Osutki polekowe – przyczyny, objawy, leczenie

Osutki polekowe – zmiany skórne po lekach

Skutki uboczne stosowania leków są częste. Prawie każdy lek może wywołać negatywne reakcje, w postaci łagodnych działań niepożądanych, takich jak nudności i wymioty, do zagrażającego życiu wstrząsu anafilaktycznego. Zmiany skórne po lekach, występują u ponad 2 proc. pacjentów. Zaobserwowano, że plamy, grudki, wypryski częściej pojawiają się u ludzi starszych, którzy przyjmują wiele leków i dodatkowo cierpią na zaburzenia funkcji nerek i wątroby, jak również u chorych z AIDS i u kobiet.

W większości reakcji polekowych nie wiadomo, jaki jest mechanizm ich powstawania. Bierze się pod uwagę teorię haptenu, która mówi, że leki muszą najpierw połączyć się z białkiem, aby wywołać reakcję immunologiczną i pobudzić organizm do produkcji przeciwciał.

To też może Cię zainteresować: Co może być przyczyną pojawienia się krost na głowie?

Krosty, pokrzywka, plamy na skórze – objawy osutek polekowych

Niepożądane objawy polekowe mogą mieć bardzo różnorodny charakter. Trudno wprowadzić klasyfikację objawów, gdyż różne leki mogą wywołać takie same zmiany skórne, a ten sam lek u dwóch różnych pacjentów może powodować zupełnie inną reakcję.

Zmiany powstające na skórze mogą przyjmować charakter:

• obrzęku, plamy,
• rumienia, pokrzywki,
• wyprysku,
• krosty, trądziku,

a dodatkowo także: zmian pęcherzykowych i pęcherzowych, zmian przypominających liszaj płaski, zmian barwnikowych, zmian krwotocznych i martwiczych. Oprócz objawów skórnych, konsekwencją stosowania niektórych leków mogą być również zmiany na paznokciach, a także łysienie.

Osutka polekowa może obejmować skórę całego ciała lub tylko określony obszar i występować w różnych okolicach ciała. Zazwyczaj pojawia się symetrycznie. Zmiany często zlokalizowane są w okolicach narządów płciowych, jak również na błonach śluzowych, a kończyny zwykle zajęte są po stornie prostowników.

Wykwitom skórnym po lekach bardzo często towarzyszy świąd, jak również objawy ogólne, do których zalicza się osłabienie, gorączkę i skurcz oskrzeli. Ponadto mogą pojawić się zmiany biochemiczne, jak leukopenia, eozynofilia, trombocytopenia, czy anemia, oraz objawy świadczące o niewydolności narządów wewnętrznych, między innymi: zapalenie wątroby, zapalenie mięśnia sercowego, albuminuria, anuria, zapalenie nerek.

To też może Cię zainteresować: Jakie schorzenia wywołują plamy na skórze?

Jak rozpoznać, czy to osutki po lekach?

Pomimo tego, że odczyny skórne, pojawiające się po lekach, trudno sklasyfikować i są niejednoznaczne, istnieje grupa objawów, które od razu nasuwają podejrzenie związku z konkretnymi lekami.

• Rumień wielopostaciowy – najczęściej pojawia się u pacjentów stosujących penicylinę i jej pochodne, sulfonamidy, furosemid, fenotiazynę i barbiturany.
• Rumień trwały – to niepożądany objaw, występujący u chorych leczonych fenacetyną, berbituranami, salicylanami, metronidazolem, fenylbutazonem, sulfonamidami i środkami antykoncepcyjnymi.
• Rumień guzowaty – powstaje na skórze po przyjmowaniu takich leków jak penicylina, tetracyklina i sulfonamidy.
• Zmiany krwotoczne – są skórną reakcję na zastosowanie złota, tiazydów, allopurinolu, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, sylfonamidów i penicyliny.
• Toksyczna nekroliza naskórka (zespół Lyella) – najczęściej występuje u pacjentów, którzy przyjmują antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne i leki przeciwpadaczkowe; u pacjenta występuje osutka plamista.

Po jakich lekach pojawiają się osutki na skórze?

