Mastocytoza – objawy i leczenie mastocytozy skórnej i układowej

Czym są mastocyty?

Mastocyty, inaczej komórki tuczne, to komórki należące do rodziny białych krwinek (leukocytów). Są wytwarzane w szpiku kostnym, ale większość z nich dojrzewa poza szpikiem – w wątrobie, śledzionie, węzłach chłonnych i tkance łącznej otaczającej naczynia krwionośne. W przeciwieństwie do większości komórek produkowanych w szpiku, mastocyty rzadko występują we krwi obwodowej. Lokalizują się w tkankach całego ciała.

Mastocyty należą do układu immunologicznego (odpornościowego) organizmu. Razem z innymi komórkami tego układu, bronią organizm przed pasożytami, bakteriami i innymi drobnoustrojami. Najważniejszą rolą mastocytów jest wywoływanie reakcji zapalnej w odpowiedzi na obce substancje. Dzieje się to poprzez uwolnienie z ich wnętrza substancji, między innymi histaminy, tryptazy, leukotrienów i heparyny. Takie działanie mastocytów jest przeważnie bardzo korzystne dla naszego organizmu. Zdarza się jednak, że wspomniane substancje są uwalniane w zbyt dużej ilości, co stanowi już zagrożenie dla zdrowia.

Prawidłowy mastocyt mnoży się w sposób ściśle kontrolowany. Czasem jednak, w wyniku mutacji (mutacja genu Kit), komórka traci kontrolę nad tym procesem. W efekcie dochodzi do nadmiernego dzielenia się (proliferacji) mastocytów, zwiększenia ich ilości i gromadzenia się w tkankach organizmu – innymi słowy dochodzi do mastocytozy.

Czym jest mastocytoza i jakie są jej rodzaje?

Mastocytoza to niejednoznaczne określenie. Pod tą nazwą kryje się szereg chorób o zupełnie różnym przebiegu. Najogólniej można podzielić mastocytozę na postać skórną (kiedy mastocyty gromadzą się jedynie w skórze chorego) i układową (kiedy dochodzi do zajęcia narządów wewnętrznych).

Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła następującą klasyfikację mastocytozy:

• mastocytoza skórna;
  • postać plamisto-grudkowa (inaczej pokrzywka barwnikowa),
  • postać rozlana,
  • guz mastocytowy skóry,
• łagodna mastocytoza układowa;
• mastocytoza układowa z klonalnym rozrostem linii komórkowych niemastocytowych;
• agresywna mastocytoza układowa;
• białaczka mastocytowa;
• mięsak mastocytowy;
• guz mastocytowy pozaskórny.

Większość przypadków mastocytozy skórnej występuje u dzieci, natomiast mastocytoza układowa występuje głównie u dorosłych.

Mastocytoza – objawy

Objawy mastocytozy wynikają z dwóch rzeczy. Po pierwsze z tego, że liczne mastocyty zajmują narządy. Po drugie z tego, że wydzielają one wspomniane wcześniej substancje, które silnie działają na nasz organizm.

Objawy skórne – objawy mastocytozy skórnej (obecne u większości chorych):

• żółto- lub czerwonobrązowe plamy, guzki i swędzące grudki;
• u dzieci pęcherze;
• zgrubienia skóry (rzadka postać choroby);
• czasami pojedynczy guz;
• objaw Dariera, czyli prawie natychmiastowe pojawienie się pokrzywki po podrażnieniu skóry ze zmianami chorobowymi.

Umiejscowienie zmian skórnych na ciele jest zwykle symetryczne, częściej pojawiają się one na tułowiu niż na kończynach, natomiast twarz, owłosiona skóra głowy, a także dłonie i podeszwy stóp są zwykle wolne od zmian.

Objawy mastocytozy układowej:

• powiększenie śledziony i wątroby
• biegunka (niekiedy tłuszczowa) i utrata masy ciała
• odchylenia w morfologii krwi (niedokrwistość, obniżenie liczby płytek krwi i krwinek białych) oraz związane z tym objawy
• cechy uszkodzenia i niewydolności wątroby
• zmiany w sercu, np. zwężenie zastawki aortalnej
• złamania kości, zachodzące wskutek drobnego urazu, a czasem nawet bez uchwytnej przyczyny
• objawy ze strony innych narządów: płuc, układu moczowego, opon mózgowo-rdzeniowych

Objawy związane z uwalnianiem substancji:

• obniżenie ciśnienia tętniczego, przyspieszenie akcji serca, omdlenia, ból głowy, wstrząs – wskutek rozszerzenia naczyń krwionośnych
• duszność – wskutek skurczu oskrzeli
• zaczerwienienie twarzy, nasilenie świądu i zmian skórnych
• gorączka
• ból kości, osteopenia, osteoporoza
• zmęczenie, utrata masy ciała
• niestrawność, biegunka, objawy choroby wrzodowej
• depresja, zaburzenia nastroju, utrata koncentracji i nadmierna senność
• nasilone krwawienie podczas zranień oraz zabiegów

Mastocytoza – diagnostyka

Rozpoznanie mastocytozy skórnej opiera się na ocenie zmian skórnych oraz badaniu wycinka skóry (badanie histopatologiczne).

