Białaczka włochatokomórkowa – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Czym jest białaczka włochatokomórkowa?

Białaczka włochatokomórkowa (HCL – hairy cell leukemia) to choroba nowotworowa zaliczana do przewlekłych białaczek limfatycznych (choroby limfoproliferacyjne). Nowotworowe komórki wywodzą się głownie z limfocytów B. Nazwa tej choroby związana jest z wyglądem komórek, które mają włosowate wypustki błony mogące przypominać włosy. Ten typ białaczki stanowi 2–3 proc. białaczek limfatycznych. Choroba ta nie jest spotykana u dzieci. Występuje jedynie u dorosłych, 4–5 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Mediana zachorowania to około 50 lat.

Jakie są przyczyny białaczki HCL?

Przyczyny tej choroby nie zostały poznane. Prawdopodobnymi czynnikami etiologicznymi jest promieniowanie jonizujące a także narażenie na środki chemiczne takie jak: rozpuszczalniki, benzen, herbicydy. Kolejnym czynnikiem może być zakażenie przez wirus Ebsteina-Barr. Poza płcią męską prawdopodobieństwo zachorowania zwiększają czynniki takie jak: średni oraz starszy wiek, wywiad rodzinny, rasa biała.

Białaczka włochatokomórkowa – objawy

Objawy białaczki włochatokomórkowej rozwijają się powoli i są podobne do objawów innych rodzajów białaczki. Około ¼ pacjentów w chwili rozpoznania nie skarży się na żadne objawy. Najczęstszymi zgłaszanymi objawami są:

• uczucie zmęczenia,
• utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny,
• osłabienie, zmęczenie, duszność, bladość skóry,
• bóle brzucha, najczęściej zlokalizowane w lewym nadbrzuszu,
• spadek masy ciała i utrata łaknienia,
• bóle stawowe i kostne, spowodowane małypłytkowością,
• częstsze krwawienia,łatwe powstawanie siniaków,
• zwiększenie skłonności do zakażeń i infekcji.

Lekarz badając pacjenta stwierdza najczęściej splenomegalię, czyli powiększenie śledziony oraz rzadziej powiększenie węzłów chłonnych i wątroby. Niekiedy dojść może do zajęcia: płuc, nerek, ośrodkowego układu nerwowego, przewodu pokarmowego, opłucnej i otrzewnej.

Białaczka włochatokomórkowa – badania, diagnostyka

Pacjenci zgłaszają się do lekarza najczęściej z powodu pojawienia się nasilonych objawów ogólnoustrojowych opisanych wyżej. Lekarz w badaniu stwierdzić może powiększenie śledziony, wątroby czy węzłów chłonnych. Lekarz zleca badania laboratoryjne obejmujące morfologię krwi, w której stwierdzić można: małopłytkowość, niedokrwistość, pancytopenię (niedobór wszystkich elementów krwi), neutropenię, monocytopenię. U części pacjentów stwierdzić można leukocytozę, czyli nadmiar leukocytów, wśród których znaczną część stanowią tzw. komórki włochate. Inne badania laboratoryjne wykazać mogą: podwyższony poziom enzymów wątrobowych oraz mocznika i hipergammaglobulinemię.

Dalszą diagnostykę prowadzi hematolog zajmujący się schorzeniami krwi. Zlecić może on biopsję szpiku wykonaną metodą aspiracyjną lub trepanobiopsję. W materiale pobranym podczas biopsji stwierdzić można naciek komórek białaczkowych. Komórki te posiadają jedno owalne jądro, jasną cytoplazmę oraz długie przypominające włosy wypustki (stąd nazwa choroby). Badania cytogenetyczne i molekularne wykazują anomalię chromosomu 5. Przeprowadzić można również badania immunofentotypowe, które polega na barwieniu szpiku przy pomocy przeciwciał rozpoznających białkowe struktury na powierzchni komórki.

Wariant białaczki włochatokomórkowej

Poza postacią klasyczna HCL wyróżnić możemy tzw. wariant białaczki włochatokomórkowej. Wariant ten stanowi około 10 proc. wszystkich białaczek włochatokomórkowych. Objawy są podobne jak w postaci klasycznej. Komórki białaczkowe są mniejsze niż w postaci klasycznej a rokowanie bardziej niekorzystne. Drugim wariantem jest wariant japoński charakteryzujący się wysoką leukocytozą oraz brakiem antygenów CD25 na komórkach białaczkowych stwierdzanych w badaniu immunofenotypowym w dwóch poprzednich postaciach. Dla postaci klasycznej charakterystyczna jest ekspresja białka aneksyny A1 na ich powierzchni. Cecha ta pozwala odróżnić postać klasyczną białaczkę HCL od innych nowotworów wywodzących się z limfocytów B.

