Opalanie a rak skóry – wpływ promieniowania UV na rozwój nowotworów skóry

Rak skóry a promieniowanie ultrafioletowe

Promieniowanie ultrafioletowe (ang. ultraviolet radiation, UVR) emitowane przez słońce oraz lampy w solariach to znany czynnik ryzyka raka skóry.

Promieniowanie UVA a UVB

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (ang. International Agency for Research on Cancer, IARC) umieściła oba rodzaje promieniowania, zarówno UVB jak i UVA w kategorii „rakotwórcze dla człowieka”.

Promieniowanie UVB (o długości fali 280-315nm) dociera do powierzchownych warstw skóry i jest również odpowiedzialne za oparzenia słoneczne, a promieniowanie UVA (315-400nm) dociera głębiej i oprócz rozwoju raka jest związane z odczynami alergicznymi, np. wysypką.

W jaki sposób promieniowanie UV przyczynia się do powstania raka?

Promieniowanie słoneczne uszkadza materiał genetyczny (DNA) zawarty w komórkach skóry, co nieuchronnie prowadzi do zaburzenia ich funkcji. Podczas procesu powielania DNA, ze względu na ingerencję promieniowania UV, dochodzi do błędnego przepisania kodu genetycznego. Uszkodzone w ten sposób geny nie spełniają swojej funkcji, czyli nie produkują prawidłowych białek.

Kiedy uszkodzenia dotyczą genów kontrolujących podział komórek lub pełniących ważną rolę w procesie ich dojrzewania, a organizm nie jest w stanie ich naprawić, błędne geny przechodzą na komórki potomne. Gromadzenie się błędów (tzw. mutacji) w materiale genetycznym oraz niekontrolowane podziały komórek, prowadzą do powstania nowotworu.

Ponadto, promieniowanie UV osłabia aktywność układu immunologicznego (odpornościowego), który bierze udział nie tylko w zwalczeniu infekcji, ale również w ograniczeniu wzrostu nowotworu. Powoduje to łatwiejszą migrację komórek raka do węzłów chłonnych czy innych narządów, a więc szybsze powstawania przerzutów.

Promieniowanie UV a nowotwory skory

Promieniowanie UV bierze udział w procesie powstawania trzech rodzajów raka skóry:

• raka podstawnokomórkowego,
• raka kolczystokomórkowego,
• czerniaka złośliwego .

Rak podstawnokomórkowy skóry a opalanie

Ryzyko wystąpienia raka podstawnokomórkowego rośnie wraz ze zwiększeniem częstości okresowego narażenia na słońce. Pod tym pojęciem rozumiemy wystawianie nieprzygotowanej, niezaadaptowanej skóry na działanie promieni słonecznych. Jednym z przykładów może być opalanie się osoby, która na co dzień większość czasu spędza pracując w zamkniętym pomieszczeniu i rzadko wychodzi na powietrze.

Do rozwoju tego nowotworu nie dochodzi wkrótce po silnej ekspozycji na promieniowanie UV. Może minąć aż 10 do 40 lat, aby uszkodzona skóra uległa przemianie nowotworowej. Nie tylko naturalne promienie słoneczne, ale również opalanie się w solarium jest związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka podstawnokomórkowego skóry. Wykazano iż osoby, które kiedykolwiek skorzystały z solarium , miało o 69% większe ryzyko zachorowania, niż osoby wystrzegające się solariów. W badaniu tym, rak częściej występował u kobiet i osób regularnie korzystających z solariów.

Rak kolczystokomórkowy a opalanie

W przeciwieństwie do czerniaka złośliwego i raka podstawnokomórkowego, ryzyko wystąpienia raka kolczystokomórkowego zwiększa się w miarę zwiększenia przewlekłego narażenia na promieniowanie słoneczne, np. w związku z wykonywaną pracą. Ryzyko to jest większe u np. farmerów, rybaków, ogrodników – osób, dla których promieniowanie UV jest narażeniem zawodowym.

