Wstrząs toksyczny – przyczyny, objawy, leczenie. Czy zespół wstrząsu toksycznego zagrażu życiu?

Przyczyny TSS u dzieci

Gronkowiec złocisty produkuje toksynę TSST-1 lub enterotoksynę B, które są odpowiedzialne za wystąpienie objawów. Warunkiem koniecznym wystąpienia zespołu wstrząsu toksycznego jest kolonizacja organizmu wystarczającą ilością bakterii produkujących toksyny, jak również niski poziom przeciwciał antytoksycznych. Najczęściej niedostateczna ilość tych przeciwciał występuje u dzieci i młodzieży, dlatego szczególnie ta grupa wiekowa jest narażona na wystąpienie zespołu wstrząsu toksycznego. Toksyna TSST-1 i enterotoksyna są superantygenami. Oznacza to, że pobudzają w niespecyficzny sposób limfocyty T bez stymulacji antygenem. Te reagują uruchomieniem burzy cytokinowej, która może doprowadzić do wystąpienia zespołu szoku toksycznego.

TSS a miesiączka dziewcząt

Wstrząs toksyczny może pojawić się u obojga płci, jednak zdecydowanie częściej dotyka nastolatki i młode kobiety używające podczas menstruacji tamponów dopochwowych. Należy podkreślić, że same tampony nie wywołują zespołu wstrząsu toksycznego. Przyczyną jest pozostawienie tamponu z krwią menstruacyjną przez zbyt długi czas w pochwie. Z tego powodu ważne jest, by uczyć dziewczynki, które zaczynają miesiączkować właściwych zasad higieny intymnej. Oto kilka z nich:

1. należy umyć ręce każdorazowo przed założeniem i usunięciem tamponu;
2. paznokcie nie powinny być poszarpane i nierówne, by nie uszkodzić delikatnej błony śluzowej pochwy;
3. tampony powinny być zmieniane co 4 godziny, w razie potrzeby nawet częściej;
4. należy zadbać o właściwy dobór chłonności tamponów – w dni mniej nasilonego krwawienia należy stosować mniejszy rozmiar; prawdopodobieństwo wystąpienia wstrząsu toksycznego wzrasta podczas używania bardzo chłonnych tamponów;
5. w nocy zalecane jest używanie tylko podpasek, tampony bezpieczniej używać tylko w ciągu dnia.

Zmiany jakościowe w produkcji tamponów zredukowały występowanie schorzenia o 40%. Znane są również przypadki wstrząsu toksycznego podczas wprowadzania innych ciał obcych do pochwy, np. prezerwatywy czy krążka dopochwowego, po poronieniach i zabiegach czyszczenia jamy macicy. Środowisko mikrobiologiczne pochwy, zmienne osobniczo, może sprzyjać wystąpieniu wstrząsu. Dziewczęta i młode kobiety, u których doszło do wystąpienia epizodu zespołu wstrząsu toksycznego, powinny zaprzestać używania tamponów.

TSS a infekcje

Niektóre przypadki zespołu wstrząsu toksycznego występują podczas innych infekcji, takich jak:

• zapalenie płuc,
• zapalenie zatok,
• zapalenie kości i szpiku,
• rany skóry,
• oparzenia,
• stany po operacjach chirurgicznych.

Każdą powstałą ranę należy jak najszybciej oczyścić i – jeśli to możliwe – zaopatrzyć opatrunkiem. Jeśli rana jest głęboka, zalecane jest udać się jak najszybciej do lekarza celem założenia szwów. Zawsze należy poinformować lekarza kiedy opatrunek przesiąka, pojawia się nagłe zaczerwienienie i obrzęk wokół rany, którego wcześniej nie było lub gdy wystąpi gorączka. Zespół wstrząsu toksycznego może wystąpić m.in. po operacji przepukliny czy artroskopii. Manifestacja objawów zaczyna się zazwyczaj około 2 dni po zabiegu.

