Toksoplazmoza w ciąży – przyczyny, objawy i leczenie zakażenia

Toksoplazmoza w ciąży – jak można się zarazić?

Toksoplazmoza jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób pasożytniczych. Za jej rozwój odpowiedzialny jest pierwotniak Toxoplasma gondii . Człowiek, podobnie jak inne ssaki, takie jak świnie czy krowy, jest dla niego żywicielem pośrednim, natomiast żywicielem ostatecznym są zwierzęta z rodzaju kotowatych – koty, lisy, norki.

Do zakażenia człowieka może dojść następującymi drogami:

• w czasie spożywania niedogotowanego lub surowego mięsa, np. wieprzowego lub wołowego, zawierającego cysty tkankowe pierwotniaka Toxoplasma gondii;
• przez kontakt z glebą, zanieczyszczoną wodą lub zabrudzonymi, nieumytymi owocami lub warzywami, które miały styczność z odchodami zarażonego żywiciela ostatecznego, np. kota;
• przez łożysko, jeśli matka w czasie ciąży zachoruje na toksoplazmozę – wówczas może dojść do rozwoju groźnej dla płodu toksoplazmozy wrodzonej;
• niezwykle rzadko przez przetoczenie zainfekowanej krwi lub przeszczep narządu zarażonego cystami Toxoplasma gondii.

Najczęstszą przyczyną zakażenia toksoplazmozą, wbrew powszechnej opinii, nie jest wcale przebywanie z kotami, a spożywanie surowego lub niedogotowanego mięsa z cystami tego pasożyta, a także jedzenie brudnych owoców i warzyw.

U większości z nas do zakażenia pierwotniakiem Toxoplasma gondii dochodzi już w dzieciństwie lub wczesnej młodości. Przebycie toksoplazmozy pozostawia trwałą odporność. Jednak ze względu na to, że objawy tej choroby pasożytniczej u osób niedotkniętych ciężkimi niedoborami odporności, są skąpe – powiększenie węzłów chłonnych, objawy grypopodobne – lub wcale nie występują, najczęściej o tym nie wiemy.

Toksoplazmoza w ciąży – dlaczego jest niebezpieczna?

Toksoplazmoza to jedna z chorób, której szczególnie obawiamy się u kobiet ciężarnych, ponieważ pierwotniak Toxoplasma gondii może wywołać groźne w skutkach zakażenie wrodzone u płodu. Szacuje się, że co druga kobieta będąca w ciąży nie przechorowała wcześniej toksoplazmozy. Sprawia to, że może się nią zarazić w czasie jej trwania.

Zgodnie z obowiązującymi standardami, jednym z badań zalecanych do przeprowadzenia w pierwszym trymestrze ciąży, jest ocena poziomu przeciwciał klasy IgG oraz IgM, skierowanych przeciwko pierwotniakowi Toxoplasma gondii we krwi matki. Dodatkowo, w czasie badania ocenia się również awidność, czyli sił wiązania antygenów patogenu przez przeciwciała IgG.

Wyniki interpretowane są w następujący sposób:

• wysoka awidność przeciwciał IgG oraz ujemny wynik przeciwciał IgM świadczą o tym, że kobieta przechorowała toksoplazmozę przed ciążą. Wówczas nie ma ryzyka, że dojdzie do zarażenia płodu;
• ujemny wyniki IgG i IgM mówią nam o tym, że kobieta nigdy nie chorowała, a więc istnieje ryzyko, że może się zrazić toksoplazmozą w czasie ciąży;
• stwierdzenie obecności przeciwciał IgM w wysokim mianie świadczy o aktualnym lub niedawanym przechorowaniu toksoplazmozy.

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca by kobiety, które nie przechorowały toksoplazmozy przed ciążą, miały powtórzone opisane badanie serologiczne w każdym trymestrze ciąży. Pozwala to na wykrycie serokonwersji, czyli zmiany wyników ujemnych na dodatnie. Ryzyko zachorowania seronegatywnej kobiety jest wysokie.

W przypadku wykrycia świeżego zakażenia, o czym świadczy obecność przeciwciał IgM w wysokim mianie, trzeba włączyć odpowiednie leczenie.

Zakażenie toksoplazmozą w ciąży – objawy

Rozpoznanie zakażenia toksoplazmozą w czasie ciąży, jedynie na podstawie objawów klinicznych, jest trudne, ponieważ choroba najczęściej przebiega bezobjawowo. Część kobiet ciężarnych może mieć skąpe objawy grypopodobne, z powiększeniem węzłów chłonnych, bólami mięśni czy stanem podgorączkowym. Jednak są one niespecyficzne.

