SIDS (nagła śmierć łóżeczkowa) – co to jest? Czynniki ryzyka, kiedy występuje, jak jej zapobiec?

SIDS – czym jest zespół nagłego zgonu niemowląt?

Zespół nagłego zgonu niemowląt, zwany też śmiercią łóżeczkową, to nagła, nieoczekiwania śmierć niemowlęcia, która związana jest z wystąpieniem niepomyślnie zakończonego epizodu zaburzeń w czasie snu, pozostająca bez wyjaśnienia mimo badań pośmiertnych, danych z wywiadu oraz dochodzenia na miejscu wydarzenia. Innymi słowy – jest to nagła śmierć dotąd zupełnie zdrowego noworodka lub niemowlęcia, do której dochodzi w czasie snu.

Podobnym do SIDS zjawiskiem jest SUDC (z ang. sudden unexplained death in childhood, tłum.: nagła niewyjaśniona śmierć w dzieciństwie). Dotyczy ono dzieci w wieku powyżej 1. roku życia.

Czytaj również: Infekcja COVID-19 a karmienie piersią

Śmierć łóżeczkowa – epidemiologia

Jeszcze około 25 lat temu częstotliwość występowania nagłej śmierci łóżeczkowej szacowano na 2-3/1000 dzieci. Z upływem czasu nastąpił ogromny spadek liczby przypadków SIDS – obecnie w większości krajów częstotliwość wynosi 0,2-0,5 na 1000 żywych urodzeń. W Polsce diagnozuje się około 160 przypadków śmierci łóżeczkowej rocznie.

Z dużego przeglądu publikacji na temat SIDS, opublikowanego w 2018 roku, wynika, że śmierć łóżeczkowa częściej występuje w chłodniejszym klimacie, wzrost liczby przypadków notuje się również w chłodniejszych miesiącach.

Zespół nagłej śmierci łóżeczkowej najrzadziej występuje u dzieci pochodzenia azjatyckiego. Wysoki współczynnik SIDS stwierdza się u Indian oraz Afroamerykanów, rasa biała zajmuje natomiast pozycję pośrednią.

Wewnętrzne czynniki ryzyka SIDS

Czynniki, które zwiększają ryzyko śmierci łóżeczkowej, można podzielić na wewnętrzne oraz zewnętrzne. Pierwsze z wymienionych to wszystkie te, które powodują zwiększenie się wrażliwości dziecka na szkodliwe czynniki z zewnątrz. Do grupy tej należą: płeć niemowlęcia, jego wiek i waga urodzeniowa, geny oraz palenie przez matkę tytoniu.

Płeć, wcześniactwo, wiek i waga urodzeniowa

Śmierć łóżeczkowa bardzo rzadko występuje w pierwszym tygodniu życia niemowlęcia. Najczęściej dochodzi do niej w okresie od 2. do 6. miesiąca.

Ryzyko wystąpienia śmierci łóżeczkowej jest nieco większe u chłopców (stosunek 60:40) oraz u wcześniaków, czyli dzieci urodzonych przed 37. tygodniem ciąży. Nie bez znaczenia jest również masa urodzeniowa dziecka – SIDS częściej występuje u niemowląt, które w chwili przyjścia na świat ważyły mniej niż 2500 g.

Geny

Choć śmierć łóżeczkowa jest obiektem badań naukowców od wielu lat, wciąż nie znaleziono genu, który by za nią odpowiadał. Nie oznacza to bynajmniej, że wyklucza się istnienie przyczyn o podłożu genetycznym.

W 2017 roku przeprowadzono badanie na 161 niemowlętach zmarłych na skutek śmierci łóżeczkowej. W 20% przypadków badacze zlokalizowali warianty genów, które potencjalnie mogły przyczynić się do nagłej śmierci dzieci. Geny te były związane z chorobami sercowo-naczyniowymi oraz metabolicznymi.

Informacje o potencjalnym wpływie czynników genetycznych na wystąpienie śmierci łóżeczkowej zamieszczono również w brytyjskim piśmie BMJ w 2020 roku. Publikacja powstała na skutek analizy 6600 przypadków brytyjskich dzieci, których starsze rodzeństwo zmarło na skutek SIDS.

Ponowna śmierć łóżeczkowa w rodzinie nastąpiła w 29 przypadkach. Oznacza to, że w rodzinach, w których w przeszłości doszło do takiego tragicznego wydarzenia, wskaźnik ogólnego prawdopodobieństwa wystąpienia SIDS wynosi 4 na 1000. Jest on aż dziesięciokrotnie wyższy niż wskaźnik dla całej populacji brytyjskiej. Innymi słowy, u dzieci, których rodzeństwo zmarło na SIDS, ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej jest 10-krotnie wyższe.

