Rumień trwały – objawy, przyczyny i leczenie plam na skórze po lekach

Rumień trwały – co to jest?

Rumień trwały jest objawem reakcji polekowej, w wyniku której na skórze lub błonie śluzowej pacjenta pojawia się rumień nawracający po każdym zażyciu przez chorego źle tolerowanego przez niego leku. Rumień nazywany również bywa polekowym wykwitem trwałym (ang. fixed drug eruption – FDE), gdyż zdarza się, że zmiany skórne przyjmują formę pęcherzy, wybroczyn lub grudek. Jest to jednak dość rzadkie. Nazwa rumienia trwałego wiąże się z jego lokalizacją. Objawy nietolerancji danego leku zawsze występują bowiem w tej samej okolicy ciała.

W poszczególnych krajach rumień polekowy występuje z różną częstością i waha się od 2,5 proc. nawet do 22 proc. ogólnej populacji. Różnice te są spowodowane dostępnością do lekarstw. Obecnie rumień trwały występuje rzadziej niż kilkadziesiąt lat temu. Zjawisko to tłumaczy się: przygotowywaniem bardziej oczyszczonych leków, lepszą diagnostyką powikłań oraz rzadszym wykorzystywaniem w procesie terapeutycznym niebezpiecznych preparatów. Polekowe wykwity trwałe mogą wystąpić u każdego pacjenta, bez względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania czy kolor skóry.

To też Cię może zainteresować: Pęcherze, pęcherzyki i bąble na skórze – co mogą oznaczać?

Jak rozpoznać plamy na skórze po lekach?

Mechanizm powstania zmiany rumieniowej w FDE nie jest do końca poznany. Uważa się, że w przypadku rumienia trwałego mamy do czynienia ze zjawiskiem alergii opóźnionej. Badania histologiczne fragmentów skóry pokrytej rumieniem wykazały dużą ilość komórek T. Limfocyty T odpowiedzialne są za tworzenie pamięci immunologicznej – wykazują one zdolność do rozpoznania antygenów w miejscu, w którym wcześniej była zmiana skórna. Właśnie dlatego ponowna ekspozycja na szkodliwy lek skutkuje pojawieniem się objawów znacznie wcześniej niż za pierwszym razem.

Zmiana typowa dla rumienia trwałego to zwykle pojedyncza, owalna lub okrągła, wyraźnie odgraniczona plama na skórze o charakterze rumieniowo-obrzękowym, zazwyczaj koloru purpurowego (z czasem blednie). Plama pojawia się około 1–2 tygodniach po pierwszej ekspozycji na lek. Ustępuje pozostawiając trwałe lub czasowe pozapalne przebarwienie na skórze zwykle o kolorze brązowym lub brązowo-fioletowym. W przypadku ponownego kontaktu ze szkodliwą substancją wykwity mogą się pojawić już po 24 godzinach i w większej ilości.

Rumień trwały lokalizuje się na powierzchni skóry lub błoń śluzowych. Najczęściej występuje na tułowiu, dłoniach i stopach oraz narządach płciowych. Do rzadszych lokalizacji należą: twarz, czerwień wargowa, a także błona śluzowa jamy ustnej. Wykwity obserwowano również na obszarach skóry wcześniej uszkodzonej przez oparzenia, ukąszenia, miejscach przeszczepu skóry, na przekłutych płatkach uszu, jak również w miejscach szczepień na gruźlicę. W większości zmianom skórnym nie towarzyszą dolegliwości ogólne. Zdarza się jednak, że wykwity skórne poprzedzone są uczuciem bólu, świądu lub pieczenia. U niewielkiej liczby pacjentów cierpiących z powodu reakcji polekowych, zmiany na skórze przyjmują formę pęcherzy.

Jakie leki wywołują rumień?

Nie do końca wiadomo jakie leki odpowiedzialne są za pojawienie się objawów rumienia trwałego. W 2005 roku zidentyfikowano około 120 substancji, a lista ta ciągle się powiększa. Do leków najczęściej wywołujących FDE zalicza się:

sulfonamidy (stosowane w leczeniu chorób skóry, składniki m.in.: leków moczopędnych i neuroleptycznych);

• leki przeciwbakteryjne, w tym najczęściej tetracykliny i kotrimoksazol; leki przeciwgrzybicze i przeciwhistaminowe;
• fenacetynę;
• leki przeciwdrgawkowe;
• barbiturany;
• niesteroidowe leki przeciwzapalne;
• kwas acetylosalicylowy.

Należy pamiętać, że może wystąpić tzw. „reakcja krzyżowa”, która cechuje się wystąpieniem objawów rumienia po zastosowaniu leku podobnego w budowie chemicznej do tego, który pierwotnie wywołał zmiany skórne. U większości pacjentów czynnikiem etiologicznym odpowiedzialnym za pojawienie się rumienia trwałego jest pojedynczy lek. Są jednak i tacy, którzy źle tolerują większą ilość środków terapeutycznych. W tym drugim przypadku dla każdego leku zmiana skórna ma swój charakterystyczny wygląd i lokalizację.

Zobacz też: Czerwone plamy na nogach – co mogą oznaczać?

Leczenie rumienia trwałego

FDE rozpoznaje się zwykle się na podstawie zebranego wywiadu chorobowego w połączeniu z charakterystycznym obrazem klinicznym zmian na skórze. Należy poinformować lekarza o wszystkich lekach, które się przyjmuje, z uwzględnieniem tych, które dostępne są bez recepty. Dodatkowo w diagnostyce należy uwzględnić konserwanty, barwniki oraz inne dodatki do żywności.

Problem w identyfikacji czynnika powodującego objawy rumienia powstaje wtedy, gdy pacjent zażywa większą ilość leków jednocześnie. W takim przypadku należy wykonać testy prowokacji miejscowej (aplikacja na skórę maści zawierającej dany lek) lub ogólnej (przyjęcie przez pacjenta określonego leku, ale w zmniejszonej dawce). Gdy po zastosowaniu leku na skórze pojawią się zmiany typowe dla rumienia trwałego, świadczą one o identyfikacji substancji jako przyczyny wykwitów. Pomimo wysokiej skuteczności, testy prowokacji ogólnej są wykonywane rzadko ze względu na możliwość powikłań, do których zalicza się m.in.: wykwity pęcherzowe i reakcję anafilaktyczną. Zdecydowanie częściej przeprowadza się testy prowokacji miejscowej – są znacznie bezpieczniejsze, jednak mniej czułe.

To też może Cię zainteresować: Swędząca wysypka na rękach – przyczyny, leczenie

Leczenie rumienia trwałego należy rozpocząć przede wszystkim od odstawienia leku odpowiedzialnego za pojawienie się zmian skórnych. Należy przypomnieć pacjentom, aby unikali przyjmowania substancji, które wywołują u nich objawy. W leczeniu świeżych zmian o małym i średnim nasileniu stosuje się miejscowo glikokortykosteroidy, a gdy zmiany są bardziej nasilone, włącza się te leki do leczenia ogólnoustrojowego. Aby ograniczyć świąd podaje się leki przeciwhistaminowe.