Cukrzyca u dzieci – objawy, przyczyny, leczenie i normy

Cukrzyca u dzieci

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, które charakteryzuje przewlekła hiperglikemia (podniesiony poziom glukozy we krwi). Wynika to ze zbyt małej ilości insuliny (hormonu trzustkowego, który obniża glikemię) lub oporności tkanek na jej działanie. Skutkuje to zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, ale również lipidów i białek.

Większość przypadków cukrzycy można zakwalifikować do jednej z dwóch grup:

• cukrzyca typu 1, którą charakteryzuje całkowity brak wydzielania insuliny,
• cukrzyca typu 2, w której występuje oporność na insulinę i niedostateczny jej wyrzut w odpowiedzi na wzrost poziomu glukozy.

Choć w populacji dzieci i młodzieży cukrzyca typu 1 jest najczęstszą postacią choroby, cukrzyca typu 2 staje się coraz większym problemem. Wynika to między innymi z rosnącego odsetka dzieci zmagających się z nadwagą i otyłością.

Jakie są objawy cukrzycy u dzieci?

Cukrzyca u młodych osób zwykle zaczyna się od typowych objawów, takich jak:

• wielomocz (poliuria) – u dzieci może też przybierać postać mimowolnego oddawania moczu czy nocnego moczenia,
• zwiększone pragnienie (polidypsja),
• zmniejszenie masy ciała,
• podatność na zakażenia układu moczowo-płciowego,
• zaburzenia wzrastania.

W wyjątkowo ciężkich przypadkach może dojść do rozwoju zaburzeń świadomości (senność, splątanie aż do śpiączki), a przy braku szybkiego wdrożenia leczenia nawet zgonu.

Jak rozpoznać cukrzycę u dziecka?

Aby potwierdzić rozpoznanie cukrzycy, konieczne jest stwierdzenie podwyższonego poziomu glukozy w jednym z trzech badań. Dla każdego z nich obowiązują inne normy i sposoby interpretacji.

• Glikemia przygodna – to oznaczenie stężenia glukozy w krwi żylnej, niezależnie od pory dnia czy spożytego posiłku. Jeśli wynosi co najmniej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i towarzyszą temu charakterystyczne objawy, to można rozpoznać cukrzycę.
• Glikemia na czczo – oznaczona w próbce krwi pobranej rano, po co najmniej 8-godzinnym poście. Do rozpoznania cukrzycy uprawniają dwa wyniki pochodzące z różnych próbek, w których poziom glukozy wynosi 126 mg/dl (7,0 mmol/l) lub więcej.
• Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) – polega na wypiciu roztworu zawierającego glukozę i oznaczeniu jej poziomu we krwi po upływie 2 godzin. Pozwala on na ocenę wyrzutu insuliny przez trzustkę w warunkach obciążenia węglowodanami.

Jakie są przyczyny cukrzycy u dzieci?

Najczęstszą formą cukrzycy wśród dzieci i młodzieży jest cukrzyca typu 1. Należy do grupy chorób z autoimmunizacji, charakteryzuje ją przewlekły proces zapalny niszczący komórki beta trzustki, co prowadzi do niedoboru lub całkowitego braku insuliny. Objawy pojawiają się dopiero gdy zniszczeniu ulegnie 90 proc. tych komórek. Choroba może ujawnić się w bardzo różnym wieku, nawet w 1. roku życia. Bardzo często cukrzycę typu 1 rozpoznaje się wśród nasilonych objawów, łącznie z kwasicą.

Markerem toczącego się procesu zapalnego są przeciwciała wykrywane w surowicy, skierowane przeciwko:

• komórkom wysp trzustkowych (ICA),
• insulinie (IAA),
• dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GAD),
• fosfatazom tyrozyny (IA-2A).

Badaniem, które również może wskazywać, że mamy do czynienia z cukrzycą typu 1 u dziecka jest oznaczenie poziomu peptydu C. Białko to jest częścią cząsteczki insuliny, jego obniżony poziom świadczy o niewydolności trzustkowej produkcji.