Objawy kliniczne zespołu wstrząsu toksycznego

Objawy kliniczne zespołu wstrząsu toksycznego są następujące:

• gorączka – u 100% pacjentów (zazwyczaj powyżej 39^°C),
• erytrodermia – uogólniony stan zapalny skóry, zaczerwienienie 90% powierzchni skóry i złuszczanie,
• spadek ciśnienia,
• bóle mięśniowe,
• biegunka,
• nudności i wymioty,
• bóle głowy i bóle gardła,
• niekiedy bardzo wysoka gorączka, przekraczająca 40^°C,
• przekrwienie spojówek,
• zaburzenia czucia,
• zawroty głowy,
• u kobiet objawy zapalenia pochwy,
• zaburzenia pracy nerek i wątroby,
• obniżona liczba płytek krwi.

Rozpoznanie zespołu wstrząsu toksycznego

Rozpoznanie zespołu wstrząsu toksycznego opiera się na badaniu fizykalnym i testach laboratoryjnych. Z krwi pacjenta pobranej na posiew izoluje się gronkowca złocistego. Obserwowane jest zaczerwienienie i złuszczanie skóry dziecka, zwłaszcza na powierzchni dłoniowej rąk i podeszwowej stóp. Gorączka jest najwcześniejszym sygnałem ostrzegawczym, w późniejszym czasie ciśnienie tętnicze spada poniżej 5 percentyla normy dla wieku.

Zapalenie tkanek miękkich pojawia się nawet u 80% pacjentów, może rozwijać się od opuchlizny, przez zapalenia mięśni, nawet do martwiczego zapalenia powięzi. W ciężkich przypadkach dochodzi do ostrej niewydolności nerek, martwicy części dystalnych kończyn, zapalenia osierdzia lub zapalenia mięśnia sercowego. Czasem rozwija się zespół ostrej niewydolności oddechowej. Rzadko (w około 5–6%) przypadków zespół wstrząsu toksycznego kończy się śmiercią.

W testach laboratoryjnych obserwuje się wzrost poziomów enzymów wątrobowych, kinazy kreatynowej i kreatyniny, świadczących o niewydolności wątroby, uszkodzeniu mięśni i narastającej niewydolności nerek. Należy pobrać płyn mózgowo-rdzeniowy celem diagnostyki różnicowej w kierunku infekcji ośrodkowego układu nerwowego i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Leczenie zespołu wstrząsu toksycznego

W leczeniu zespołu wstrząsu toksycznego podstawowym celem terapeutycznym jest eliminacja czynnika sprawczego, w tym wypadku gronkowca złocistego z organizmu pacjenta. Należy usunąć tampony i inne ciała obce mogące powodować dolegliwości. W ciężkich przypadkach niezbędne jest umieszczenie dziecka na oddziale intensywnej terapii medycznej, dializy lub wspomaganie oddechowe. W pierwszej kolejności zostaje wyrównany bilans płynowy i równowaga kwasowo-zasadowa. Równocześnie są podawane antybiotyki przeciwgronkowcowe. Po otrzymaniu wyników posiewów krwi można wdrożyć terapię celowaną z uwzględnieniem takich leków, które najskuteczniej zwalczą drobnoustroje. W rzadkich przypadkach stosuje się dożylne wlewy immunoglobulin.

Rokowanie po przebyciu TSS

Pacjenci po przebyciu zespołu wstrząsu toksycznego wracają do normalnego życia bez uszczerbku na zdrowiu. Niezwykle rzadko przetrwała niewydolność nerek wymaga dalszych dializ. Zwykle cofają się również zaburzenia neurologiczne, takie jak zaburzenia czucia, utrata pamięci, splątanie.

Bardzo ważną rzeczą jest edukacja nastolatek w kwestii stosowania tamponów. Dziewczęta, u których wystąpił zespół wstrząsu toksycznego, nie powinny używać tamponów, jak również w przyszłości nie zaleca się stosowania mechanicznych środków antykoncepcyjnych. Konieczne jest zgłoszenie się do lekarza jak tylko zostaną zauważone pierwsze niepokojące objawy. Pozwoli to odpowiednio szybko wdrożyć niezbędne leczenie i uniknąć groźnych dla życia powikłań.