Dużo rzadziej rozwija się u nich:

• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie płuc i opłucnej,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• powiększenie śledziony,
• powiększenie wątroby i jej zapalenie,
• skaza krwotoczna,
• niedokrwistość.

Ze względu na skąpe objawy choroby, jedynym sposobem wykluczenia toksoplazmozy wrodzonej jest regularne przeprowadzanie badań serologicznych, zgodnie z rekomendacjami.

Toksoplazmoza w ciąży jest chorobą pasożytniczą, która stanowi szczególne zagrożenie dla płodu. W czasie zakażenia pierwotnego może dojść do transmisji pierwotniaka przez łożysko do płodu. Ryzyko zakażenia toksoplazmozą wrodzoną wzrasta wraz z czasem trwania ciąży i wynosi:

• 6% w 13. tygodniu ciąży,
• 40% w 26. tygodniu ciąży,
• 72% w 36. tygodniu ciąży.

Jednak konsekwencje toksoplazmozy wrodzonej są najpoważniejsze na wczesnym etapie ciąży. Zakażenie pierwotniakiem Toxoplasma gondii może skutkować wewnątrzmaciczną śmiercią płodu, a także grozi rozwojem poważnych konsekwencji u dziecka, takich jak:

• zapalenie siatkówki i naczyniówki oka,
• zwapnienie śródmózgowia,
• małogłowie lub wodogłowie,
• upośledzenie umysłowe,
• opóźnienie rozwoju psychoruchowego.

Nierzadko dzieci z toksoplazmozą wrodzoną mierzą się z padaczką, niedosłuchem oraz zaburzeniami widzenia.

Objawy toksoplazmozy wrodzonej, gdy do zakażenia dojdzie na późniejszym etapie ciąży, to m.in. przedłużona żółtaczka po porodzie, powiększenie wątroby i śledziony, a także zapalenie mózgu i zapalenie płuc.

Leczenie toksoplazmozy w ciąży

Dodatni odczyn serologiczny, świadczący o świeżym zachorowaniu na toksoplazmozę u kobiety w ciąży, jest wskazaniem do włączenia leczenia przeciwpierwotniakowego. Lekiem pierwszego wyboru jest spiramycyna, która ma za zadanie zapobiec przeniesieniu zakażenia przez łożysko do płodu.

Lek ten jest skuteczny, gdy toksoplazmoza u matki zostanie wykryta bardzo wcześnie. W przypadku gdy dojdzie do zakażenia płodu, co potwierdza dodatni wynik badania płynu owodniowego, spiramycyna zastępowana jest pirymetaminą z sulfadiazyną i kwasem folinowym. Leki te, w przeciwieństwie do spiramycyny, przechodzą przez łożysko i leczą toksoplazmozę wrodzoną. Ważnym elementem leczenia toksoplazmozy w ciąży jest regularne kontrolowanie wzrastania płodu.

Toksoplazmoza w ciąży – jak zapobiegać?

W zapobieganiu toksoplazmozy w ciąży szczególnie ważne jest dbanie o higienę, zwłaszcza podczas przygotowywania posiłków, jedzenia oraz kontaktów z kotami. Nie polega to na unikaniu kontaktu z własnym kotem, lecz na stosowaniu się w czasie całej ciąży do podstawowych zasad, takich jak:

• częste mycie rąk, zwłaszcza przed jedzeniem, po głaskaniu kota i po zakończeniu prac ogrodowych;
• dokładne smażenie lub pieczenie mięsa i ryb – pierwotniaki Toxoplazma giną bowiem w wysokiej temperaturze;
• unikanie dotykania, a tym bardziej próbowania surowego mięsa podczas gotowania;
• dokładne mycie płynem do zmywania deski, noża, blatu kuchennego i zlewu po obróbce surowego mięsa;
• dokładne mycie lub wyparzanie warzyw i owoców;
• karmienie kotów gotowanym mięsem, co zmniejszy ryzyko zarażenia ich toksoplazmozą;
• trzymanie kotów w domu i zabranianie im wchodzenia na blaty kuchenne i stoły;
• sprzątanie kociej kuwety lub wykonywanie prac w ogródku tylko w rękawiczkach ochronnych – a najlepiej unikanie wykonywania tych czynności w czasie ciąży.