Ekspozycja na nikotynę w okresie życia płodowego

Większość źródeł wskazuje, że niezwykle ważnym czynnikiem zwiększającym ryzyko SIDS jest narażenie dziecka na działanie nikotyny w okresie życia płodowego, czyli po prostu palenie papierosów w ciąży . Takie postępowanie zwiększa prawdopodobieństwo nagłej śmierci dziecka aż pięciokrotnie.

Czytaj również: Kangurowanie – co to jest? Na czym polega kontakt „skóra do skóry”?

Zewnętrzne czynniki ryzyka SIDS

Zewnętrzne czynniki ryzyka śmierci łóżeczkowej to wszystkie te, które wpływają na dziecko przed oraz w trakcie zgonu. Do grupy tej należą: pozycja do spania, dzielenie przestrzeni do spania z rodzicami, miękkie materace, koce, poduszki, a także używanie ochraniaczy na szczebelki łóżeczka.

Pozycja do spania

Jednym z pierwszych poznanych czynników, który zwiększa prawdopodobieństwo nagłej śmierci, jest układanie dziecka do snu w pozycji na brzuchu. Obecnie szacuje się, że ta pozycja zwiększa ryzyko SIDS nawet czternastokrotnie.

Dzielenie przestrzeni do spania z rodzicami

Liczne badania potwierdzają, że spanie niemowlęcia w jednym łóżku z rodzicami zwiększa prawdopodobieństwo śmierci łóżeczkowej. Związane jest to przede wszystkim z wysokim ryzykiem przyduszenia niemowlęcia, przykrycia go albo przegrzania.

Jednocześnie istnieją publikacje, z których wynika, że spanie w pobliżu rodziców lub opiekunów zmniejsza ryzyko wystąpienia śmierci łóżeczkowej – mogą one prowadzić do przypuszczenia, że naukowcy podają sprzeczne informacje. To jednak błędny wniosek: eksperci zalecają, by dziecko spało w pokoju rodziców, ale nie w ich łóżku.

Miękkie materace, koce, poduszki, maskotki

Ryzyko wystąpienia śmierci łóżeczkowej rośnie w przypadku, gdy dziecko układane jest do snu na miękkim materacu, grubym kocu czy kołdrze. Pod wpływem ciężaru dziecka na miękkich powierzchniach tworzą się wgłębienia, z których niemowlę nie jest w stanie się wydostać. Z kolei wszelkie dodatkowe kocyki, miękkie maskotki i poduszki mogą przysłonić twarz dziecka, co może prowadzić do jego uduszenia.

Ochraniacze na łóżeczko

Badania wskazują, że do śmierci łóżeczkowej mogą przyczynić się również ochraniacze na łóżeczko. Szczególnie niebezpieczne są sytuacje, w którym śpiące dziecko wtula w takie zabezpieczenie twarz. Wówczas wydychany przez nie dwutlenek węgla zostaje niejako uwięziony między twarzą a ochraniaczem, a następnie – podczas kolejnych wdechów, wchłonięty do organizmu.

SIDS – pozostałe czynniki ryzyka

Prawdopodobieństwo, że u dziecka wystąpi śmierć łóżeczkowa, rośnie także w przypadku wystąpienia u niego następujących czynników:

• poród po 41. tygodniu ciąży;
• mniejsza niż 6 liczba punktów w skali Apgar;
• zakażenie okołoporodowe, zaburzenia oddechowe lub wady wrodzone;
• przebywanie na OIOM;
• spożywanie mleka modyfikowanego, a nie naturalnego;
• oziębienie/przegrzanie;
• infekcje dróg oddechowych;
• przebywanie w pomieszczeniach, w których pali się papierosy.

Wśród czynników ze strony matki wyróżnia się:

• ciąże w krótkim odstępie czasu (mniej niż rok);
• poronienia w wywiadzie;
• powikłania w okresie ciąży;
• brak opieki w ciąży;
• młody wiek matki – mniej niż 20 lat;
• niskie wykształcenie;
• złą sytuację społeczno-ekonomiczną;
• picie alkoholu w czasie ciąży;
• używanie środków odurzających w czasie ciąży.

Czytaj również: Ciemieniucha u dziecka – jak wygląda, jak się jej pozbyć?

