Grudki chłonne (limfatyczne) w gardle i w jelicie – czym są i jaką funkcję pełnią?

Grudki chłonne – co to jest?

Grudki chłonne (inaczej grudki limfatyczne, ang. lymph nodules) stanowią jeden z elementów ludzkiego układu odpornościowego. Znaleźć je można w wyjątkowo wielu częściach organizmu, szczególnie często występują w tych miejscach, które narażone są na kontakt z różnymi patogenami, takimi jak bakterie, grzyby czy wirusy.

Grudki limfatyczne stanowią skupiska tkanki limfoidalnej – w ich skład wchodzi tkanka łączna włóknista oraz tkanka łączna siateczkowata. Są one bardzo niewielkie – zwykle pojedyncza grudka chłonna ma od 0,5 do 1 mm średnicy.

Grudki chłonne mają dwie różne strefy. W ich centrum znajduje się tzw. ośrodek rozmnażania. To on właśnie stanowi miejsce, w którym bytują limfoblasty: są to komórki prekursorowe, z których – w razie potrzeby, czyli po dotarciu do organizmu jakiegoś obcego antygenu – powstają komórki układu odpornościowego, zdolne do zwalczenia patogenu.

Część obwodowa grudki chłonnej to ośrodek zagęszczania – tutaj znajduje się z kolei bardzo wiele limfocytów.

Nie tylko jednak limfocyty (zarówno limfocyty T, jak i B) są związane z grudkami chłonnymi. Twory te – np. grudki chłonne na tylnej ścianie gardła – zawierają w sobie również makrofagi, komórki plazmatyczne oraz komórki prezentujące antygen (w skrócie określane jako APC, od angielskiego terminu antigen-presenting cell).

Zobacz też: Guzek w odbycie – co może oznaczać?

Grudki limfatyczne – rodzaje grudek chłonnych

Grudki chłonne znajdują się w błonach śluzowych ludzkiego organizmu – ze względu na lokalizację wyróżnić można grudki chłonne w gardle czy grudki chłonne w jelicie grubym. Ogólnie grudki chłonne w organizmie tworzą wspólnie strukturę, która określana jest jako układ MALT (od angielskiego mucosa-associated lymphatic tissue – tłumaczyć to można jako tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi).

Do układu MALT zaliczanych jest wiele różnych skupisk grudek chłonnych – wyróżnia się m.in.:

• GALT (ang. gut-associated lymphatic tissue) – grudki chłonne m.in. w jelicie cienkim (do GALT należą kępki Peyera);
• BALT (ang. bronchus-associated lympathic tissue) – układ grudek limfatycznych obecnych w błonach śluzowych przewodu pokarmowego;
• SALT (ang. skin-associated lymphatic tissue) – grudki limfatyczne powiązane ze skórą.

Grudki chłonne mogą występować pojedynczo – wtedy określane są jako samotne. Mogą również występować w skupiskach, w takiej sytuacji nazywane są grudkami skupionymi. W skupiskach tych znajduje się zwykle do około 20 grudek limfatycznych i tworzą one specyficzne struktury – skupionymi grudkami limfatycznymi są bowiem zarówno migdałki, jak i jelitowe kępki Peyera oraz grudki chłonne znajdujące się w wyrostku robaczkowym.

Grudki chłonne gardła – na tylnej ścianie gardła

Grudki na tylnej ścianie gardła tworzą migdałki. Wyróżnia się migdałek gardłowy, migdałki podniebienne oraz migdałek językowy. Nie bez powodu to właśnie w gardle znajdują się skupiska grudek chłonnych – drogą tą, wraz z powietrzem, do ludzkiego organizmu trafiać mogą różne patogeny. Takie drobnoustroje jak bakterie czy wirusy, gdy dostają się w okolice gardła, stykać się mogą właśnie z grudkami limfatycznymi.

Obecne tam komórki rozpoznające antygeny otrzymują wtedy sygnał, że do organizmu trafił bardzo niechciany gość. Pobudzają one wtedy – bezpośrednio lub pośrednio – inne komórki układu odpornościowego, takie jak limfocyty T, limfocyty B czy makrofagi.

Efektem takiej stymulacji może być zarówno to, że komórki układu odpornościowego rozpoczną likwidację patogenów, jak i to, że zaczną być produkowane przeciwciała przeciwko konkretnym drobnoustrojom (za to odpowiadają komórki plazmatyczne).

Grudki na migdałach, ze względu na wyżej opisaną możliwość zwalczania patogennych organizmów, są strukturami bardzo ważnymi dla organizmu.

Kępki Peyera – grudki chłonne w jelitach

Różne patogeny mogą próbować dostać się do wnętrza ludzkiego organizmu nie tylko poprzez gardło, ale i poprzez przewód pokarmowy. Z tego właśnie powodu duża ilość grudek chłonnych znajduje się w jelitach – w nich wyróżnia się specyficzne struktury, którymi są kępki Peyera.

Kępki Peyera nazywane są tak od nazwiska autora ich pierwszego opisu, którym był szwajcarski lekarz J. C. Peyer. Najwięcej znaleźć ich można w obrębie jelita cienkiego, a zwłaszcza jelita krętego. Skupiska jelitowych grudek chłonnych odróżnia od innych tego typu tworów jeden szczególny aspekt – obecność komórek M.

Komórki M mają na swoim szczycie nieregularnego kształtu mikrofałdy – stąd właśnie wzięła się ich nazwa – i biorą one udział w rozpoznawaniu antygenów. Wtedy, gdy jakiś antygen pojawi się w świetle jelit, komórki M pobierają go, a następnie przekazują innym komórkom układu odpornościowego, m.in. makrofagom.

To z kolei może zapoczątkowywać całą kaskadę reakcji, których finalnym skutkiem będzie likwidacja patogenu, zanim ten zdąży wywołać u człowieka jakąś chorobę.

Ostatecznie rola kępek Peyera sprowadza się do dwóch aspektów. Po pierwsze, struktury te odpowiadają za zapewnianie organizmowi obrony przed wtargnięciem do jego wnętrza – drogą przewodu pokarmowego – patogennych drobnoustrojów.

Po drugie, antygeny są związane nie tylko z drobnoustrojami, ale i z pokarmem czy dobroczynnymi bakteriami. W grudkach chłonnych obecne są komórki pamięci, które – po zetknięciu się np. z jakimś antygenem pokarmowym – mogą go niejako „zapamiętywać” i sprawiać, że komórki układu odpornościowego nie będą na niego w przyszłości reagowały (mówi się w tym przypadku o występowaniu tolerancji w stosunku do niegroźnych antygenów).

Bibliografia:

• Woźniak W. (red.), Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Wydanie 2, uzupełnione, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010.
• Krauss H., Sosnowski P. (red.), Podstawy fizjologii człowieka. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Poznań 2009.
• https://www.britannica.com/science/lymph-nodule.