Zatrucie lekami i środkami chemicznymi u dziecka

Przyczyny ostrych zatruć u dziecka

Dziecięca ciekawość w połączeniu z nieuwagą opiekunów może się nierzadko skończyć tragicznie. Niestety coraz częściej zatrucia lekami i środkami chemicznymi u dziecka są zdarzeniami nie tylko przypadkowymi, ale i zamierzonymi. Warto znać potencjalnie substancje znajdujące się w środowisku domowym, którymi dziecko może się zatruć oraz postępowanie w takich przypadkach. W większości przypadków to właśnie od wiedzy i szybkiej reakcji rodziców bądź opiekunów zależy to, czy uda się uratować dziecko.

Zatrucie lekami i środkami chemicznymi u dziecka można podzielić przede wszystkim na przypadkowe, które mogą zdarzyć się u dziecka w każdym wieku oraz zamierzone, które najczęściej występują wśród nastolatków. Niestety granica wiekowa występowania zamierzonych zatruć obniża się i eksperymentalne zażywanie substancji toksycznych, a także próby samobójcze obserwuje się u coraz młodszych nastolatków.

Zobacz też: Na czym polega dekontaminacja?

Zatrucia przypadkowe zdarzają się przede wszystkim u najmłodszych dzieci, ze szczytem częstości w 2 roku życia. Do tego rodzaju zatruć należą zażyte przez ciekawość i chęć poznawania otoczenia leki, środki chemiczne stosowane w domu, trujące grzyby i inne rośliny, jak również wdychanie unoszącego się w powietrzu tlenku węgla, pestycydów, nawozów oraz ukąszenia przez żmije.

Czytaj również: Leki na wymioty – jakie wybrać?

Czym dziecko może się zatruć?

Substancje toksyczne, którymi mogą zatruć się dzieci pochodzą najczęściej z ich najbliższego otoczenia. W dużej mierze są to leki zażywane przed dorosłych i przechowywane w niezabezpieczonych apteczkach, szafkach, szufladach i innych miejscach, do których dzieci mają łatwy dostęp. Różne kształty, rozmiary i kolory tabletek budzą ciekawość dziecka i skojarzenie z cukierkami, dlatego chętnie po nie sięgają.

Otoczki wielu leków mają w składzie cukry i smakują dzieciom, więc zażywają kolejne pastylki. Każdy lek może być przyczyną zatrucia. Najczęściej jednak są one spowodowane przez leki nasercowe, psychotropowe i nasenne, a także leki przeciwbólowe, szczególnie paracetamol, którego przedawkowanie może być przyczyną poważnego toksycznego uszkodzenia wątroby. Maksymalna dobowa dawka paracetamolu wynosi 4 g, a w przypadku zażywania go przez kilka dni 2,5 g.

Warto pamiętać, że paracetamol wchodzi w skład wielu preparatów uśmierzających ból i objawy przeziębienia dostępnych bez recepty, dlatego przed zażyciem należy sprawdzać ich skład oraz uważać, aby nie przekroczyć bezpiecznej dobowej dawki tej substancji.

W przypadku zatrucia środkami chemicznymi u dziecka przyczyną zatrucia może być np. kwas solny, siarkowy, fluorowodorowy i inne zawarte w preparatach do czyszczenia, ługi (mocne zasady) wchodzące w skład np. preparatów do udrażniania rur, a także glikol etylenowy, czyli składnik płynu do chłodnic. Inne substancje toksyczne wywołujące zatrucia to: alkohol etylowy (warto pamiętać, że wchodzi również w skład niektórych kosmetyków i płynów do płukania jamy ustnej). Wśród trucizn wziewnych wymienia się głównie tlenek węgla oraz pestycydy.

