Opalanie a czerniak

Czerniak skóry a promieniowanie UV

Najważniejszym środowiskowym czynnikiem ryzyka wystąpienia czerniaka jest ekspozycja na promieniowanie słoneczne – naturalne, jak i pochodzące z lamp w solariach. Zarówno promieniowanie UVB (o krótszej długości fali, docierające do powierzchownych warstw skóry, odpowiadające za oparzenia), jak i promieniowanie UVA (o dłuższej długości fali, wnikające głębiej, stanowiące przeważającą część promieniowania emitowanego w solarium) są znanymi faktorami przyczyniającymi się do rozwoju czerniaka.

Promieniowanie słoneczne uszkadza materiał genetyczny zawarty w melanocytach, co prowadzi do wystąpienia mutacji – błędów w kodzie genetycznym. Jeśli mutacje dotyczą kluczowych genów oraz kumulują się tak szybko, iż organizm nie nadąża z ich naprawą, dochodzi do rozwoju nowotworu. Oprócz tego promieniowanie UV osłabia układ odpornościowy, co ułatwia rozplem komórek rakowych. Częstość i rodzaj ekspozycji na promieniowanie UV grają kluczową rolę w rozwoju czerniaka.

Narażenie na promienie słoneczne

Narażenie okresowe jest najbardziej szkodliwe. Pod tym pojęciem mamy na myśli silne narażenie na promienie słoneczne skóry uprzednio do nich nieprzystosowanej, np. opalanie się osoby, która normalnie zawsze spędza dzień w biurze. Narażenie przewlekłe (częste, powtarzalne, najczęściej u osób pracujących na świeżym powietrzu) w badaniach epidemiologicznych wiązało się ze z rzadszym lub takim samym, jak w populacji kontrolnej występowaniem czerniaka, ale za to zwiększało ryzyko wystąpienia raka kolczystokomórkowego skóry.

Badacze obserwujący ruchy emigracyjne z krajów o niskim nasłonecznieniu do państw o wysokim poziomie nasłonecznienia (np. z Anglii do Australii) zauważyli, że przeprowadzka przed 10 rokiem życia wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia czerniaka. Może być to spowodowane zarówno silnym narażeniem na promieniowanie słoneczne już w dzieciństwie oraz dłuższą skumulowaną ekspozycją na słońce na przestrzeni lat. Nie ma żadnych przesłanek naukowych, które mogłyby świadczyć o tym, iż opalanie w solarium nie jest szkodliwe – wprost przeciwnie, według raportów Narodowego Instytutu Badań nad Rakiem (ang. National Cancer Institute, NCI) kobiety korzystające z solarium więcej niż raz w miesiącu mają o 55% większe ryzyko zachorowania na czerniaka złośliwego.

Czerniak a karnacja skóry

Czerniaki są częstsze u osób o bardzo jasnej karnacji, posiadających liczne znamiona barwnikowe na skórze (szczególnie atypowe), posiadających znamiona wrodzone, mających sporo pieprzyków i piegów. Osoby te mają zazwyczaj włosy rude lub blond, rzadko, nawet po dłuższej ekspozycji na słońce, udaje im się opalić, a bardzo często dochodzi u nich do oparzeń skóry. Powinny one szczególnie dokładnie stosować się do zaleceń profilaktyki czerniaka, ponieważ nie posiadają jednego z naturalnych mechanizmów obronnych przed tym nowotworem – ciemnego zabarwienia skóry.

Melanina (barwnik powstający w skórze pod wpływem promieni słonecznych, będący reakcją na szkodliwy wpływ promieniowania UV) jest u nich wytwarzana znacznie wolniej i z większym trudem niż u osób o tzw. ciemnej karnacji, co powoduje zwiększone ryzyko oparzeń, a przed to i czerniaka złośliwego. Osoby te pod żadnym pozorem nie powinny korzystać z solariów. Ryzyko zachorowania na czerniaka jest również większe u osób w przeszłości chorujących na ten nowotwór lub innego raka skóry, obciążonych rodzinnie (ryzyko zachorowania rodzeństwa osoby chorej na czerniaka jest 3 razy większe niż w populacji ogólnej).

Wśród innych czynników ryzyka powstania czerniaka wymienia się promieniowanie jonizujące, arsen, chlorek winylu, niektóre zawody (np. załogi samolotów). Czerniak jest to nowotwór immunogenny – w jego przebiegu organizm wytwarza swoiste przeciwciała skierowane przeciwko substancjom zlokalizowanym na komórkach nowotworowych. O ważnej roli mechanizmów odporności w rozwoju czerniaka świadczy wzrost zapadalności na ten nowotwór u osób poddanych immunosupresji (np. po transplantacji) czy chorych na AIDS oraz sporadyczne przypadki samoistnej regresji nowotworu, nawet przy obecnych licznych przyrzutach. Wpływ hormonów na rozwój czerniaka jest wciąż poddawany dyskusji.

Czerniak złośliwy – profilaktyka

Czerniak, jako nowotwór bardzo złośliwy, jest trudny do leczenia, szczególnie jeśli został wykryty w późniejszym stadium. Dlatego najskuteczniejszym, a zarazem najprostszym sposobem walki z nowotworem, jest zapobieganie jego wystąpieniu. Jednym z najistotniejszych czynników ryzyka wystąpienia czerniaka złośliwego jest ekspozycja na promieniowanie słoneczne. Należy unikać słońca w godzinach od 10 do 14, nosić ubrania ochronne oraz okulary i kapelusze, ochraniać się parasolem i stosować krem przeciwsłoneczny. Dobór kremu przeciwsłonecznego jest bardzo istotny – najmniejszy filtr chroniący przed wystąpieniem raka skóry oraz przedwczesnym starzeniem się skóry to SPF 15.

Powinno się kupować kremy chroniące zarówno przed UVB, jak i UVA, wodoodporne. Zawsze przed użyciem trzeba sprawdzić datę ważności produktu. Krem trzeba nałożyć 30 minut przed wyjściem na dwór. Promienie UV docierają do skóry niezależnie od stopnia zachmurzenia, dlatego krem należy nakładać zawsze, a nie jedynie przy pełnym słońcu. Należy pamiętać, aby co 2 godziny oraz natychmiast po każdej kąpieli czy obfitym poceniu (nawet jeśli krem jest wodoodporny) na suchą skórę nałożyć kolejną, obfitą warstwę kremu. Piasek, woda, śnieg i beton odbijają promienie UV, dlatego użycie kremu w takich okolicznościach jest jeszcze bardziej istotne.