Grzybica u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie

Grzybica u dziecka – jakie są przyczyny?

Grzybice skóry i jej przydatków powodują grzyby zwane dermatofitami. Dermatofity to wiele gatunków grzybów należących najczęściej do rodzajów: Trichophyton, Microsporum i Epidermophyton. Są to grzyby tlenowe, powodujące tzw. grzybice powierzchowne. Tego rodzaju grzybicy można nabawić się bezpośrednio od osoby chorej, chorego zwierzęcia lub pośrednio przez kontakt z zakażonym materiałem (jak np. ręczniki, buty). Infekcje dermatofitami mogą obejmować całe ciało; wyróżniamy grzybicę skóry głowy, ciała, grzybicę stóp, pachwin i grzybicę paznokci.

Grzybice dość często dotykają dzieci. Dziecko może zakazić się grzybicą od innego chorego dziecka, od zwierzęcia czy zakażonego materiału (np. gleba). Diagnoza stawiana jest na podstawie badania pacjenta, wywiadu, wykonywane są także posiewy mykologiczne. Leczenie grzybicy u dziecka najczęściej jest miejscowe, jednak niektóre przypadki grzybicy stóp, grzybicy paznokci czy skóry głowy wymagają zażywania leków doustnych.

Sprawdź też: Strupy w nosie – przyczyny, objawy, leczenie

Grzybica skóry głowy u dziecka

Najczęściej spotykaną grzybicą u dziecka jest powierzchowna grzybicą skóry głowy. Dominują tu dwa typy. Pierwszy to tzw. grzybica strzygąca wywoływana przez grzyba Trichophyton endothrix (jego zarodniki znajdują się wewnątrz włosa). Druga to grzybica drobnozarodnikowa wywoływana przez Microsporum audouinii (zarodniki znajdują się wewnątrz i na zewnątrz włosa). Ten drugi rodzaj grzybicy najłatwiej szerzy się w skupiskach dzieci, powodując swego rodzaju epidemie.

• Grzybica strzygąca charakteryzuje się występowaniem drobnych ognisk łuszczącej się skóry na głowie; w tym miejscu włosy są kruche, obszar ten wygląda jak przystrzyżony – stąd nazwa choroby. Zmiany te mijają bez pozostawiania blizn czy trwałego wyłysienia.
• Grzybica drobnozarodnikowa prezentuje się dość podobnie, lecz ogniska są mniej liczne i większe. Włosy w tym miejscu są równo ułamane, ponadto wyglądają jakby były oblepione szarawym nalotem.

Przeczytaj też: Pękająca skóra na palcach – jak temu zaradzić?

Grzybica woszczynowa u dziecka

Innym rodzajem grzybicy skóry głowy (który najrzadziej występuje u dzieci) jest grzybica woszczynowa. W tym przypadku zarodniki grzyba znajdują się wewnątrz włosa, poza tym pojawiają się tam także pęcherzyki gazu. Ten rodzaj grzybicy u dziecka charakteryzuje się występowaniem na skórze głowy tzw. tarczek, będących żółtawym strupem (stanowiącym kolonię grzyba).

Po usunięciu tarczki na skórze pozostaje blizna oraz trwałe wyłysienie. Jak w przypadku każdej z grzybic, włosy są matowe i kruche. Najpewniejszym sposobem rozpoznania grzybicy skóry głowy u dziecka jest badanie mikroskopowe włosa oraz hodowla materiału.

Leczenie grzybicy skóry głowy wymaga podawania doustnych leków przeciwgrzybiczych. Leczenie miejscowe nie jest wystarczające ze względu na to, że grzyb wnika również w głąb łodygi włosa. Leki przeciwgrzybicze ordynuje tylko i wyłącznie lekarz, a leczenie jest długotrwałe.

Przeczytaj też: Co oznaczają grudki i krosty na języku?

Grzybica skóry gładkiej u dziecka

Inny typ grzybicy u dziecka, grzybica skóry pozostałych części ciała (poza głową), wygląda nieco inaczej. Na skórze – najczęściej twarzy, kończyn górnych, szyi, kończyn dolnych, pośladków – znajduje się pierścieniowata zmiana rumieniowo-złuszczająca. Zmiany skórne mają charakterystyczny wygląd, są okrągłe, ich granice są uniesione, łuszczące się, zaczerwienione, z kolei środek tego pierścienia jest bledszy i gładki.