Objawy zatrucia u dziecka

Podejrzenie zatrucia lekami i środkami chemicznymi u dziecka mogą nasunąć:

• widoczne ślady (np. puste opakowania, rozlane środki chemiczne) po zjedzeniu lub wypiciu przez dziecko leków, środków czyszczących i innych wyżej wymienionych substancji, także roślin trujących, w tym grzybów,
• zapach unoszącego się w powietrzu gazu, pestycydów.

Objawy ogólne sugerujące zatrucie zależą od spożytego leku lub innego środka trującego. Są to między innymi:

• senność dziecka lub utrata przytomności,
• nieprawidłowe zachowanie dziecka, szczególnie jeśli jakiś czas pozostawało bez opieki,
• wymioty,
• drgawki,
• zaburzenia oddychania,
• duszność,
• ból w jamie ustnej,
• ból brzucha,
• wodnista biegunka i z domieszką krwi,
• widoczne oparzenia jamy ustnej,
• zmiany na skórze, np. rumień, wysypka, pęcherze.

Mogą wystąpić jeszcze inne objawy, bardziej specyficzne dla konkretnej substancji, którą zatruło się dziecko.

W przypadku objawów i okoliczności, które mogą budzić podejrzenie zatrucia lekami i środkami chemicznymi u dziecka należy jak najszybciej sprawdzić, czy do zatrucia mogło dojść: sprawdzić opakowania po lekach, środkach czystości i innych, zapytać o możliwość przyjęcia substancji toksycznej przez dzieci lub osoby przebywające z dzieckiem.

Zatrucie u dziecka – pierwsza pomoc

W przypadku z atrucia lekami i środkami chemicznymi u dziecka kluczowe dla jego zdrowia jest szybkie wyeliminowanie środka trującego i ograniczenie zmian, jakie wywoła w organizmie. W każdym przypadku zatrucia niezbędne jest zapewnienie wykwalifikowanej pomocy medycznej – należy więc jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe, najlepiej od razu kiedy podejrzewamy, że doszło do zatrucia. Zawsze trzeba również wykonać następujące czynności:

• jeśli dziecko straciło przytomność, ale oddycha – zapewnić drożność dróg oddechowych (ułożyć dziecko w pozycji bezpiecznej ustalonej), usunąć treść obcą lub wydzielinę z jamy ustnej,
• okryć lub ogrzać dziecko, aby zapewnić prawidłową temperaturę ciała,
• jeśli dziecko nie oddycha – rozpocząć sztuczne oddychanie metodą usta-usta lub usta-nos (poza przypadkami zatrucia wziewnego, ponieważ istnieje wtedy ryzyko zatrucia osoby ratującej); w takich sytuacjach zespół ratowniczy prowadzi wentylację mechaniczną,
• jeśli doszło do zatrzymania akcji serca – rozpocząć masaż zewnętrzny serca,
• zabezpieczyć do badań toksykologicznych pozostałą substancję toksyczną oraz opakowanie, resztki jedzenia, a także treść wymiocin i innych wydalin,
• stale obserwować do czasu przybycia wykwalifikowanej pomocy medycznej, nie wolno pozostawiać dziecka bez opieki.

Postępowanie w zatruciu

Postępowanie w zatruciu uzależnione jest od rodzaju substancji toksycznej, którą przyjęło dziecko oraz drogi, jaką dostała się ona do organizmu. W przypadku zatrucia wziewnego należy jak najszybciej przenieść dziecko z miejsca skażonego na świeże powietrze, a pomieszczenie, w którym jest np. gaz trujący wietrzyć.

Przeczytaj też: Kiedy wykonuje się płukanie żołądka?

Jeśli do zatrucia lekami i środkami chemicznymi u dziecka doszło drogą pokarmową, ważny jest charakter substancji. W zatruciach lekami czy substancjami chemicznymi używanymi w domu (poza substancjami żrącymi), a także grzybami i roślinami trującymi najważniejsze jest ich szybkie ewakuowanie poprzez wywołanie wymiotów.

