Alergia – co to, podział, objawy, reakcje immunologiczne

Czym jest alergia?

Na co dzień spotykamy się z wieloma substancjami przez dotyk, spożywanie pokarmów, zażywanie leków lub powietrze, którym oddychamy. Kontakt z nimi powoduje częściowe wniknięcie ich do organizmu. Zadaniem układu odpornościowego jest sprawdzenie, czy obce cząsteczki mogą zagrozić zdrowiu oraz ewentualne podjęcie działań, które mają chronić organizm. U alergików układ immunologiczny (odpornościowy) popełnia błędy i wysyła dużą ilość komórek odpornościowych nawet na niewielką ilość alergenu.

Alergia jest to więc nadwrażliwość organizmu na kontakt z czynnikami środowiskowymi (alergenami). Istotą procesu jest nadmierna odpowiedź układu odpornościowego na nieszkodliwy nawet alergen. Skutkiem tej odpowiedzi jest uszkodzenie tkanek, manifestujące się przejściowymi lub długotrwałymi zaburzeniami funkcji narządu objętego reakcją czy uszkodzenie całego organizmu.

Alergeny – podział

Alergenami mogą być substancje, które:

• wdychamy (wziewne) – pyłki roślin, roztocze, sierść zwierząt domowych,
• jemy (pokarmowe) – np. gluten zawarty w produktach zbożowych, kazeina zawarta w mleku krowim, czekolada,
• dotykamy – nikiel, lateks, metale, z których wykonana jest biżuteria, leki, np. aspiryna.

Występują one sezonowo (pyłki roślin, grzyby pleśniowe) lub przez cały rok (alergeny kurzu domowego).

Alergia – objawy

Objawy alergii występują najczęściej w niedługim czasie po ekspozycji na uczulającą substancję.

W zależności od alergenu mogą to być:

• napad kichania, cieknący katar,
• swędzące, zaczerwienione, łzawiące oczy,
• zapalenie spojówek,
• napad kaszlu, uczucie duszności, świszczący oddech (spowodowany zwężeniem dróg oddechowych),
• zaczerwieniona, swędząca skóra, wysypka,
• ból brzucha, biegunka,
• opuchlizna.

W najgorszym przypadku reakcją alergiczną może być wstrząs anafilaktyczny. Objawy wstrząsu pojawiają się bardzo szybko. Są to:

• obrzęk,
• zaczerwienienie,
• przyspieszenie akcji serca,
• przyspieszenie oddechu,
• uczucie duszności,
• zaburzenie świadomości.

W ostateczności może dojść nawet do niewydolności krążenia i zatrzymania oddechu.

Alergia – reakcje immunologiczne

Zadaniem układu odpornościowego jest utrzymanie organizmu w zdrowiu. W tym celu uruchomione zostają limfocyty T i B, makrofagi oraz przeciwciała – immunoglobuliny (Ig), bez których życie byłoby niemożliwe. Ich brak czyni człowieka bezbronnym wobec pochodzących z zewnątrz antygenów. W organizmie człowieka produkowane są immunoglobuliny oznaczone literkami A, G, M, D i E.

W chorobach alergicznych kluczową rolę odgrywają IgE oraz IgG. Zwiększony poziom przeciwciał IgE świadczy o uczuleniu, podczas gdy podwyższony poziom IgG mówi wyłącznie o zetknięciu się organizmu z nadmiarem alergenu.

W II połowie XX wieku dwaj angielscy naukowcy, Gell i Coombs, zaproponowali podział odczynów immunologicznych. Pomimo upływu lat podział ten jest wciąż aktualny.

Reakcje immunologiczne dzielimy na:

• typ I – anafilaktyczne, natychmiastowe,
• typ II – cytotoksyczne,
• typ III – pośrednie (kompleksów immunologicznych),
• typ IV – komórkowe.

I typ reakcji to podstawa mechanizmu immunologicznego. Objawy pojawiają się już po 15-20 minutach. Przeciwciałem, które bierze w nim udział, jest IgE, nazwana reaginą. Alergen, wnikając do organizmu, napotyka immunoglobulinę IgE, która najczęściej jest powiązana z powierzchnią komórek tucznych bądź bazofili. Komórki te wypełnione są ziarnistościami, które zawierają tzw. mediatory reakcji zapalnej (m.in. histamina, leukotrieny). W momencie, gdy dochodzi do połączenia przeciwciała z IgE, komórka, z którą jest związane przeciwciało, zaczyna uwalniać swoje substancje czynne. Działanie mediatorów na ustrój organizmu powoduje objawy alergii.

Najważniejszym mediatorem jest histamina. Powoduje ona skurcz mięśni gładkich oskrzeli, jelit i innych narządów, a także silne rozszerzenie i zwiększoną przepuszczalność drobnych naczyń włosowatych. Implikuje to spadek ciśnienia krwi, powstanie obrzęków, wzmaga pocenie się, zwiększa ilość śluzu w płucach i świąd skóry.

II typ reakcji immunologicznych – cytotoksyczne – mają niewielkie znaczenie w chorobach alergicznych. Polega ono na tym, że antygen jest częścią składową błony komórkowej. Głównymi przeciwciałami są tu IgG i IgM. Gdy dochodzi do reakcji pomiędzy immunoglobuliną a antygenem, następuje rozpad określonej komórki. Do tego typu można zaliczyć szereg chorób autoimmunologicznych.

III typ – reakcja organizmu objawia się po ok. 6-12 godzinach. Jest to czas znacznie dłuższy niż w przypadku reakcji typu I i krótszy niż reakcje typu IV, dlatego reakcje te nazywają się pośrednimi. Mechanizm polega na tworzeniu się kompleksów antygen-przeciwciało i wytrącaniu się ich w świetle naczyń krwionośnych. Prócz immunoglobulin i antygenu w reakcji tej biorą również udział składniki dopełniacza. Do wytrąconych kompleksów dołącza się zlepianie się krwinek białych, płytek krwi oraz wyrzut szeregu substancji, które uszkadzają tkanki, mogąc doprowadzić do ich martwicy. Do tego typu reakcji można zaliczyć chorobę posurowiczą , alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych i skórny odczyn Arthusa.

IV typ – znany nam wszystkim ze szkoły podstawowej jako próba tuberkulinowa, wykonywana przed szczepieniem na gruźlicę. Kluczową rolę w tym typie odgrywają uczulone limfocyty. Powtórne zetknięcie się z antygenem powoduje, że limfocyty T uwalniają szereg czynnych biologicznie substancji (tzw. limfokin), które doprowadzają do odczynu zapalnego skóry. Czas, po którym widzimy objawy reakcji, to ok. 48-72 godziny, stąd nazwa – „odczyn opóźniony”.