Inne zmiany skórne występują w wielu chorobach i ich związek z niektórymi środkami farmakologicznymi jest jedynie przypuszczalny.

Obrzęk i pokrzywka na skórze mogą być objawem niepożądanym po przyjęciu penicyliny, barbituranów, czy kwasu acetylosalicylowego. Plamy na skórze wywoływane są między innymi przez barbiturany, salicylany i sulfonamidy. Z kolei po niesteroidowych lekach przeciwzapalnych, a także środkach, takich jak barbiturany, tiazydy, gryzeofulwina, sulfonamidy, furosemid mogą pojawić się zmiany pęcherzowe i pęcherzykowe.

Z reakcją fototoksyczną i fotoalergiczną związane są tzw. osutki świetlne. Wywołują je tiazydy, gryzeofulwina, sulfonamidy, fenotiazyna, niesteroidowe leki przeciwzapalne, amiodaron, tetracykliny. Problemem bywają także osutki trądzikopodobne występujące jako możliwy objaw niepożądany stosowania kortykosteroidów, litu, haloperidolu, izoniazydu, doustnych środków antykoncepcyjnych. Osutki liszajowate (zmiany, które przypominają liszaj płaski) mogą być konsekwencją przyjmowania przez pacjenta leków przeciwmalarycznych, tiazydów, złota, furosemidu, fenotiazyny.

Zmiany krostkowe są możliwym skutkiem ubocznym terapii chloramfenikolem, karbamazepiną, czy furosemidem. Łysienie najczęściej występuje u pacjentów leczonych chemioterapeutykami, retinoidami, lekami, zaś przeciwkrzepliwymi, piroksykamem. Zmiany na paznokciach mogą występować w wielu chorobach, natomiast spośród leków, które mogą je wywoływać, do najczęstszych należą: sole srebra i złota, leki przeciwmalaryczne, fluorouracyl i zydowudyna.

Są również takie odczyny polekowe, które są charakterystyczne tylko dla jednego związku i zalicza się do nich: zmiany płonicowate i rumieniowo-krwotoczne, które mogą pojawić się na skórze podczas przyjmowania ampicyliny (podana w leczeniu mononukleozy wywołuje osutkę plamistą u wszystkich pacjentów) oraz wykwity pęcherzowo-ropne, pęcherzowe i bujające, które są charakterystycznym objawem niepożądanym terapii jodem i bromem.

Które leki najczęściej wywołują zmiany skórne?

Pomimo ogromnej różnorodności wykwitów skórnych, które mogą pojawiać się w trakcie przyjmowania różnych środków farmakologicznych, należy pamiętać, że występują one rzadko. Warto jednak zwrócić uwagę, ze istnieje pewna grupa leków, których stosowanie zwiększa ryzyko pojawienia się niepożądanych odczynów skórnych.

Do środków farmakologicznych najczęściej wywołujących osutki polekowe należą:

• penicylina i jej pochodne,
• salicylany,
• barbiturany,
• fenytoina,
• tiazydy,
• sulfonamidy,
• teracykliny,
• kwas acetylosalicylowy,
• furosemid,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne,
• preparaty złota.

To właśnie podczas przyjmowania wymienionych leków istnieje największe prawdopodobieństwo pojawienia się zmian skórnych.

Rozpoznanie i leczenie osutki polekowej

Podstawą diagnostyki osutek polekowych jest dokładny wywiad, badanie fizykalne oraz badania dodatkowe, zwłaszcza morfologia krwi obwodowej. Najczęściej już z samego wywiadu oraz z faktu ustąpienia zmian po zaprzestaniu przyjmowania danego leku można postawić właściwe rozpoznanie. Innymi badaniami, które można wykonać są: test ekspozycji na dany lek oraz naskórkowe testy płatkowe, jak również punktowe testy skórne i testy śródskórne.

Leczenie osutek polekowych polega przede wszystkim na zaprzestaniu przyjmowania leku, który powoduje zmiany skórne. Dodatkowo można stosować miejscowo preparaty, które przyspieszają gojenie się wykwitów. Należy zwrócić uwagę pacjentowi, aby zapamiętał, po jakim leku występują u niego skórne odczyny niepożądane, aby unikał przyjmowania go w przyszłości.