Anoreksja u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest anoreksja?

Anoreksja jest zaburzeniem, którego częstość występowania wzrosła na przestrzeni ostatnich lat. Wiodącym problemem w anoreksji u dziecka jest zniekształcony obraz własnego ciała, który sprawia, że chorzy ograniczają spożywanie pokarmów z powodu silnego strachu przed przybraniem na wadze. Początki anoreksji mają miejsce na ogół w okresie dojrzewania, niemniej schorzenie to coraz częściej występujące u dzieci młodszych.

Dokładne podłoże anoreksji nie zostało dotychczas poznane. W literaturze wymienia się połączenie czynników zarówno psychologicznych, społecznych, jak i genetycznych. Jeśli chodzi o czynniki psychologiczne anoreksja częściej dotyka dzieci o określonych cechach charakteru. Są to osoby perfekcyjnie podchodzące do zleconych im zadań, dążące niemal do doskonałości. Niestety pomimo odnoszenia licznych sukcesów, dzieci te miewają obniżone poczucie wartości. Ponadto u podłoża występowania anoreksji u dziecka często leżą aspekty społeczne. Dotyczą one otoczenia dziecka, w tym przede wszystkim środowiska rodzinnego.

• Dzieci z rodzin patologicznych, dysfunkcyjnych albo obarczonych ciężką chorobą członka rodziny częściej mają predyspozycje do zapadania na zaburzenia odżywiania. Często czują się niekochane i odrzucone.
• Dzieci z rodzin, w których opiekunowie wysoko podnoszą poprzeczkę, narzucając często wygórowane oczekiwania odnoszące się m.in. do osiągnięć dziecka, są bardziej narażone na rozwój tego zaburzenia.

Przeczytaj też: Bulimia – przyczyny, objawy, leczenie

Czynniki ryzyka anoreksji u dziecka

Bardzo ważne są nawyki żywieniowe rodziny oraz stosunek jej członków do własnego ciała. Dzieci bowiem uczą się i biorą przykład z najbliższych im osób. Ponadto oddziaływania otoczenia, kreowanie kultu szczupłej sylwetki i odchudzania mają wpływ na sposób myślenia i postrzegania siebie.

W badaniach nad anoreksją znaleziono również związek pomiędzy jej występowaniem a czynnikami genetycznymi. Dowiedziono, że jej ryzyko wzrasta u bliźniąt. Ponadto w badaniach nad neuroprzekaźnikami wykazano, że w anoreksji u dziecka występuje zwiększony poziom kortyzolu, który odpowiada za poziom stresu, natomiast zmniejszony jest u nich poziom serotoniny i noradrenaliny, czyli hormonów odpowiedzialnych za odczuwanie szczęścia.

Do czynników ryzyka zaburzeń odżywiania, w tym anoreksji zaliczamy:

• płeć żeńską,
• stosowanie diety,
• wczesne dojrzewanie,
• cechy charakteru, takie jak perfekcjonizm,
• niską samoocenę,
• poczucie bezradności,
• brak dalekosiężnych celów życiowych,
• zaburzenia funkcjonowania rodziny (rodziny patologiczne, dysfunkcyjne).

Choroba stwierdzana jest głównie u dziewcząt, a także młodych kobiet ze szczytem występowania pomiędzy 13–14 oraz 17–18 rokiem życia. U chłopców anoreksja występuje 10–20 razy rzadziej, niestety w ostatnim czasie zaobserwowano niepokojącą tendencję do jej wzrastania także w tej grupie.

Objawy anoreksji

Objawami niepokojącymi (ang. red flags) dla otoczenia powinny być niżej wymienione:

• izolowanie się od otoczenia,
• zamykanie się w porze posiłków i spożywanie ich na osobności,
• nadmierne skupianie się na osiągnięciach i ambicjach,
• perfekcjonizm,
• nadmierny samokrytycyzm,
• reagowanie agresją na próby nakłaniania do jedzenia,
• spaczone postrzeganie własnego ciała,
• brak poczucia występujących zaburzeń.

Anorektyk to osoba, która stale się odchudza pomimo faktycznie niskiej masy ciała. Często pomimo ograniczenia ilości spożywanych kilokalorii dziecko rozpoczyna intensywny wysiłek fizyczny w celu zgubienia kolejnych "zbędnych" kilogramów. Dziecko chorujące na anoreksję pomimo restrykcji żywieniowych potrafi nadmiernie interesować się jedzeniem – chodzi tu o proces przygotowywania posiłków. Anorektyk ma swoje własne zwyczaje żywieniowe – na ogół je w odosobnieniu, kontroli podlega każdy spożywany kęs, spożywane ilości pokarmów są bardzo niewielkie. Spadek masy ciała w anoreksji u dziecka bardzo często maskowany jest noszeniem przez nie luźnych ubrań.

Jak poznać, że dziecko choruje na anoreksję?