Na obwodzie zmiany skórnej mogą znajdować się pęcherzyki czy grudki. Skóra w miejscu zakażenia może swędzieć. Leczenie tego rodzaju grzybicy u dziecka jest miejscowe. Rozpoznanie często stawiane jest na podstawie obrazu klinicznego, w ramach diagnostyki różnicowej innych pierścieniowatych zmian skórnych wykonuje się badania mykologiczne.

Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?

Grzybica pachwin u dziecka

Grzybica skóry pachwin to kolejny typ skórnej grzybicy u dziecka. Zmiany skórne w tym przypadku mogą być czerwone, łuszczące się, dobrze odgraniczone, swędzące. Skóra w zmienionych miejscach wydaje się być wyniosła. Za grzybicę pachwin odpowiada ten sam rodzaj grzyba, który powoduje grzybicę stóp, stąd bywa, że choroby te współistnieją ze sobą, a obecność jednej zwiększa ryzyko pojawienia się drugiej.

Do zakażenia może dojść w wyniku kontaktu bezpośredniego lub przez np. gąbki, ręczniki, bieliznę itp. Pocenie czy drażnienie mechaniczne sprzyjają infekcji. Leczenie grzybicy pachwin zazwyczaj jest miejscowe.

Przeczytaj: Krostki na wargach sromowych – co to za choroba?

Grzybica stóp i paznokci u dziecka

Grzybica stóp u dziecka częściej dotyczy nastolatków. Ten rodzaj grzybicy u dziecka prezentuje się jako białawe zmiany. Zazwyczaj zajmuje okolicy między palcami stóp (odmiana międzypalcowa), ale proces ten może także zajmować większy obszar. Zdarza się również grzybica stóp pod postacią pęcherzyków (odmiana potnicowa). Zmiany mogą przybierać również postać nadmiernie zrogowaciałych, pękających obszarów (odmiana hiperkeratotyczna). W tym przypadku grzybicy stosowane jest leczenie miejscowe, chociaż konieczne bywa włączenie preparatów doustnych.

Grzybica paznokci u dziecka najczęściej dotyczy nastolatków, rzadko dzieci młodszych. Większe szanse na jej pojawienie mają pacjenci cierpiący na grzybicę stóp. Grzybicy paznokci sprzyja także źle dobrane obuwie (ucisk), choroba Cushinga czy cukrzyca.

Poza dermatofitami tę grzybicę u dziecka mogą powodować inne rodzaje grzybów, np. pleśniowce. Zmiany w wyglądzie paznokci typowe dla grzybicy to zmiana koloru na żółtobrunatny, zielonkawy, paznokieć staje się grubszy, kruszy się, czasem podlega różnym zniekształceniom. Rozpoznanie opiera się na badaniu lekarskim i oczywiście na badaniu mykologicznym. Leczenie polega na przyjmowaniu doustnie leków przeciwgrzybiczych. Pełna eradykacja grzyba jest w tym przypadku procesem niezwykle długotrwałym.

Grzybice narządów wewnętrznych

Inaczej zwane są zakażeniami inwazyjnymi lub głębokimi, ponieważ dotyczą narządów wewnętrznych, układów albo błony śluzowej jamy ustnej czy narządów płciowych. Przyczyną grzybic układowych u dzieci jest:

• stan obniżonej odporności,
• długotrwałe leczenie antybiotykami,
• długotrwałe leczenie sterydami,
• terapia lekami immunosupresyjnymi,
• terapia z wykorzystaniem cewników wewnątrznaczyniowych lub do pęcherza moczowego, które mogą stać się wrotami infekcji grzybiczej,
• choroby metaboliczne (np. cukrzyca) predysponują do tego rodzaju zakażeń.

Zdarza się jednak, że zakażenia błony śluzowej jamy ustnej czy narządów płciowych występują także u dzieci z prawidłowym stanem układu odpornościowego.

