Wstrząs hipowolemiczny – przyczyny, objawy, fazy, pierwsza pomoc, leczenie

Co to jest wstrząs hipowolemiczny i hipowolemia?

Wstrząs hipowolemiczny to ostry stan kliniczny zagrażający życiu. W jego przebiegu dochodzi do niewystarczającego przepływu krwi lub płynów ustrojowych przez tkanki. Nagły spadek ciśnienia może prowadzić do niedotleniania organizmu. Efektem tego jest rozwijająca się niewydolność wielonarządowa.

Hipowolemia to stan, w którym w naczyniach znajduje się zbyt mała ilość krwi, powodująca zaburzenia w pracy układu sercowo-naczyniowego. Obok wstrząsu hipowolemicznego należy wymienić wstrząs normowolemiczny, czyli stan, w którym nie dochodzi do utraty krwi/płynów z organizmu, a mimo to zaopatrzenie tkanek w tlen i składniki odżywcze nie jest optymalne.

Dzieje się tak w przypadku zaostrzenia niewydolności serca czy po przetoczeniu niezgodnej grupowo krwi (wstrząs hemolityczny).

Czytaj również: Niska hemoglobina – przyczyny

Rodzaje i przyczyny wstrząsu hipowolemicznego

Wstrząs hipowolemiczny powstaje na skutek oddziaływania szeregu czynników. Najczęstsze przyczyny to:

• znaczna utrata krwi – np. krwawienie z przewodu pokarmowego, pęknięcie żylaków przełyku;
• wstrząs po urazie – masywne krwotoki wewnętrzne lub zewnętrzne w wyniku urazu, uwięźnięcie płynów w tkankach po urazie;
• oparzenia – utrata osocza z oparzonych powierzchni skóry;
• wymioty, biegunka – utrata wody i elektrolitów przez przewód pokarmowy;
• zmniejszona podaż wody – u osób niesamodzielnych, starszych, nieodczuwających pragnienia (szczególnie w upalne dni), przy wzmożonej potliwości;
• anafilaksja – rozszerzenie naczyń w przebiegu reakcji anafilaktycznej; prowadzi do rozwoju hipowolemii względnej (objętość krwi/płynów jest prawidłowa, ale nie wystarcza do dostatecznego wypełnienia powiększonego łożyska naczyniowego).

Rodzaje wstrząsu hipowolemicznego biorą nazwę od przyczyn je wywołujących. Są to odpowiednio: wstrząs krwotoczny, pourazowy, oparzeniowy, wstrząs anafilaktyczny.

Przeczytaj też: Jak pomóc osobie z raną postrzałową?

Fazy wstrząsu hipowolemicznego – jak wygląda wstrząs?

Początkowo we wstrząsie hipowolemicznym dochodzi do obniżenia ciśnienia krwi. Konsekwencją niskiego ciśnienia krwi jest spadek ukrwienia narządów wewnętrznych. Początkowo organizm próbuje się bronić. Uruchamia szereg reakcji przeciwdziałających postępującemu niedokrwieniu narządów.

• Pierwsza faza wstrząsu to wyrównanie – organizm próbuje wyrównać niskie ciśnienie krwi (hipotensję) poprzez skurcz naczyń i przyspieszone bicie serca.
• Kolejna faza to centralizacja – organizm zabezpiecza przede wszystkim ważne dla życia narządy, jak serce, płuca, mózg. Dzieje się to kosztem ukrwienia skóry i kończyn. W tej fazie charakterystyczna jest bladość skóry.
• Kolejny etap wstrząsu hipowolemicznego to zmiany metaboliczne – w wyniku niedotlenienia komórek zachodzą niekorzystne zmiany w ich metabolizmie.
• Czwarty i ostatni etap to faza nieodwracalna – w jej przebiegu dochodzi do poważnego zagrożenia życia: krytycznego spadku ciśnienia, spowolnienia pulsu, agregacji składników krwi i niewydolności wielonarządowej.

Pomiędzy poszczególnymi fazami wstrząsu nie ma wyraźnej granicy. Przechodzą płynnie, jedna w drugą.

Objawy wstrząsu hipowolemicznego – jak rozpoznać wstrząs?

Nasilenie objawów wstrząsu hipowolemicznego zależy od jego ciężkości. Stosunkowo niewielka utrata krwi (poniżej 15 proc.) nie objawia się w żaden sposób. Im większe krwotoki, tym bardziej nasilające się dolegliwości.

Do objawów wstrząsu hipowolemicznego zalicza się:

• niskie ciśnienie skurczowe krwi (poniżej 90 mm Hg),
• przyspieszenie częstości skurczów serca – tachykardia (powyżej 100/min),
• osłabienie, senność, utratę przytomności,
• bladość, ochłodzenie powłok, zimne poty,
• uczucie zimna,
• wzmożone pragnienie,
• skąpomocz lub zaprzestanie oddawania moczu,
• przyspieszenie oddechu,
• zaburzenia świadomości, niepokój, pobudzenie, splątanie, lęk, później spowolnienie i apatię.

Dodatkowo powyższym objawom towarzyszą inne, związane z przyczyną wystąpienia wstrząsu, np. ból (po urazie, oparzeniach), wymioty krwią, smoliste stolce (krwawienia z przewodu pokarmowego), obrzęki, wysypka (wstrząs anafilaktyczny).

Pierwsza pomoc i leczenie wstrząsu hipowolemicznego

Wstrząs hipowolemiczny to stan zagrożenia życia. Należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe. Pierwsza pomoc przy wstrząsie hipowolemicznym jest kluczowa. Postępowanie zależy od przyczyny wystąpienia wstrząsu. Jeżeli jest nią krwotok zewnętrzny (np. po urazie), należy jak najszybciej zatamować krwawienie metodą uciskową. W przypadku, gdy z rany wystają ciała obce, nie powinno się ich samodzielnie usuwać.

We wstrząsie anafilaktycznym ważne jest jak najszybsze podanie pacjentowi adrenaliny. W przypadku oparzeń powinniśmy schładzać oparzone miejsce czystą wodą i założyć jałowy opatrunek. Nie wolno zdejmować ubrań, które przywarły do oparzonej skóry. W każdym przypadku konieczne jest zabezpieczenie chorego przed nadmierną utratą ciepła.

Należy również kontrolować drożność dróg oddechowych. Jeżeli doszło do utraty przytomności, położyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej. W przypadku zatrzymania krążenia należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową i kontynuować ją do czasu przyjazdu karetki.

Przy wstrząsie hipowolemicznym leczenie w szpitalu polega na przywróceniu objętości wewnątrznaczyniowej i podaży płynów dożylnie (płynoterapia). Leki stosowane przez lekarzy we wstrząsie wpływają na kurczliwość serca i naczyń krwionośnych.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2013.
• Stachura J., Patologia, słowo o chorobie. Wydawnictwo Antykwa, Kraków 2008.
• Noszczyk W., Chirurgia. Repetytorium. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.