Mechanizmy w przebiegu SIDS – przyczyny śmierci łóżeczkowej

Mechanizmy następujące w przebiegu śmierci łóżeczkowej wciąż nie są jeszcze do końce poznane. Niemniej obecna wiedza medyczna i liczne badania na dzieciach zmarłych na skutek SIDS pozwalają na stworzenie kilku koncepcji. Oto przykładowe z nich:

Spanie na brzuchu

W trakcie snu na brzuchu, w czasie którego głowa dziecka skierowana jest ku dołowi, może dojść do niedotlenienia, ponownego wdychania dwutlenku węgla i hiperkarbii, zmniejszenia reakcji wybudzeniowych i zwiększenia progów wybudzania, a ponadto do upośledzonego przepływu krwi w mózgu, zaburzeń układu krążenia i wzrostu temperatury ciała.

Spanie na brzuchu jest niebezpieczne także w sytuacji, gdy dla bezpieczeństwa niemowlęcia rodzice układają jego głowę na boku. Skutkuje to rozciągnięciem i skręceniem kręgosłupa, ograniczeniem przepływu krwi w tętnicach kręgowych i niedokrwieniem ośrodkowego układu nerwowego.

Zwiększenie temperatury ciała

Śmierć łóżeczkowa może mieć związek z zaburzeniami termoregulacji. Zwiększona temperatura ciała zaburza ośrodkową regulację oddychania i krążenia, podnosząc u niemowlęcia próg budzenia, co z kolei zwiększa ryzyko SIDS.

Zwiększenie temperatury ciała sprzyja również namnażaniu się bakterii w obszarze górnych dróg oddechowych, co może doprowadzić do reakcji zapalnej, której konsekwencją będzie znaczny spadek stężenia kortyzolu w ciągu nocy.

Palenie papierosów

U ofiar SIDS, których matki paliły papierosy w okresie ciąży, często obserwuje się zmiany w obrębie jądra łukowatego (część podwzgórza). Zmiany te dotyczą między innymi opóźnienia dojrzewania neuronów oraz zmniejszenie ich liczby. Należy jednak zauważyć, że dym tytoniowy negatywnie wpływa nie tylko na ośrodkowy układ nerwowy, ale również na wydzielanie neurotransmiterów czy pracę serca.

Jak zapobiegać śmierci łóżeczkowej? Aktualne wytyczne

Śmierć łóżeczkowa zdarza się coraz rzadziej – dzieje się to między innymi dzięki kampaniom edukacyjnym i stosowaniu się rodziców do wytycznych lekarzy. Warto je przypomnieć. Oto najbardziej aktualne zalecenia Amerykańskiej Akademii Pediatrii, opublikowane na łamach „Pediatrics” w 2016 roku.

• Pozwól niemowlęciu spać w Twojej sypialni

Nie umieszczaj dziecka w osobnym pokoju przed 6., a najlepiej przed 12. miesiącem życia. Z badań wynika, że spanie w sypialni rodziców redukuje ryzyko śmierci łóżeczkowej nawet o 50%.

• Nie śpij z dzieckiem w jednym łóżku

Choć spanie z dzieckiem jest przyjemne i ułatwia karmienie piersią, jest także czynnikiem zwiększającym ryzyko nieoczekiwanej śmierci niemowlęcia. Pamiętaj, że w czasie snu łatwo o przygniecenie dziecka. Zdarza się również, że niemowlęta wtulają się w pościel, co prowadzi do ich uduszenia.

Od początku przyzwyczajaj dziecko do spania w swoim łóżeczku. Jeśli z uwagi na oddalenie od malca nie możesz spokojnie spać, zdecyduj się na łóżeczko, które jest dostawką do twojego łóżka (jeden jego bok jest otwarty). W ten sposób zadbasz o bezpieczeństwo niemowlaka i swój komfort.

• Układaj dziecko do snu na plecach

Aby uniknąć nagłej śmierci łóżeczkowej, układaj malca do snu w pozycji na plecach. To bardzo ważne – zalecenie to dotyczy także dzieci z refluksem żołądkowo-przełykowym oraz wcześniaków. Jeśli obawiasz się, że taka pozycja będzie sprzyjała zakrztuszeniu się dziecka ulanym mlekiem, pod nogi łóżeczka podłóż kilka książek (od strony wezgłowia). Pamiętaj: układanie dziecka do snu w innej pozycji niż na plecach jest prawdopodobnie jedną z podstawowych przyczyn nagłych zgonów niemowląt.