Grzybice u dzieci a zmniejszona odporność

Do zmian wywoływanych przez grzyby u dzieci bez obciążeń lub z niewielkim osłabieniem układu odpornościowego należą pleśniawki, zapalenia kącików ust i drożdżyca pochwy.

Pleśniawki to zakażenia drożdżakowe jamy ustnej. Występują pod postacią kremowobiałych nalotów na błonie śluzowej policzków, dziąseł lub języka. Bywają bolesne i mogą powodować u dziecka rozdrażnienie, niechęć do jedzenia. Zdarza się też, że są pojedyncze i bezobjawowe. Często tego typu zmiany obserwuje się u noworodków, których układ odpornościowy jest niedojrzały.

Pleśniawki u dziecka pojawiają się wówczas w pierwszych tygodniach życia i mogą utrzymywać się długo pomimo leczenia. U starszych dzieci ich występowaniu sprzyja antybiotykoterapia i stosowanie wziewnych steroidów w leczeniu astmy. Pleśniawki należy odróżnić od resztek jedzenia bądź mleka w jamie ustnej dziecka. Można to zrobić próbując delikatnie zdjąć je patyczkiem – pleśniawki nie uda się przesunąć.

Zapalenie kącików ust (tzw. zajady) to bolesne rumieniowe pęknięcia ust w kącikach, spowodowane tym samym czynnikiem, co pleśniawki – grzybem z rodzaju Candida. Mogą towarzyszyć im niedobory witamin lub żelaza.

Drożdżyca pochwy – grzybicze zapalenie okolic intymnych (sromu i pochwy) może wystąpić u aktywnych seksualnie dziewcząt, ale też u chorujących na cukrzycę bądź przyjmujących antybiotyki. Charakterystyczne są gęste, serowate i bezzapachowe upławy oraz towarzyszący silny świąd okolic intymnych. Dodatkowo wargi sromowe i pochwa są zaczerwienione i obrzęknięte. Grzybica pochwy u dziecka jest wskazaniem do wizyty u ginekologa dziecięcego.

Zakażenie układowe drożdżakami u dzieci

Grzybice układowe u dzieci mogą wystąpić u pacjentów z obniżoną odpornością. Są to:

• grzybica układu pokarmowego (najczęściej w obrębie przełyku); dzieci odczuwają ból za mostkiem, mają trudności w połykaniu i w efekcie nie chcą jeść; u młodszych dzieci mogą występować nudności i wymioty;
• grzybica układu oddechowego – rzadko spotykana, najczęściej u dzieci leczonych immunosupresyjnie lub przewlekle intubowanych; objawia się gorączką, kaszlem, ropniami, naciekami i wysiękiem w opłucnej.

Grzybice układowe u dzieci mogą dotyczyć również innych narządów: nerek, mięśnia sercowego, opon mózgowo-rdzeniowych, kości i szpiku, jednak spotykane są rzadko i głównie u dzieci z zaburzeniami odporności lub noworodków. Objawy zakażenia uogólnionego są ciężkie i wymagają leczenia szpitalnego, które powinno być włączone jak najszybciej, ponieważ opóźnienia wpływają bardzo niekorzystnie na rokowanie.

Grzybice u dzieci – badania i diagnostyka

W celu wdrożenia prawidłowego leczenia grzybicy u dziecka, każde podejrzenie zakażenia o etiologii grzybiczej należy potwierdzić w badaniu mykologicznym. Ma ono na celu wykrycie i identyfikację grzyba w materiale pobranym od pacjenta. W zależności od rodzaju grzybicy pobiera się:

• zeskrobiny ze skóry – zarówno z obrzeża zmiany, jak i z jej centralnej części,
• zeskrobiny z paznokcia lub jego fragment,
• włos razem z cebulką włosową,
• wymaz ze zmian w obrębie błony śluzowej,
• płyny ustrojowe, np. plwocinę, mocz, krew, płyn mózgowo-rdzeniowy albo fragment tkanki narządu za pomocą biopsji.

Nierzadko przeprowadza się badanie surowicy krwi na obecność przeciwciał przeciwgrzybiczych. Przy podejrzeniu zakażeń uogólnionych wykonuje się również badania obrazowe (np. RTG, USG).

