Bezdech u dzieci

Bezdech – podział

Ze względu na patogenezę, bezdech u dzieci można podzielić na:

• bezdech obturacyjny – spowodowany zaburzeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe,
• bezdech ośrodkowy – spowodowany zaburzeniami w impulsacji na drodze ośrodkowy układ nerwowy–mięśnie oddechowe.

Obturacyjny bezdech senny

Obturacyjny bezdech senny to problem, który dotyczy około 2–3% dzieci. Oznacza on przerwanie wentylacji na więcej niż 10 sekund lub spłycenie oddechu o minimum 50%. Bezdech jest skutkiem zablokowania drogi przepływu powietrza przez przerośnięte migdałki lub zapadające się w pozycji leżącej wiotkie tkanki podniebienia miękkiego, języka i mięśni gardła.

Wśród przyczyn obturacyjnego bezdechu sennego u dzieci prym wiedzie przerost migdałków podniebiennych oraz tzw. "trzeci migdał" (przerośnięty migdałek gardłowy). Do innych przyczyn należą:

• wady rozwojowe twarzoczaszki,
• otyłość,
• zapadanie się języka,
• skrzywienie przegrody nosa,
• choroby nerwowo-mięśniowe,
• spożywanie alkoholu i substancji odurzających u młodzieży.

Przeczytaj też: Mówienie przez sen – przyczyny

Skutkami obturacyjnych bezdechów sennych są:

• niespokojny sen,
• trudności w porannym budzeniu się i uczucie niewyspania mimo przespania optymalnej ilości godzin,
• zmęczenie i senność w ciągu dnia,
• pogorszenie koncentracji uwagi, co pociąga za sobą pogorszenie efektywności pracy, obniżenie wyników w nauce itd.,
• zaburzenia rozwoju fizycznego,
• bóle głowy,
• chrapanie.

Najistotniejszą metodą leczenia obturacyjnych bezdechów sennych jest usunięcie przyczyny zaburzenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe (np. operacja wyłuszczenia powiększonych migdałków, redukcja masy ciała w przypadku otyłości, zakaz spożywania alkoholu, zwłaszcza przed snem). Ponadto pacjentowi zaleca się spanie w pozycji bocznej i unikanie spania na leżąco (pozycja ta sprzyja zapadaniu się tkanek). Do metod stosowanych w leczeniu obturacyjnych bezdechów sennych zaliczamy również:

• stosowanie aparatów wysuwających żuchwę,
• CPAP – utrzymywanie stałego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych za pomocą specjalnego urządzenia wtłaczającego powietrze,
• BiPAP – utrzymywanie dwufazowego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych – innego w fazie wdechu, innego w fazie wydechu.

Napady afektywnych bezdechów

Stosunkowo częstym rodzajem bezdechu u dzieci są tzw. bezdechy afektywne, występujące najczęściej u dzieci w wieku około 2 lat.

Afektywny bezdech to zatrzymanie oddechu pod wpływem takich bodźców, jak strach czy zdenerwowanie. W wyniku niedostatecznej wentylacji może dojść do zsinienia dziecka, omdlenia, a nawet do napadu drgawek (mówimy wówczas o napadach powikłanych). Często jednak po krótkotrwałym bezdechu dziecko szybko, bez powikłań odzyskuje prawidłowy oddech.

Ze względu na patomechanizm oraz obraz kliniczny, napady afektywnego bezdechu można podzielić na:

• bezdechy sine – występujące częściej, najczęściej jako efekt zdenerwowania, frustracji, często poprzedzone nasilonym płaczem i zanoszeniem się oraz hiperwentylacją, mogące prowadzić do zsinienia i omdlenia wskutek niedotlenienia,
• bezdechy blade – objawiające się nagłą utratą przytomności bez poprzedzającego płaczu i zanoszenia się, najczęściej są one odpowiedzią na ból i strach; przyczyny bezdechów bladych upatruje się w chwilowej asystolii (przerwaniu czynności elektrycznej serca).

