bardzo trudna jest obrona przed różnymi patogenami chorobotwórczymi.

Należy podkreślić, iż nosiciel śmiertelnego wirusa HIV nie zawsze zachoruje na AIDS, ponieważ przy wczesnym wdrożeniu odpowiedniego leczenia można uniknąć nabytego zespołu upośledzenia odporności.

Na co chorują chorzy na AIDS?

Dla AIDS znamienny jest spadek liczby limfocytów pomocniczych, który sprzyja tzw. zakażeniom oportunistycznym (terminem tym określamy zakażenia wywołane przez drobnoustroje, które u zdrowych ludzi nie wywołują zakażenia ).

Do charakterystycznych chorób z tego kręgu zaliczmy:

• półpaśca,
• leukoplakię włochatą (wykwity obejmujące język, przypominające zakażenie grzybicze),
• oporną na leczenie grzybicę gardła,
• grzybicę pochwy i/lub sromu.

W tym stadium dołączają także objawy ogólne, takie jak;

• gorączka utrzymująca się nawet 1 miesiąc,
• przewlekła biegunka,
• nawracające krwawienia z nosa, dziąseł, przewodu pokarmowego jako manifestacja małopłytkowości.

W ostatnim etapie pełnoobjawowego AIDS oprócz chorób oportunistycznych pacjenci skarżą się na: duszność, uporczywy kaszel, poty nocne.

Dołączają się czasem dolegliwości ze strony układu nerwowego – bóle głowy, dezorientacja, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Ze strony układu pokarmowego najczęściej są to przewlekłe i uporczywe biegunki, kolki jelitowe.

Jak rozpoznać zakażenie HIV?

W celu rozpoznania zakażenia wirusem HIV należy wykonać odpowiednie badania diagnostyczne. Znane są następujące metody wykrywania zakażenia:

• stwierdzenie obecności przeciwciał skierowanych przeciwko cząsteczce wirusa – są to białka produkowane przez układ immunologiczny około 14 dni od momentu zakażenia; wynik testu może w takim razie być ujemny, co nie oznacza, że osoba nie jest zakażona wirusem; z kolei w przypadku testu dodatniego należy powtórzyć badanie;
• test na obecność antygenu HIV – białka rdzenia wirusa; w badaniu opisanym powyżej poszukiwane są białka (produkty układu immunologicznego, które są produkowane w odpowiedzi na zakażenie), natomiast w tym przypadku dążymy do zidentyfikowania fragmentu wirusa;
• hodowla wirusa HIV z materiału biologicznego pobranego od osoby zakażonej (komórki lub płyn tkankowy); zaleca się wykonanie tego badania w przypadkach trudnych diagnostycznie lub kiedy pacjentem jest niemowlę.

Leczenie AIDS i profilaktyka HIV

AIDS pozostaje wciąż nieuleczalną chorobą, a farmakoterapia nadal skoncentrowana jest jedynie na lekach, które mają na celu opóźnienie wystąpienia kolejnych objawów.

Prowadzone są badania nad produkcją szczepionki przeciwko wirusowi HIV, ale nadal jest to dopiero wstępna faza badań. Terapia pacjentów wymaga podaży kilku leków jednoczasowo, które hamują namnażanie się cząsteczek wirusa. AZT (azydotymidyna) to pierwszy lek o takim profilu działania, aczkolwiek nie pozbawiony działań niepożądanych: znacząco zmniejsza liczbę białych krwinek i przyczynia się do niedokrwistości.

Innym lekiem stosowanym u pacjentów jest dideoksyinozyna (DDI), która może wywołać zapalenie trzustki czy zaburzenia neurologiczne. Z niektórymi działaniami ubocznymi stosowanych leków można skutecznie walczyć. I tak np. w przypadku niedokrwistości można podawać erytropoetynę, hormon, który pobudza komórki szpiku kostnego do produkcji czerwonych krwinek krwi (erytrocytów).

Oprócz tych podstawowych leków pacjenci przyjmują także preparaty skierowane przeciwko patogenom powodującym zakażenia oportunistyczne.

Bardzo duże znaczenie w prewencji zakażenia wirusem HIV ma profilaktyka. Znając drogi transmisji wirusa, można unikać sytuacji potencjalnie ryzykownych.

Kontakty seksualne:

• podczas stosunków seksualnych zaleca się zachowanie ostrożności i stosowanie lateksowych prezerwatyw pozbawionych porów, co utrudnia przenikanie cząsteczek wirusa;
• należy unikać przypadkowych kontaktów analnych, a także takich, w których dochodzi do kontaktu z krwią, spermą, moczem czy kałem partnera;
• z zabawek erotycznych (np. wibratory, które są wprowadzane do naturalnych otworów ciała) powinna korzystać tylko jedna osoba;
• niewskazane są głębokie pocałunki z nosicielem HIV.

Droga krwiopochodna zakażenia wirusem HIV:

• należy używać sterylnego sprzętu chirurgicznego;
• należy stosować tylko jednorazowe igły i strzykawki (zasada ta dotyczy wszystkich, nie tylko narkomanów);
• wszelkie ozdoby na ciele (np. tatuaże, piercing) należy wykonywać w sprawdzonych miejscach, gdzie dba się o bezpieczeństwo klienta;
• badania na obecność wirusa HIV we krwi oddawanej w punktach krwiodawstwa.

Zakażenia okołoporodowe wirusem HIV:

• w przypadku stwierdzonego zakażenia wirusem HIV u matki należy zastosować odpowiednie leczenie (matka, dziecko) podczas porodu, a także po nim;
• rezygnacja z karmienia piersią.