Diagnostyka grzybic układowych u dzieci wymaga w każdym przypadku badania mykologicznego. Bardzo ważne jest niewłączanie leczenia przed poznaniem wyniku badania i bez znajomości rodzaju patogenu wywołującego chorobę, ponieważ może to być przyczyną nieskutecznego leczenia, a także fałszować wyniki późniejszych prób diagnostyki grzyba chorobotwórczego.

W przypadku zmian wewnątrznarządowych, aby pobrać materiał do badania, aspiruje się płyny ustrojowe, pobiera fragmenty tkanek narządów zajętych.

Wykonanie badania mykologicznego pozwala na wybór leczenia celowanego i tym samym zwiększa szanse na powodzenie leczenia grzybic układowych u dzieci.

Leczenie grzybicy u dzieci – leki na grzybicę

Leczenie grzybicy u dziecka jest trudne, ponieważ grzyby mają szczególne właściwości. Przede wszystkim są zróżnicowane, wykazują dużą łatwość w wytwarzaniu lekooporności oraz mają masywną błonę komórkową, w skład której wchodzi chityna. Chityna znacznie utrudnia wnikanie substancji do wnętrza komórek grzyba i tym samym ogranicza penetrację leków. W leczeniu zakażeń grzybiczych wykorzystuje się leki należące do różnych grup i mające różne właściwości.

• Antybiotyki polienowe – zaburzają przepuszczalność błony komórkowej grzyba łącząc się z jej elementami i powodują śmierć komórek drobnoustroju. Nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Przykłady: nystatyna, amfoterycyna B, natamycyna.
• Azole – hamują syntezę elementów niezbędnych do budowy błony komórkowej grzyba i powodują uszkodzenie ich funkcji. Przykłady: flukonazol, itrakonazol, worykonazol.
• Antymetabolity – hamują metabolizm grzybów, zaburzają syntezę DNA i białek patogenu. Przykład: fluorocytozyna.
• Echinokandyny – powodują uszkodzenie ściany komórkowej grzyba poprzez hamowanie syntezy jej składnika. Przykłady: kaspofungina, mikafungina.

W leczeniu grzybicy u dziecka lekarz opiera się na wynikach badań mykologicznych i dopasowuje leki do drobnoustroju wywołującego chorobę. Nazywa się to terapią celowaną i zwiększa szansę na powodzenie leczenia. W zależności od rodzaju zakażenia lekarz dopasowuje formę leku. Leczenie zakażeń grzybiczych jest długotrwałe. Najczęściej leki na grzybicę trzeba stosować przez okres kilku tygodni. Także po ustąpieniu zmian należy kontynuować terapię przez minimum 1–2 tygodnie, a w niektórych przypadkach nawet 4 tygodnie. Takie postępowanie ma na celu usunięcie form przetrwalnikowych grzybów.

W terapii grzybicy skóry u dziecka (skóry owłosionej głowy) stosuje się leczenie preparatami doustnymi, ponieważ leki podawane jedynie miejscowo nie penetrują do wnętrza włosa i nie są wystarczająco skuteczne. Preparaty o działaniu miejscowym stosuje się wspomagająco, np. w postaci szamponów.

W terapii grzybicy skóry gładkiej na ogół wystarczające jest leczenie preparatami do stosowania miejscowego na zmiany. Najczęściej są to leki w formie maści, kremów, żeli, płynów, pudrów, past lub aerozoli.

Pieluszkowe zapalenie skóry – leczenie

Pieluszkowe zapalenie skóry wymaga dokładnej pielęgnacji okolicy krocza i pośladków dziecka, należy myć ją tuż po oddaniu stolca, stosując ciepłą wodę i ograniczać używanie chusteczek pielęgnacyjnych. Ważne jest również częste zmienianie pieluch.

Do ochrony skóry przed kałem i moczem wskazane jest stosowanie tłustych maści i unikanie preparatów na bazie cynku, czyli past, które powodują podrażnienia delikatnej skóry okolicy krocza i pośladków oraz mogą nasilać objawy zapalenia.

W przypadku znacznego nasilenia zmian zapalnych i stwierdzenia zakażenia grzybiczego w leczeniu stosuje się leki przeciwgrzybicze w formie preparatów miejscowych po każdej zmianie pieluchy.

