Choroba Osgooda-Schlattera – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, operacja

Na czym polega choroba Osgooda-Schlattera?

Choroba Osgooda-Schlattera określana jest inaczej jako zapalenie guzowatości kości piszczelowej (wcześniej znane jako jałowa martwica kości piszczelowej). Dochodzi w niej do zaburzenia ukrwienia jądra kostnienia i nadmiernego wzrostu części kostnej, a w konsekwencji – do uszkodzeniu jądra kostnienia nasadowej części kości piszczelowej.

Wyróżniamy następujące typy choroby Osgooda-Schlattera:

• typ I – wewnętrzne uszkodzenie jądra kostnienia bez naruszenia ciągłości chrząstki;
• typ II – uszkodzenie jądra kostnienia ze złamaniem chrząstki poza polem przyczepu więzadła rzepki;
• typ III – uszkodzenie jądra kostnienia ze złamaniem chrząstki w obrębie pola przyczepu więzadła rzepki.

Jakie są przyczyny choroby Osgooda-Schlattera?

Zapalenie guzowatości kości piszczelowej rozwija się głównie u dzieci między 8. a 15. rokiem życia, jeżeli prowadzą one aktywny tryb życia. W tym okresie młody organizm szybko rośnie i niekiedy poszczególne tkanki nie wytrzymują dodatkowego obciążenia związanego ze sportem.

W miejscach, gdzie płytki wzrostowe kości (struktury odpowiedzialne za przyrastanie kości na długość) pokrywają się z miejscami przyczepów ścięgien lub więzadeł, powstają delikatne struktury, podatne na uszkodzenia ortopedyczne, zwłaszcza że we wieku wzrostowym dochodzi do szybkiego rozwoju nie tylko kości, ale również mięśni, w tym mięśnia czworogłowego uda, odpowiedzialnego za wyprost w stawie kolanowym. W przypadku choroby Osgooda-Schlattera zmiany pojawiają się w obrębie przyczepów więzadeł rzepki. W wyniki nieprawidłowej trakcji dochodzi do licznych mikrourazów więzadła rzepki.

Dolegliwości okolicy stawu kolanowego statystycznie dotyczą częściej chłopców niż dziewczynek z uwagi na większe zaangażowanie w aktywność sportową. Choroba może rozwinąć się jednak u przedstawicieli obu płci.

Problemy w obrębie stawu kolanowego pojawiają się przede wszystkim u dzieci uprawiających sporty wymagające dużej ilości biegania i skakania, jak np.: piłka nożna, koszykówka, siatkówka, lekkoatletyka, biegi przełajowe.

Szacuje się, że problem dotyczy około 20% dzieci uprawiających sport półprofesjonalnie, na poziomie rywalizacji. U dzieci traktujących wysiłek amatorsko jest to zaledwie jedna na dwadzieścia osób.

Objawy choroby Osgooda-Schlattera

Objawy choroby Osgooda-Schlattera obejmują przede wszystkim ból lokujący się „pod rzepką”, a dokładniej na wysokości guzowatości kości piszczelowej. Natężenie dolegliwości bólowych jest silnie osobnicze. U jednych dzieci pojawia się po rozpoczęciu wysiłku i utrzymuje przez czas jego trwania jako delikatny ból. U innych może objawiać się silnymi dolegliwościami bólowymi uniemożliwiającymi podjęcie jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Przy silnych dolegliwościach ból występuje niezależnie od wysiłku i uniemożliwia normalne chodzenie.

Cechą charakterystyczną jałowej martwicy guzowatości kości piszczelowej u dziecka jest to, że podczas czynnego wyprostu w stawie kolanowym odczuwalny jest silny ból w okolicy guzowatości kości piszczelowej. Ruchy bierne w stawie nie dają objawów bólowych.