Mastocytozę układową lekarz rozpoznaje na podstawie ścisłych kryteriów. Najważniejsze z nich to obecność nacieków (skupisk) mastocytów w szpiku kostnym lub innych narządach. Dodatkowo postawienie diagnozy ułatwia charakterystyczny wrzecionowaty kształt mastocytów, obecność pewnych białek na ich powierzchni, a także wysokie stężenia wydzielanych przez nie substancji we krwi (np. tryptazy). Jednym z kryteriów, choć wcale nie koniecznym do rozpoznania choroby, jest mutacja genu Kit.

Badania, które może zlecić lekarz, gdy podejrzewa mastocytozę to:

1. biopsja szpiku – mała ilość szpiku kostnego jest pobierana, a następnie analizowana pod kątem ilości oraz wyglądu mastocytów;
2. morfologia krwi – na monocytozę wskazywać może zmniejszenie ilości czerwonych krwinek oraz płytek krwi, a także zwiększenie ilości eozynofilów (tzw. granulocytów kwasochłonnych);
3. badanie laboratoryjne na obecność tryptazy we krwi;
4. badanie ogólne moczu – może wykazać zwiększone wydalanie histaminy oraz prostaglandyn;
5. badanie genetyczne na obecność mutacji genu Kit;
6. badania obrazowe, takie jak RTG, USG, tomografia komputerowa – pomagają ocenić zaawansowanie choroby, dzięki ujawnieniu, które narządy zostały zajęte przez chorobę.;

Jak żyć z mastocytozą?

Nagły wyrzut substancji z mastocytów może być bardzo groźny, gdyż może prowadzić do wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, który niejednokrotnie kończy się śmiercią. Dlatego osoba cierpiąca na mastocytozę powinna wiedzieć, jakie czynniki powodują takie ryzyko i ich unikać. U każdego pacjenta są one inne, jednak zazwyczaj są to:

• alergeny;
• alkohol, jady owadów;
• niektóre leki (np. kwas acetylosalicylowy lub morfina) oraz zabiegi inwazyjne (np. zabiegi endoskopowe, pobranie wycinków do badań histopatologicznych, czyli biopsje);
• leki znieczulające oraz kontrasty, podawane w czasie obrazowych badań diagnostycznych, jak i podczas zabiegów;
• zmiany temperatury, wibracje, ucisk, wysiłek fizyczny;
• silny stres.

Osoba chora na mastocytozę powinna również nosić ze sobą ampułkostrzykawkę z adrenaliną, ponieważ jest to lek, który stosuje się jako pierwszy w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.

Mastocytoza – leczenie

W leczeniu mastocytozy skórnej stosuje się wyłącznie leczenie objawowe, które polega na podawaniu leków przeciwhistaminowych, przeciwleukotrienowych, czasem również sterydów i fotochemioterapii. Postaci mastocytozy skórnej, które pojawiły się we wczesnym dzieciństwie, przebiegają najczęściej łagodnie i mogą ustępować samoistnie.

Mastocytozę układową leczy się zależnie od jej przebiegu. Jeśli jest on powolny, wystarcza leczenie objawów i unikaniu czynników wywołujących wyrzut niebezpiecznych substancji z mastocytów. Podaje się wtedy leki przeciwhistaminowe, a także leki zwalczające poszczególne objawy choroby (na przykład wrzody żołądka, biegunkę). W przypadku bardziej agresywnych postaci mastocytozy układowej stosuje się leczenie cytoredukcyjne (chemioterapię). W rzadkich przypadkach stosuje się polichemioterapię, promieniowanie lub przeszczep komórek macierzystych.

Mastocytoza ograniczona do skóry oraz łagodna mastocytoza układowa na ogół dobrze reagują na leczenie i nie skracają życia. Są jednak postacie mastocytozy, takie jak agresywna mastocytoza układowa lub białaczka mastocytowa, których leczenie jest trudne, a rokowanie złe.