Leczenie grzybicy skóry u dziecka

Leczenie grzybicy u dziecka uzależnione jest wielu różnych czynników.

• Łupież pstry – wymagane leczenie miejscowe preparatami do stosowania na skórę oraz szamponami. W przypadku nieustępowania zmian dołącza się leki doustne.
• Leczenie grzybicy paznokci u dziecka trwa wyjątkowo długo i w zależności od leku może to być czas od około 6 miesięcy w przypadku paznokci rąk do około 9–12 miesięcy w przypadku paznokci stóp. Jeśli zajęte są nie więcej niż trzy paznokcie oraz zakażenie jest świeże, można stosować leczenie miejscowe, np. lakierami. Może jednak okazać się, że w wymienionych przypadkach leczenie miejscowe będzie niewystarczające i wówczas okaże się konieczne skojarzenie z lekami doustnymi.
• W leczeniu pleśniawek i zajadów w kącikach ust wywołanych przez grzyby z rodzaju Candida stosuje się zwykle leki miejscowe w postaci zawiesiny, którą aplikuje się na zmiany na błonie śluzowej za pomocą patyczka higienicznego. W leczeniu pleśniawek dolegliwości bólowe może łagodzić płukanie kilka razy dziennie jamy ustnej naparem z rumianku. Wspomagająco można również uzupełniać niedobory witamin, szczególnie z grupy B. W zapobieganiu nawrotom pleśniawek u małych dzieci może być pomocne wyeliminowanie Candida ze smoczków, zabawek oraz z piersi matki.
• Leczenie grzybicy pochwy u dziecka wymaga podania leków doustnych, a także w postaci tabletek dopochwowych. W przypadku wyizolowania grzyba opornego na leczenie standardowe stosuje się dopochwowe kapsułki z kwasem borowym.

Leczenie zakażeń uogólnionych (grzybica układowa u dzieci) jest trudne i w wielu przypadkach wymaga leczenia w szpitalu. Obejmuje terapię preparatami doustnymi lub dożylnymi, nierzadko kilkoma w skojarzeniu. Zazwyczaj trwa ono kilka miesięcy. Ważne jest usunięcie czynników, które mogą predysponować do zakażenia, czyli np. usunąć cewniki mogące być źródłem zakażenia, poprawić kontrolę cukrzycy, w miarę możliwości zakończyć leczenie antybiotykami, lekami immunosupresyjnymi. W przypadku ropni w obrębie płuc lub jam z grzybami, które utrzymują się przewlekle, konieczne może okazać się leczenie chirurgiczne. W przypadku występowania objawów ogólnych (gorączki, bólu) stosuje się leczenie objawowe.

Ważne jest utrzymywanie właściwej higieny, przemywanie okolic zmienionych chorobowo środkami dezynfekującymi, wskazanymi przez lekarza. W leczeniu pleśniawek u dzieci można stosować wspomagająco wodny roztwór gencjany. Dodatkowo terapię wspomagają działania, które również mają funkcję profilaktyczną, jak np. płukanie jamy ustnej po zastosowaniu sterydów wziewnych, dokładne osuszanie stóp i uszu po kąpieli, wymiana lub odgrzybianie obuwia. W leczeniu kandydozy wałów paznokciowych wskazane jest nałożenie preparatu i następnie przykrycie plastrem tak, aby opatrunek był szczelny, nie przepuszczał powietrza i pozostawić na noc.

Grzybice układowe u dzieci – leczenie

Czas trwania leczenia grzybic układowych u dzieci zależy od rodzaju grzybicy i patogenu wywołującego. Może trwać od kilku dni do kilku miesięcy. Stosuje się leczenie miejscowe (lekami przeciwgrzybiczymi w postaci maści, kremów i lotionów, czasem w połączeniu z leczeniem ogólnym) lub tylko ogólne.

Oprócz stosowanego leczenia grzybicy, konieczne są działania mające na celu unikanie czynnika sprawczego, np.:

• usunięcie cewników, które są źródłem zakażenia,
• zmiana obuwia i skarpet w przypadku leczenia grzybicy stóp,
• unikanie kontaktu ze zwierzętami, od których dziecko się zaraziło do momentu ich wyleczenia.