Silne stany zapalne objawiają się widocznym gołym okiem obrzękiem oraz zaczerwienieniem i tkliwością tkanki. Choroba może nie dawać znać o sobie przez kilka miesięcy lub nawet kilka lat. Objawy na ogół mają charakter łagodny, z okresowymi zaostrzeniami. Rokowanie w chorobie jest dobre, a zarówno objawy kliniczne, jak i zmiany w badaniu radiologicznym ustępują w postaciach łagodnych na ogół po 2–3 latach w sposób samoistny. W pozostałych przypadkach wymagane jest leczenie. W wyjątkowych sytuacjach może się zdarzyć powikłanie choroby – jest nim częściowe oderwanie guzowatości od kości piszczelowej.

Jak rozpoznać zapalenie guzkowatości kości piszczelowej?

Diagnostyka choroby zaczyna się od przeprowadzenia wywiadu z pacjentem. Lekarz ortopeda przeprowadza także badanie fizykalne, polegające na sprawdzeniu manualnie ograniczeń ruchu w stawie kolanowym, występowania obrzęku oraz zaczerwienienia. Do postawienia diagnozy zaleca się uzupełnienie badania fizykalnego o badanie kliniczne i diagnostykę obrazową.

Rentgen z reguły okazuje się niewystarczający, choć pozwala na wykluczenie wielu innych chorób (w tym złamań i pęknięć). W praktyce lepiej sprawdza się miejscowe USG okolic rzepki, a także tomografia komputerowa stawu kolanowego. Ma to też na celu wykluczenie innych zmian powodujących dolegliwości bólowe.

Jak przebiega leczenie choroby Osgooda-Schlattera?

Dla osób aktywnych sportowo schorzenie może okazać się dotkliwym ciosem, dlatego ważne jest jak najszybsze podjęcie leczenia. W większości przypadków wystarczające rezultaty daje czasowe ograniczenie intensywności (lub objętości) treningów.

Aby nie stracić wypracowanej formy z uwagi na kilkumiesięczną przerwę, warto rozważyć przejściową zmianę na inną dyscyplinę i zamienić np. bieganie na pływanie lub lekkoatletykę na nordic walking. Kiedy dotkliwy ból pojawia się w czasie aktywności dnia codziennego, można doraźnie sięgać po leki typu NLPZ zmniejszające stan zapalny.

W sytuacji gdy ból nasila się po wzmożonym wysiłku fizycznym, miejsce dolegliwości można smarować żelami chłodzącymi, np. na bazie mentolu. Dopiero po złagodzeniu stanu zapalnego można przystąpić do rehabilitacji stawu kolanowego. Zwykle polega ona na przeprowadzeniu instruktażu ćwiczeń mających na celu wzmocnienie oraz rozciągnięcie mięśni uda (czworogłowego i dwugłowego), tak aby zmniejszyć napięcia w obrębie guzowatości kości piszczelowej. Ćwiczenia fizyczne mogą być uzupełnione o terapię manualną (np. masaże).

Warto pamiętać, że choroba może mieć charakter okresowy, a objawy bólowe mogą nawracać do czasu zakończenia okresu wzrastania. Po tym czasie zapalenie zwykle ustępuje samoczynnie i nie pozostawia po sobie żadnych powikłań. Co istotne, po ustąpieniu dolegliwości pacjenci mogą wrócić do pełnego obciążenia treningowego.

W wieku dorosłym dolegliwości bólowe przy niewyleczonej chorobie mogą się pojawiać z przodu kolana.

Kiedy potrzebna jest operacja?

Leczenie operacyjne jest uzasadnione w sytuacji, kiedy metody zachowawcze nie przynoszą rezultatu, a pacjent odczuwa ból nawet po zaprzestaniu aktywności sportowej. Operacja może być przeprowadzona metodą artroskopową, co skraca czas regeneracji. Lekarz usuwa niewygojone jądro kostnienia obecne przed więzadłem rzepki.

Operacja przy użyciu artroskopu trwa około godziny. Na czas dwóch tygodni po zabiegu pacjent ma zakładaną ortezę w pełnym wyproście. Jeżeli proces gojenia przebiega prawidłowo, do uprawiania sportu można wrócić po około 12 tygodniach.

Wystąpieniu i rozwojowi choroby Osgooda-Schlattera często można zapobiec poprzez odpowiednie dostosowanie aktywności fizycznej do wieku i możliwości dziecka.