Aby do nich doszło, można mechanicznie drażnić tylną ścianę gardła (np. za pomocą palca lub drewnianej szpatułki). Zabieg ten można przeprowadzić tylko u dziecka przytomnego, które ma zachowany odruch wymiotny, nie występują u niego drgawki oraz nie zatruło się substancją żrącą, oleistą, detergentem ani pochodnymi ropy naftowej.

Substancje żrące (kwasy i ługi wchodzące w skład środków czyszczących) nie mogą być usuwane poprzez wywoływanie u dziecka wymiotów, ponieważ mogą spowodować dodatkowe oparzenia, a nawet perforację przełyku. Wówczas należy podać płyn osłaniający błonę śluzową górnego odcinka przewodu pokarmowego, czyli 2–3 białka jaja kurzego roztrzepane w połowie szklanki wody.

Zatrucie detergentami (mydłami, proszkami i płynami do prania) jest przeciwwskazaniem do podawania płynów i wywoływania wymiotów, ponieważ może to spowodować aspirację tworzącej się piany do układu oddechowego.

W przypadku zatrucia lekami i środkami chemicznymi u dziecka, do którego doszło przez skórę lub błonę śluzową jamy ustnej, należy z powierzchni, która miała kontakt z substancją toksyczną zdjąć skażone ubranie i przemywać ją bieżącą wodą przez 10–15 minut. Dodatkowo dziecko trzeba przenieść w bezpieczne otoczenie.

Podawanie węgla aktywowanego, który absorbuje środki trujące oraz leki, wskazane jest po uprzednim wywołaniu wymiotów lub płukaniu żołądka u dziecka hospitalizowanego. Przeciwwskazaniem do zastosowania węgla są: zatrucie środkami żrącymi, kwasem borowym, cyjankami, preparatami żelaza oraz węglowodorami. Dawka wynosi 1–2 g/kg masy ciała, maksymalnie można podać 100 g jednorazowo.

Co musi wiedzieć lekarz?

W ocenie stanu i planowaniu postępowania leczniczego przy zatruciu lekami i środkami chemicznymi u dziecka bardzo pomocne są informacje uzyskane od rodziców i opiekunów. Warto wiedzieć, o co może zapytać lekarz na izbie przyjęć:

• jakie były okoliczności zatrucia,
• kiedy ono wystąpiło,
• jak długo dziecko było narażone na działanie szkodliwej substancji,
• jaka mogła być ilość spożytej substancji,
• jakie objawy zaobserwowano u dziecka,
• jakie próby leczenia zostały podjęte i jaki był ich efekt,
• jakie leki przyjmują domownicy i jakie leki znajdują się w domowej apteczce (jeśli są opakowania po lekach, którymi zatruło się dziecko, należy pokazać je lekarzowi),
• jeśli jest opakowanie po środku chemicznym, które przyjęło dziecko, również należy je pokazać lekarzowi,
• jakie pokarmy oraz leki były zażywane przez dziecko,
• jeśli udało się zachować resztki jedzenia, które mogło wywołać zatrucie lub wydaliny dziecka, należy je przekazać lekarzowi.

Jak zapobiegać zatruciom u dziecka?

Zapobieganie zatruciom lekami i środkami chemicznymi u dziecka polega przede wszystkim na tym, że znajdujące się w domu leki należy przechowywać w miejscu niedostępnym dla dzieci oraz dodatkowo zabezpieczonym, np. w zamkniętej apteczce, szafce bądź szufladzie ze specjalnym zamkiem. Nie wolno trzymać w domu leków przeterminowanych, a jeśli tylko ich okres przydatności się skończy, wyrzucić je do specjalnych pojemników znajdujących się w aptekach.

Nie należy pozostawiać w zasięgu małych dzieci środków czystości i detergentów. Nie wolno spożywać grzybów ze źródeł niewiadomego pochodzenia, szczególnie jeśli nie znamy się na ich gatunkach.