Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Przyczyny zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci jest najczęstszym typem tzw. aseptycznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (tzn. ZOMR, w przebiegu którego nie izoluje się bakterii z płynu mózgowo-rdzeniowego). Proces chorobowy wywołany zakażeniem wirusowym obejmuje opony otaczające mózg i rdzeń kręgowy, a w niektórych przypadkach także tkankę nerwową mózgu i rdzenia.

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych najczęściej wywołane jest przez:

• enterowirusy (ECHO, Coxsackie, wirus polio) – najczęstszy czynnik etiologiczny wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
• wirus świnki,
• wirusy opryszki pospolitej,
• Varicella zoster virus (wirus ospy wietrznej),
• wirusy grypy,
• wirus odry,
• arbowirusy (wirusy kleszczowego zapalenia mózgu),
• EBV (wirus Epsteina–Baar),
• CMV (cytomegalowirus).

Wirusy odpowiedzialne za rozwój zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą dostawać się do organizmu drogą kropelkową lub pokarmową. Wśród czynników zwiększających ryzyko zakażenia wymienia się: przebywanie w dużych zbiorowiskach ludności (np. mieszkanie w internacie) oraz korzystanie z publicznych kąpielisk.

Przeczytaj: Szczepienie przeciw polio – zwykłe czy skojarzone?

Objawy wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Infekcje wirusowe, w tym wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci, mają skłonność do dwufazowego przebiegu. Dotyczy to szczególnie schorzeń wywołanych przez enterowirusy oraz wirusy kleszczowego zapalenia mózgu.

Pierwsza faza choroby przypomina grypę u dzieci lub przeziębienie – dziecko skarży się na osłabienie, gorączkuje, ma nieżyt nosa, zaczerwienione gardło. Po kilku dniach następuje okres przejściowej poprawy, a po nim faza objawów typowych dla zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Dziecko z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych jest płaczliwe, drażliwe, cierpiące, patologicznie senne lub nadmiernie pobudzone, skarży się na bóle głowy. Jego aktywność jest zmieniona, chęć do zabawy i apetyt obniżone, pojawia się nadwrażliwość na bodźce. Pacjent gorączkuje lub, przeciwnie, ma hipotermię. Im młodsze dziecko, tym większa skłonność do niestabilności ciepłoty ciała.

U noworodków i niemowląt zwraca uwagę tętniące ciemiączko (objaw nie jest obecny, jeżeli dziecko jest odwodnione), u dzieci starszych – obecność objawów oponowych.

Dziecko ma problemy z przygięciem głowy do klatki piersiowej (sztywność karku), jego ciało wygina się w łuk (opistotonus), przy próbie sadzania podpiera się o wyprostowane kończyny górne rozstawione na boki (objaw Amossa).

W porównaniu z bakteryjnym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci zwykle ma łagodny przebieg i znacznie rzadziej powoduje ciężkie powikłania, w tym zgon (śmiertelność wynosi < 1%).

Jak diagnozuje się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych?

W diagnostyce wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci wykorzystuje się:

• badanie podmiotowe i przedmiotowe pacjenta z dokładną oceną objawów oponowych (m.in. sztywności karku), będących odpowiedzią na podrażnienie opon mózgowo-rdzeniowych oraz badaniem neurologicznym,
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego – najważniejsze z badań dodatkowych; płyn mózgowo-rdzeniowy pobierany jest za pomocą nakłucia lędźwiowego wykonywanego po uprzedniej ocenie dna oka, która ma na celu wykluczenie wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego stanowiącego bezwzględne przeciwwskazanie do punkcji,
• badania laboratoryjne krwi (w tym ocena miana przeciwciał swoistych dla poszczególnych chorób zakaźnych),
• posiew krwi,
• wymaz z jamy nosowo-gardłowej,
• badania obrazowe mózgu (USG przezciemiączkowe u dzieci z niezarośniętym ciemiączkiem dużym, TK, MRI) – wykorzystywane są w niektórych sytuacjach, takich jak np. podejrzenie zajęcia procesem zapalnym opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.

Rozpoznanie wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Na wirusową etiologię zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w badaniu podmiotowym i przedmiotowym wskazują:

• stosunkowo łagodny, często dwufazowy przebieg,
• towarzyszące objawy infekcji wirusowej (zapalenie gardła, katar, wysypki typowe np. dla ospy wietrznej, odry).

Czasem zdarza się jednak, że wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych ma ciężki przebieg i łudząco przypomina zapalenie bakteryjne, dlatego sam obraz kliniczny nie wystarcza do rozpoznania etiologii choroby.

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci w najbardziej wiarygodny sposób można zróżnicować z zapaleniem bakteryjnym i gruźliczym na podstawie badania płynu mózgowo-rdzeniowego: hodowli (wyhodowanie wirusa z płynu mózgowo-rdzeniowego), PCR (stwierdzającego materiał genetyczny wirusa w badanym materiale) oraz wyglądu i parametrów płynu.

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, w przeciwieństwie do zapalenia bakteryjnego i gruźliczego, wyróżnia się wysokim odsetkiem limfocytów i niskim granulocytów oraz niewielkimi zmianami w stężeniach białka, glukozy i chlorków.

W ustaleniu rozpoznania wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci pomocne jest także oznaczenie miana swoistych dla chorób zakaźnych przeciwciał w surowicy krwi.

Jak leczyć wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci?

Leczenie wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci ukierunkowane jest na zwalczanie objawów choroby. Stosuje się:

• leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (np. paracetamol, ibuprofen),
• leki przeciwzapalne (glikokortykosteroidy),
• leki przeciwdrgawkowe,
• leki likwidujące obrzęk mózgu i obniżające ciśnienie śródczaszkowe (furosemid, 20% mannitol),
• płyny (ustalając dobową objętość toczonych płynów należy znaleźć "złoty środek" – dziecko nie może być odwodnione, ale równie groźne jest przewodnienie, dlatego podaż płynów nie powinna być większa niż 1000 ml/24 h),
• wyrównywanie zaburzeń elektrolitowych.

W przypadku zakażeń wywołanych niektórymi typami wirusów możliwe jest zastosowanie leku przeciwwirusowego (np. acyklowiru w zakażeniu wirusem ospy wietrznej lub HSV, gancyklowiru w zakażeniu CMV lub EBV).

Chore dziecko powinno odpoczywać i leżeć w łóżku. Konieczna jest także izolacja chorego trwająca około 2 tygodni.

Ryzyko wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci spowodowanego przez wirusy grypy, świnki, odry, polio, ospy wietrznej, kleszczowego zapalenia mózgu można zminimalizować poprzez stosowanie szczepień ochronnych. Ponadto, istotne jest unikanie kontaktu z osobami zakażonymi wirusami mogącymi spowodować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.