Do objawów anoreksji u dziecka, które lekarz może stwierdzić podczas badania i rozmowy z pacjentem należą:

• utrata masy ciała > 15% (wyniszczenie, zanik warstwy tłuszczu podskórnego),
• "meszek płodowy", czyli delikatne włoski, które są obroną organizmu przed zimnem,
• spadek temperatury ciała, zwiększona wrażliwość na zimno,
• nieregularne miesiączki prowadzące w rezultacie do ich zupełnego zaniku,
• bradykardia (spowolnienie akcji serca),
• arytmia (nieregularna praca serca),
• wypadanie płatka zastawki mitralnej,
• zmniejszona gęstość kości i częstsze złamania,
• niedociśnienie,
• zaburzenia elektrolitowe,
• upośledzenie dojrzewania.
• wahania nastroju, apatia, postępująca alienacja, depresja,
• zaparcia,
• suche i wypadające włosy, suche paznokcie,
• osłabienie szkliwa i dziąseł,
• obniżenie odporności, częste infekcje,
• problemy z koncentracją.

Leczenie anoreksji

Podstawą leczenie zaburzeń odżywiania w tym anoreksji u dziecka jest terapia. Istnieją jej trzy rodzaje – terapia indywidualna polegająca na spotkaniach dwóch osób: pacjenta i terapeuty (jest ona na ogół polecana jako terapia pierwszego rzutu). Kolejny rodzaj to terapia grupowa, na której spotyka się z terapeutą grono osób o podobnych problemach do omówienia. Nie zawsze zalecana, gdyż nie każdy preferuje mówienie o sobie w większym gronie. Trzecim rodzajem jest terapia rodzinna, w której udział bierze pacjent oraz jego najbliższa rodzina.

Należy dodać, że leczenie anoreksji u dziecka powinno się odbywać pod okiem doświadczonego, wielodyscyplinarnego zespołu. Na ogół początkowo wymagana jest hospitalizacja dziecka, a w miarę poprawy jego kondycji w grę wchodzi leczenie ambulatoryjne. Czasami stosowane jest wsparcie farmakologiczne w postaci podawanych leków z grupy przeciwdepresyjnych. Należy pamiętać, że proces zdrowienia jest długi i stopniowy. Bardzo ważne ze względów zdrowotnych jest osiągnięcie przez anorektyka prawidłowej masy ciała. Wyniki leczenia anoreksji nie są dobre. Niestety część anorektyków zapada na inne zaburzenia odżywiania, np. bulimię. Należy pamiętać, że nieleczona anoreksja jest chorobą śmiertelną i prowadzi do zgonu u około 5% pacjentów.

Anoreksja niemowlęca

W grupie zaburzeń odżywiania znajduje się również anoreksja u niemowląt, której występowanie przypada na okres od 6 miesiąca życia do 2, a jak podają źródła, nawet do 3 roku życia. Ten typ zaburzeń odżywiania należy do stosunkowo rzadkich. U podłoża tego schorzenia nie leży chęć celowego pomniejszenia masy ciała. Jak donosi piśmiennictwo, odmawianie jedzenia przez tak małe dzieci jest sposobem walki o kontrolę oraz uzyskanie dominacji w relacji z rodzicami. Opublikowano pewne kryteria, które wskazują na możliwość występowania u dziecka zaburzeń z kręgu zaburzeń odżywiania. Są to:

• czas trwania co najmniej miesiąc i pojawienie się choroby przed 3 rokiem życia,
• niemowlę samo nie sygnalizuje głodu, nie przejawia zainteresowania jedzeniem,
• pojawia się silne zainteresowanie kontaktem z opiekunem,
• rozwija się wyraźny niedobór wzrostu i masy ciała,
• odmowa przyjmowania pokarmów nie jest następstwem traumatycznych wydarzeń ani nie jest skutkiem zaburzeń organicznych, takich jak np. refluks żołądkowo-przełykowy.

Anoreksja niemowlęca leczona jest poprzez wprowadzanie określonych schematów żywieniowych, a także odpowiednią psychoterapię. Psychiatra przygląda się relacjom pomiędzy dzieckiem a opiekunami. Celem jest wykrycie problemów leżących u podłoża tej relacji. Kluczem do sukcesu jest zmiana błędnych schematów pomiędzy dzieckiem a opiekunami.

Anoreksja u dzieci – co jeszcze powinien wiedzieć rodzic?

Jednym z największych zmartwień rodziców każdego dziecka jest to, czy je ono wystarczająco dużo. Należy pamiętać o tym, że u podłoża zaburzeń odżywiania może leżeć wiele przyczyn. Część z nich może wynikać z chorób organicznych obejmujących przewód pokarmowy, ośrodkowy układ nerwowy – podwzgórze, układ krążenia, układ endokrynny lub może być skutkiem chorób zakaźnych. Natomiast niektóre zaburzenia mają podłoże psychiczne. Dlatego też epizody odmawiania pokarmu powinny być różnicowane pomiędzy powyższymi grupami zaburzeń.

Należy również pamiętać, że krótkotrwale występujące okresy braku zainteresowania jedzeniem są często naturalnym stanem przejściowym, zwłaszcza u małych dzieci. Niepokoić rodziców powinny natomiast przedłużające się okresy, szczególnie połączone z brakiem przybierania na wadze, a nawet jej spadkiem. Niemniej jednak niepokojące rodziców sygnały powinny być konsultowane z lekarzem.