• Nie wkładaj do łóżeczka dodatkowych kocyków, poduszek, maskotek

Przed 6. miesiącem życia dziecka nie wkładaj do jego łóżeczka żadnych zbędnych przedmiotów. Pamiętaj też, że niemowlę powinno spać bez poduszki – wystarczy materac, dopasowane prześcieradło z gumkami oraz śpiworek. Tak małe dziecko nie wierci się bardzo mocno podczas snu, więc nie potrzebuje również ochraniacza na szczebelki łóżeczka.

• Jeśli to tylko możliwe, karm piersią

Zalecenia naukowców i lekarzy są jasne: jeśli tylko możesz, karm piersią. Istnieją badania, z których wynika, że naturalne karmienie zmniejsza ryzyko wystąpienia nagłej śmierci łóżeczkowej.

• Nie pozwalaj dziecku spać w foteliku, wózku czy leżaczku

Jeśli twoje dziecko zasnęło w którymś z wyżej wymienionych, przenieś je do łóżeczka.

• Nie przegrzewaj dziecka

Staraj się unikać przegrzewania dziecka. Niemowlęta nie mają sprawnej termoregulacji, dlatego też wzrost temperatury ciała jest czynnikiem ryzyka śmierci łóżeczkowej. Dziecku z pewnością będzie wystarczająco ciepło, jeśli będziesz je ubierać w o jedną warstwę więcej niż siebie.

• Zaproponuj dziecku smoczek

Jeśli twoje niemowlę chętnie ssie smoczek, pozwalaj mu na to. Z niektórych danych wynika, że u niemowląt korzystających ze smoczka rzadziej występuje śmierć łóżeczkowa.

• Nie pal przy dziecku

Należy pamiętać, że dym papierosowy jest bardzo szkodliwy zarówno dla niemowląt, jak i starszych dzieci. Nie pal przy niemowlęciu papierosów i nie pozwalaj na to innym.

Czytaj również: Czy dzieci i niemowlęta mogą się opalać? Skutki przebywania najmłodszych na słońcu

Śmierć łóżeczkowa a monitor oddechu

Śmierć łóżeczkowa przeraża wielu rodziców. Nic zatem dziwnego, że w celu zapobiegnięcia tragedii coraz częściej sięgają oni po domowe monitory oddechu . To bardzo czułe urządzenia, które kontrolują oddech dziecka, a w razie niewykrycia żadnych ruchów w łóżeczku (przez około 20 sekund) – wytwarzają głośny, alarmujący rodziców dźwięk.

Należy wiedzieć, że zalecenia Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej nie obejmują używania domowych monitorów oddechu – są one wręcz odradzane. Najczęściej zdarza się bowiem, że umieszczony w łóżeczku monitor wysyła fałszywe alarmy, generując stres całej rodziny.

Na brak korzyści ze stosowania domowych monitorów oddechu wskazują również badania naukowe.

Urządzenia te zalecane są tylko w przypadkach zwiększonego ryzyka, tj.:

• u dzieci, u których stwierdza się nieprawidłowości oddechowo-krążeniowe;
• u dzieci chorych na choroby, w przebiegu których może dojść do bezdechu;
• u dzieci, które doświadczyły już zagrożenia życia (np. niemowlę było reanimowane);
• u wcześniaków;
• u dzieci, których starsze rodzeństwo zmarło z powodu SIDS.

Oczywiście ostateczną decyzję podejmują rodzice. Jeśli boją się śmierci łóżeczkowej tak bardzo, że nie mogą w nocy spać (bo np. regularnie kontrolują oddech niemowlaka), należy taki zakup rozważyć.

Postępowanie w przypadku nagłej śmierci łóżeczkowej

Rozpoznanie śmierci łóżeczkowej odbywa się poprzez wykluczenie innych przyczyn. W czasie różnicowania bierze się pod uwagę:

• zakażenie piorunujące;
• zatrucie jadem kiełbasianym;
• zaburzenia napadowe;
• guz mózgu;
• hipoglikemię;
• zaburzenia cyklu mocznikowego;
• skurcz krtani;
• refluks żołądkowo-przełykowy;
• zaburzenia rytmu serca;
• niedobór karnityny;
• MCADD;
• przypadkowe uduszenie;
• zatrucie lekami;
• maltretowanie dziecka;
• wgłobienie jelit.

Ostateczne rozpoznanie przyczyn śmierci niemowlaka jest bardzo ważne, ponieważ pozwala na wdrożenie odpowiednich działań ochronnych w przypadku kolejnego dziecka.

Czytaj również: Infekcje intymne u dziewczynek – jak rozpoznać i jak leczyć?