Ze względu na to, że choroba wynika z braku insuliny, jedyną skuteczną metodą jej leczenia jest intensywna insulinoterapia w postaci wielokrotnych wstrzyknięć podskórnych lub pompy insulinowej.

Cukrzyca typu 2 u dzieci jest związana ze zjawiskiem insulinooporności – pomimo zachowanej produkcji insuliny przez trzustkę, tkanki obwodowe (m.in. mięśnie i wątroba) nie reagują na jej stężenie. Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju insulinooporności oraz cukrzycy typu 2 jest nadmierna masa ciała. Chorobę rozpoznaje się u dzieci w drugiej dekadzie życia (13–14 lat), jest to związane z naturalnym wzrostem inuslinooporności w okresie pokwitania.

W przeszłości była to choroba kojarzona z populacją osób starszych, jednak ze względu na epidemię nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży coraz częściej dotyka tej grupy wiekowej. Początek choroby jest zazwyczaj łagodniejszy niż w przypadku cukrzycy typu 1, objawy są mniej nasilone i rzadziej dochodzi do kwasicy.

Podstawą terapii cukrzycy typu 2 jest leczenie hipoglikemizujące, w łagodnych postaciach ogranicza się do leków doustnych. Jeśli to okaże się niewystarczające, konieczne jest dołączenie insulinoterapii.

Cukrzyca monogenowa u dzieci

Wśród dzieci rozpoznaje się też cukrzyce monogenowe – nazwa ta oznacza, że u ich podłoża leżą czynniki genetyczne. To rzadkie choroby, które stanowią 1–4 proc. przypadków cukrzycy wśród dzieci. Należy ją podejrzewać, jeśli objawy cukrzycy pojawiają się w pierwszych 6 miesiącach życia lub w rodzinie często występuje cukrzyca. Jest to zróżnicowana grupa chorób. Dotychczas opisano ponad 40 różnych postaci cukrzycy monogenowej u dzieci, o różnym obrazie klinicznym, sposobie dziedziczenia i terapii.

Najczęściej występującym u dzieci podtypem cukrzycy monogenowej jest ta związana z mutacją w genie glukokinazy. Regulacja wydzielania insuliny u tych pacjentów jest zachowana, aczkolwiek nastawiona na nieco wyższy poziom glukozy niż u zdrowych osób. Od urodzenia występuje łagodna, stabilna hiperglikemia. Jest zbyt niska, aby dać objawy somatyczne, dlatego często jest rozpoznawana przypadkowo. Nie prowadzi też do rozwoju powikłań mikro- i makronaczyniowych, dlatego nie wymaga leczenia.

Na czym polega leczenie cukrzycy?

Leczenie cukrzycy u dzieci zależy od jej postaci i nasilenia objawów. W cukrzycy typu 2 podstawą terapii jest modyfikacja stylu życia (redukcja masy ciała i zwiększenie aktywności fizycznej) oraz metformina – doustny lek, który uwrażliwia tkanki na działanie insuliny.

W cukrzycy typu 1 u dzieci konieczna jest intensywna insulinoterapia przy pomocy wielokrotnych wstrzyknięć podskórnych lub pompy insulinowej. Dawki insuliny dobiera się indywidualnie, konieczna jest wielokrotna kontrola glikemii przy pomocy glukometru. Miarą wyrównania cukrzycy jest poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1C) – jej poziom jest skorelowany ze średnim poziomem glikemii w ciągu ostatnich 3 miesięcy. U dzieci i młodzieży docelowy poziom HbA1C to poniżej 6,5 proc.

Cukrzyca jest chorobą nieuleczalną, wymaga stałej terapii. Dobra kontrola glikemii pozwala jednak na uniknięcie większości powikłań i zachowanie dobrej jakości życia.