Napady afektywnych bezdechów (głównie te powikłane) wymagają różnicowania, przede wszystkim z padaczką. Cechami różnicującymi są:

• bezpośredni związek bezdechu afektywnego z czynnikiem prowokującym na tle emocjonalnym (strachem, bólem, zdenerwowaniem itd.),
• poprzedzenie bezdechu nasilonym płaczem, zanoszeniem się,
• brak bezwiednego oddania moczu i stolca w napadzie bezdechu afektywnego.

W diagnostyce różnicowej istotną rolę odgrywa badanie podmiotowe (wywiad) i przedmiotowe (włącznie z dokładnym badaniem neurologicznym) uzupełnione o EEG (w przypadku bezdechu afektywnego wynik najczęściej jest prawidłowy, u dzieci z padaczką zwykle stwierdza się nieprawidłowości w zapisie).

Najistotniejszym zaleceniem wydawanym rodzicom zgłaszającym problem afektywnego bezdechu u dzieci jest nakaz unikania sytuacji mogących prowadzić do napadu, tzn. sytuacji stresujących i rozdrażniających dziecko, wywołujących silne przerażenie. Frustracji i zdenerwowaniu jakimś zakazem, odmówieniem czegoś dziecku można zapobiec odwracając jego uwagę. Należy też dbać o odpowiednią ilość snu – niewyspane dziecko jest bardziej podatne na rozdrażnienie.

Jeżeli już do bezdechu u dzieci dojdzie, należy je uspokoić. Często przywrócenie prawidłowego oddechu uzyskuje się poprzez stymulację dotykową (np. delikatne uderzenie). W leczeniu bladych napadów bezdechu afektywnego stosuje się atropinę.

Bezdech u wcześniaków

U wcześniaków, z racji niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego, ryzyko występowania bezdechów jest wyższe niż u dzieci donoszonych. Bezdechy wcześniacze mają pochodzenie ośrodkowe lub mieszane (ośrodkowo-obturacyjne). Najczęściej problem rozwiązuje się samoistnie, w miarę rozwoju dziecka i dojrzewania układu nerwowego. Metodą przywrócenia prawidłowego oddychania jest stymulacja dotykowa.

SIDS

Występowanie bezdechu u dzieci jest przyczyną silnego stresu u rodziców, którzy przede wszystkim obawiają się tzw. „śmierci łóżeczkowej”. SIDS (ang. Sudden Infant Death Syndrome – zespół nagłego zgonu niemowląt) to nagła śmierć zdrowego dziecka podczas snu, którego przyczyną może być m.in. zaburzenie ośrodkowej kontroli oddychania i uduszenie się. Na szczęście jest to problem spotykany stosunkowo rzadko (u około 0,07% dzieci).

Przyczyny i patogeneza zespołu nagłego zgonu niemowląt w dalszym ciągu nie są w pełni wyjaśnione. Przypuszczalnymi czynnikami ryzyka SIDS są:

• nieprawidłowa pozycja w czasie snu (spanie na brzuchu),
• spanie z twarzą wtuloną w dużą, miękką poduszkę lub miękki materac,
• młody wiek matki (poniżej 18–19 lat),
• nadużywanie przez matkę w czasie ciąży leków i używek (np. papierosów, alkoholu, kawy),
• ekspozycja na dym tytoniowy,
• obciążony wywiad rodzinny (SIDS u rodzeństwa).

U podłoża zespołu nagłego zgonu niemowląt może leżeć niedorozwój ośrodka oddechowego – uszkodzenie to sprawia, że organizm nie odpowiada w sposób właściwy na niedobór tlenu (spowodowany np. zablokowaniem przepływu powietrza przez poduszkę przykrywającą usta i nos dziecka).

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia "śmierci łóżeczkowej", należy:

• układać niemowlę do snu na plecach, z odkrytą twarzą i nosem,
• unikać palenia papierosów w miejscu, w którym przebywa i śpi dziecko,
• utrzymywać optymalną temperaturę powietrza w pokoju (unikać przegrzewania dziecka).

Ponadto przydatny może okazać się monitor oddechu (urządzenie umieszczane w łóżeczku, wózku itp.) sygnalizujący przerwę w oddychaniu trwającą powyżej 20 sekund. Szybkie usłyszenie alarmu pozwala na niezwłoczne udzielenie dziecku pierwszej pomocy.