Nowotwory skóry – rak podstawnokomórkowy i kolczystokomórkowy

Nowotwory skóry

Rak podstawnokomórkowy (BCC) i kolczystokomórkowy (SCC) to dwa najczęściej diagnozowane typy nowotworów skóry. Szacuje się, że oba typy zmian stanowią ponad 90% wszystkich nowotworów skóry.

Podział zmian nowotworowych skóry przedstawia się następująco.

• stany przednowotworowe (zmiany, z których po różnym czasie mogą rozwinąć się nowotwory złośliwe) – rogowacenie słonecznego (łac. keratosis actinica) i jego odmiany – róg skórny (łac. cornu cutaneum),
• rak in-situ (przedinwazyjny, czyli taki, którego komórki nie wnikają poniżej błony podstawnej naskórka) – choroby Bowena (łac. Morbus Bowen),
• rak podstawnokomórkowy (łac. carcinoma basocellulare, basalioma; ang. basal cell carcinoma – BCC),
• raka kolczystokomórkowy (łac. carcinoma spinocellulare; ang. squamous cell carcinoma – SCC),
• czerniak złośliwy (łac. melanoma malignum).

Rak podstawnokomórkowy skóry

Rak podstawnokomórkowy to najczęstszy z nowotworów skóry. Wzrasta powoli, charakteryzuje się nieznaczną i miejscową złośliwością. W większości przypadków nie daje przerzutów – zostały opisane jedynie pojedyncze przypadki, w których rak dał przerzuty do węzłów chłonnych czy narządów wewnętrznych, szczególnie przy lokalizacji na owłosionej skórze głowy. Czynnikiem ryzyka jest promieniowanie słoneczne.

Rak podstawnokomórkowy może rozwinąć się ze stanu przedrakowego lub od razu w skórze zdrowej. Istnieje predyspozycja osobnicza oraz rodzinna do tego nowotworu, ale póki co nie znaleziono odpowiedzialnych za nią defektów w materiale genetycznym. Występuje w starszym wieku. Najczęściej lokalizuje się na twarzy. Nawet jeśli występują rozległe zmiany oczodołu, zarówno gałka oczna, jak i błony śluzowe pozostają nieuszkodzone. O rozpoznaniu musi w każdym przypadku rozstrzygnąć badanie histologiczne. Wyróżnia się następujące odmiany:

Rak podstawnokomórkowy guzkowy (łac. BCC nodosum) – najczęstszy, wygląda jak niezapalny guzek, z perełkowatym wałem na obrzeżu. Bliznowacieje w części centralnej. Może wrzodzieć na powierzchni. Łatwo krwawi przy usuwaniu strupków. Często występuje na twarzy osób starszych, ma powolny przebieg. W diagnostyce różnicowej uwzględnić należy gruźlicę toczniową (w bliźnie obecne są guzki toczniowe, nie występuje perełkowaty wał) i toczeń rumieniowaty przewlekły (brak rozpadu, nadmierne rogowacenie przymieszkowe, silniej wyrażony stan zapalny).

Czytaj również: Terapia Bowena – co to jest, na czym polega, na co pomaga?

Rak podstawnokomórkowy – rodzaje

Wyróżnia się następujące rodzaje raka podstawnokomórkowego:

• Rak podstawnokomórkowy barwnikowy (łac. BCC pigmentosum) – jest to silnie przebarwiona postać BCC nodosum. Należy różnicować go ze znamieniem barwnikowym (nie powiększa się, brak perełkowatego wału) i czerniakiem (brak perełkowatego wału, wzrasta szybciej, częściej dotyczy osób młodych).
• Rak podstawnokomórkowy twardzinowy (łac. BCC morpheiforme) – zazwyczaj nie dochodzi w nim do rozpadu, ma barwę porcelanową. Jest najbardziej oporny na leczenie.
• Rak podstawnokomórkowy wrzodziejący (łac. BCC exulcerans, ulcus rodens) – podstawa jest nacieczona i twarda, perełkowaty wał jest często niedostrzegalny. Występuje owrzodzenie o wyniosłych, wałowatych, twardych brzegach. Łatwo krwawi. Przebieg jest powolny, często rak lokalizuje się na twarzy. Nazywamy go ulcus rodens gdy drąży głęboko, prowadząc do destrukcji mięśni i kości. Przy diagnozie trzeba brać pod uwagę raka kolczystokomórkowego (ma szybszy przebieg, brak wału perełkowatego).
• Rak podstawnokomórkowy powierzchowny (łac. BCC superficiale) – jak nazwa wskazuje, lokalizuje się bardzo powierzchownie. Ma wyjątkowo przewlekły przebieg. Najczęściej zmiany są mnogie, płaskie, dobrze odgraniczone, dookoła nich występuje delikatny wał. Szerzą się bardzo wolno – przez kilkanaście-kilkadziesiąt lat. W przeciwieństwie do innych typów raka płaskonabłonkowego, najczęściej umiejscawia się na plecach. W diagnozie różnicowej trzeba wziąć pod uwagę chorobę Bowena, ogniska liszaja płaskiego zanikowego i barwnikowego oraz łuszczycy zadawnionej.
• Rak podstawnokomórkowy torbielowaty (łac. BCC cysticum) – najczęściej występuje na powiekach jako małe, przezroczyste guzki.