Białaczka włochatokomórkowa – leczenie

Chorzy zgłaszają się najczęściej po pomoc po wystąpieniu uciążliwych objawów ogólnoustrojowych. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej po zbadaniu pacjenta i wykonaniu podstawowych badań laboratoryjnych kieruje chorego na dalszą diagnostykę i leczenie do hematologa.

Nie każdy chory wymaga włączenia natychmiastowego leczenia. Podejmując decyzję o rozpoczęciu leczenia bierze się pod uwagę, na jakim etapie rozwoju jest choroba, ogólny stan zdrowia, objawy, wiek. Wskazaniem do rozpoczęcia terapii jest występowanie objawów zmniejszających jakość życia, a także duża splenomegalia (powiększenie śledziony) powodująca objawy uciskowe, częste i ciężkie zakażenia, znacznego stopnia powiększenie węzłów chłonnych. Wskaźnikami laboratoryjnymi skłaniającymi do rozpoczęcia leczenia są: liczba płytek poniżej 100 tys/ul, poziom hemoglobiny poniżej 10g/dl oraz liczba neutrofilów poniżej 1000/ul.

Jakie leki stosuje się w leczeniu białaczki włochatokomórkowej?

W leczeniu zastosowanie znajdują leki takie jak analogi puryn.

• Kladrybina, która wbudowana zostaje do DNA i prowadzi do śmierci komórki. U około 80 proc. chorych po zastosowaniu cyklu leczenia kladrybiną następuje kilku lub kilkunastu letnia remisja. W razie wystąpienia nawrotów jest to także skuteczny lek. Podawany jest on w ciągłym dożylnym wlewie przez 5–7 dni lub dwugodzinnych wlewach także przez 5–7 dni. Możliwe jest również podawanie leku dożylnie 1 raz w tygodniu przez 6 tygodni oraz podskórnie przez 5 dni.
• Pentostatyna, podawana dożylnie raz na 2 tygodnie przez okres kilku miesięcy. Powoduję ona remisję u 40–90 proc. pacjentów.

U pacjentów, u których nieskuteczne okażą się analogi puryn stosuje się interferon alfa podawany 3 razy w ciągu tygodnia przez kilkanaście miesięcy. U opornych na leczenie pacjentów można zastosować także przeciwciała monoklonalne (rytuksymab i alemtuzumab) oraz immunotoksyny.

Poza leczeniem farmakologicznym przeprowadzić można zabieg operacyjnego usunięcia śledziony, czyli splenektomię. Po tym zabiegu u 80 proc. chorych uzyskać można poprawę parametrów morfologicznych krwi oraz remisję całkowitą u 40 proc. pacjentów. Splenektomia wskazana jest u pacjentów: z pękniętą śledzioną, z rozpoznaną chorobą w ciąży, z powiększeniem narządu powodującym nasiloną cytopenię, oporność na farmakologiczne metody leczenia.

Białaczka włochatokomórkowa – rokowanie i sukcesy w leczeniu

Szacuje się, że ponad 90 proc. pacjentów jest odpowiednio diagnozowanych i leczonych. Większość spośród nich może liczyć na wolny od choroby okres remisji wynoszący około dziesięć lat, a czasem znacznie dłużej w przypadku prawidłowo prowadzonej farmakoterapii. Jeżeli istnieje konieczność ponownego wdrożenia terapii, jest ona zwykle skuteczna. Tu jednak wynika z badań, że kolejna remisja jest zazwyczaj krótsza od pierwszej.

To czy pacjent czuje się dobrze w trakcie i po leczeniu zależy głównie od tego jak dalece zaawansowana była choroba w momencie podjęcia terapii i jaki jest jej postęp. By określić rokowanie, ważny jest także ogólny stan zdrowia pacjenta, w tym także stan emocjonalny i nastawienie do leczenia.

Rzadko zdarza się, że pacjenci źle reagują na podawane leki. Jednym z częstszych powikłań jest niewydolność nerek.