Jedno z badań w południowej Europie wykazało, iż pacjenci, którzy w ciągu życia spędzili ponad 70 tysięcy godzin na słońcu mieli znacznie zwiększone ryzyko zachorowania na ten typ raka skóry. W przypadku ilości godzin przekraczającej 200 tysięcy, ryzyko to było zwiększone aż 8 do 9 razy w porównaniu z populacją kontrolną. W innym badaniu wykazano, że wielkość narażenia na słońce w ciągu ostatnich 10 lat poprzedzających zachorowanie oraz ekspozycja podczas pracy, mają wpływ na rozwój raka kolczystokomórkowego.

Opalanie a rogowacenie słoneczne

Zarówno rak podstawnokomórkowy, jak i kolczystokomórkowy mogą rozwinąć się ze stanów przedrakowych. Jednym z nich jest rogowacenie słoneczne , które może powstać na skórze dotkniętej starzeniem się związanym z wiekiem oraz fotostarzeniem (po nadmiernym opalaniu, korzystaniu z solariów, pracy na zewnętrz, bez środków ochronnych).

Rogowacenie słoneczne to wykwity skórne o barwie żółtej lub żółtobrunatnej, będące nawarstwieniami nadmiernie zrogowaciałego naskórka. Aby nie dopuścić do rozwoju nowotworu, należy leczyć zmiany o charakterze rogowacenia słonecznego oraz obserwować ich wygląd. Powiększanie się zmian, tworzenie się nadżerek na powierzchni, ich rozpad lub delikatne krwawienie mogą świadczyć o ewolucji w raka.

Rak skóry – profilaktyka

Skuteczna i rozważna profilaktyka raka skóry może najlepiej uchronić nas przed każdym z nowotworów. Należy wystrzegać się słońca pomiędzy godziną 10 a 14, a w razie konieczności wyjścia na dwór, przebywać w cieniu. Konieczne jest stosowanie ubrań ochronnych, czapek, kapeluszy oraz okularów przeciwsłonecznych.

Krem przeciwsłoneczny – jaki wybrać i jak prawidłowo go stosować?

Bardzo ważny jest dobór kremu przeciwsłonecznego, który należy stosować nie tylko opalając się na piasku, ale również:

• przebywając w wodzie (tutaj opalamy się najsilniej, ponieważ woda odbija promieniowanie UV),
• jeżdżąc na nartach (duże wysokości oraz śnieg odbijający promienie słońca sprzyjają oparzeniu),
• prowadząc samochód (beton również odbija promieniowanie UV, co nasila opalanie).

Minimalny wskaźnik protekcji, który chroni przed przedwczesnym starzeniem się skóry oraz ryzykiem wystąpienia raka skóry to SPF 15. Niższe faktory chronią jedynie przed oparzeniem słonecznym. Istotne jest, aby krem zawierał filtry chroniące zarówno przed promieniowaniem UVB, jak i UVA. Należy kupować krem wodoodporny, ale mimo wszystko zawsze po spoceniu się czy kąpieli, trzeba nałożyć krem jeszcze raz, po wysuszeniu skóry. Oprócz tego, zawsze co dwie godziny trzeba jeszcze raz posmarować ciało kremem. Przed użyciem produktu istotne jest, aby sprawdzić datę ważności. Krem nakładamy minimum pół godziny przed wyjściem z domu, a nie bezpośrednio na plaży, rozpoczynając opalanie. Trzeba pamiętać, iż promieniowanie UV przenika przez chmury, dlatego należy stosować krem nawet w pochmurne dni.

Rak skóry - kontrola po leczeniu

Po wystąpieniu u pacjenta raka skóry, niezależnie czy jest to rak podstawnokomórkowy czy kolczystokomórkowy, do końca życia, w odstępach 6 do 12 miesięcy należy zgłaszać się do lekarza w celu dokładnego obejrzenia i kontroli całej skóry.