Zmiany można usuwać chirurgicznie, za pomocą lasera czy zamrażania płynnym azotem. Drobne, powierzchowne zmiany mogą być leczone 5% maścią fluorouracylową lub imikwimodem (stosuje się go przez okres kilku lub kilkunastu tygodni, zależnie od efektu). W dużych zmianach płaskich dobre rezultaty osiąga się stosując terapię fotodynamiczną – naświetlanie laserem po podaniu kwasu delta-aminolewulinowego.

W terapii raka guzkowego i powierzchownego raka podstawnokomórkowego dobre efekty przynosi wstrzykiwanie interferonu beta, alfa lub gamma. Frakcjonowane naświetlania promieniami Roentgena stosuje się w terapii większych raków, w takiej lokalizacji, gdzie niemożliwe jest inne postępowanie.

Rak kolczystokomórkowy

Jest to nowotwór znacznie rzadszy oraz bardziej złośliwy (wzrost naciekający, przerzuty – głównie do węzłów chłonnych) niż rak podstawnokomórkowy – rak kolczystokomórkowy stanowi 20% raków skóry, a rak podstawnokomórkowy 75%. Do jego rozwoju predysponują:

• ekspozycja na promieniowanie słoneczne,
• upośledzenie odporności,
• czynniki toksyczne,
• drażnienie mechaniczne (np. blizny pooparzeniowa, blizny potoczniowe).

W nowotworach zlokalizowanych w obrębie narządów płciowych stwierdza się obecność onkogennego wirusa HPV 16. W innych miejscach można stwierdzić wirusy zbliżone do EVHPV, ale ich znaczenie w rozwoju choroby póki co nie jest jasne.

Wyróżniamy dwa typy tego nowotworu:

• rak kolczystokomórkowy brodawkujący (łac. SCC vegetans) – zmiany są przerosłe, ale płyciej naciekają,
• rak kolczystokomórkowy wrzodziejący (łac. SCC exulcerans) – głęboko drążące owrzodzenia otoczone twardym, nacieczonym, wałowatym brzegiem (nie jest to wał perełkowaty, charakterystyczny dla BCC).

Rak kolczystokomórkowy może występować wszędzie – rozwinąć się ze stanów przedrakowych lub powstać na granicy skóry i błon śluzowych – warga dolna (w tej lokalizacji najczęściej dochodzi do przerzutów do węzłów chłonnych), nos, narządy płciowe, okolica oczodołowa. Nowotwory te mają przewlekły przebieg, a rozpoznanie jest stawiane na podstawie badania histologicznego.

Najczęściej przerzutują raki zlokalizowane na granicy skóry i błon śluzowych. Przebieg zależy po pierwsze od lokalizacji nowotworu, a po drugie od głębokości nacieku i stopnia zróżnicowania komórek, dlatego częstość przerzutów jest rozbieżna – od 2,5 do 50%. Wyróżnia się IV stopnie złośliwości raka w klasyfikacji Broadersa, oceniając procentowy udział komórek niezróżnicowanych. W ocenie głębokości nacieku nowotworowego istotne jest to, iż bujanie nowotworowe poniżej poziomu gruczołów potowych świadczy o wysokiej złośliwości raka.

W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić rogowiaka kolczystokomórkowego, raka podstawnokomórkowego oraz czerniaka bezbarwnikowego (czasami powstaje na podłożu znamienia, szybciej zrasta, jest bardziej skłonny do dawania przerzutów). Nowotwór powinien być usunięty chirurgicznie (w razie konieczności z przeszczepem) lub za pomocą laseroterapii czy głębokiej krioterapii. W rakach o wielkości 2-3cm wyleczenie uzyskuje się w ponad 90%.