Awitaminoza – co to? Przyczyny, objawy, skutki, leczenie

Witaminy – czym są i dlaczego są tak istotne dla prawidłowego funkcjonowania?

Witaminy są związkami organicznymi, które pomimo tego, że nie stanowią źródła energii, ani nie są materiałem budulcowym dla komórek, są bardzo istotne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka.

Rola witamin w organizmie jest bardzo różnorodna. Mają wpływ między innymi na:

• rozwój kości,
• widzenie,
• koncentrację,
• odporność,
• psychikę.

Aby prawidłowo dostarczać witaminy, istotny jest ich podział na dwie grupy:

• witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, K,
• witaminy rozpuszczalne w wodzie: C, witaminy z grupy B.

Awitaminoza – czym jest?

Awitaminoza oznacza znaczny niedobór witaminy, a nawet całkowity jej brak w organizmie człowieka. Awitaminoza może mieć bardzo poważne konsekwencje zdrowotne dla człowieka.

Awitaminoza – jakie są jej przyczyny?

Jak wspomniano wcześniej, organizm nie jest w stanie sam wytworzyć witamin. Przyczyny awitaminozy najczęściej upatruje się w jednym z dwóch aspektów:

• niedobór witamin w diecie (awitaminoza pierwotna),
• zaburzenia wchłaniania witamin w przewodzie pokarmowym.

Awitaminoza może wynikać też z innych chorób przewlekłych, które sprawiają, że wchłanianie lub metabolizm witamin w organizmie jest nieprawidłowy, co sprawia, że nie mogą być one przyswajane w prawidłowy sposób. Do niedoboru niektórych witamin może również przyczyniać się stosowanie niektórych leków, które mogą zaburzać wchłanianie lub metabolizm witamin.

Awitaminoza spowodowana przez odchudzanie i nieprawidłową dietę

Jednym z założeń prawidłowo zbilansowanej diety jest zapewnienie organizmowi odpowiedniej podaży witamin. Do awitaminozy może doprowadzić nagminne łamanie zasad zdrowego odżywiania się, tzn. zbyt monotonna dieta, uboga w warzywa i owoce, oparta na spożywaniu żywności przetworzonej.

Ryzyko awitaminozy występuje u osób odchudzających się w niewłaściwy sposób, bez kontroli dietetyka – np. stosujących głodówki albo diety zakładające spożywanie określonej, wąskiej grupy produktów (np. dieta owocowa, dieta kapuściana).

Do niedoborów witamin A, D, E i K może przyczynić się też mała ilość tłuszczów w diecie – są to bowiem witaminy w nich rozpuszczalne.

Na niedobór witamin często cierpią osoby niedożywione, np. z powodu ubóstwa albo zaburzeń łaknienia (np. anoreksji). Na niedobór witaminy B12 , której źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego, często cierpią wegetarianie i weganie.

Awitaminoza jako skutek zaburzeń wchłaniania

Kolejną przyczyną awitaminozy są zaburzenia trawienia i wchłaniania. W tym przypadku, pomimo prawidłowej podaży witamin, nie dochodzi do odpowiedniego ich wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Zaburzenia wchłaniania mogą być konsekwencją:

• zespołu złego wchłaniania,
• choroby Leśniowskiego-Crohna,
• alkoholizmu,
• wyniszczenia organizmu, np. na skutek choroby nowotworowej.

Awitaminoza – jakie są objawy awitaminozy?

Objawy awitaminozy mogą być różne w zależności od tego, jakiej witaminy brakuje w organizmie. Każda z nich ma swoją rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu, dlatego skutki niedoboru są różne.

Awitaminoza witaminy A

Witamina A jest pochodną beta-karotenu. Jej niedobór na wczesnym etapie powoduje suchość skóry i niewłaściwe rogowacenie naskórka, a także zmiany w błonach śluzowych, spojówkach oczu oraz upośledza funkcjonowanie gruczołów łzowych (objawy są zbliżone do zespołu suchego oka). Długotrwały niedobór witaminy A powoduje zaburzenia widzenia po zmroku (kurza ślepota), co oznacza znaczne upośledzenie widzenia w ciemności. Poważny niedobór powoduje obniżenie odporności oraz może powodować zaburzenia rozwoju płodu.

Awitaminoza witaminy D

Witamina D powstaje w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Jednak u wielu osób synteza skórna nie jest wystarczająca do pokrycia zapotrzebowania, dlatego istotne jest jej dostarczanie i suplementacja.

Niedobory witaminy D prowadzą do demineralizacji kości, krzywicy, a także osteomalacji. Awitaminoza witaminy D może powodować również osłabienie mięśni.

Awitaminoza witaminy E

Witamina E jest naturalnym przeciwutleniaczem. Niedobory witaminy E są bardzo rzadkie. Mogą objawiać się łagodną niedokrwistością hemolityczną, zmęczeniem, zaburzeniami wzrostu oraz osłabieniem mięśni.

Awitaminoza witaminy K

Witamina K jest bardzo istotnym składnikiem niektórych czynników biorących udział w kaskadzie krzepnięcia krwi, a także białek budulcowych krwi. Ma również właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze.

Awitaminoza witaminy K prowadzi zatem do zaburzeń krzepnięcia krwi oraz zaburzeń pracy jelit.

Awitaminoza witaminy C

Witamina C, czyli kwas askorbinowy jest silnym przeciwutleniaczem. Ma działanie ochronne przeciwko rozwojowi miażdżycy i nowotworów.

Niedobór witaminy C prowadzi do szkorbutu. Objawia się on nadmiernym rogowaceniem naskórka, suchością spojówek, zanikiem dziąseł, krwawieniem dziąseł, utratą zębów, zaburzeniami gojenia ran, bólami stawowo-mięśniowymi oraz wybroczynami.

Na niedobory witaminy C narażeni są szczególnie palacze, alkoholicy, osoby przyjmujące niektóre leki, osoby w podeszłym wieku. Warto pamiętać, że witamina C należy do najbardziej nietrwałych witamin. Jest wrażliwa na działanie tlenu, wysokiej temperatury, enzymów czy metali ciężkich. Dlatego produkty będące jej źródłem warto spożywać, gdy są świeże w formie surowej.

Awitaminoza witamin z grupy B

Witaminy z grupy B to rozległa grupa witamin. Niedobór każdej z nich ma nieco inne konsekwencje.

Niedobór witaminy B1 występuje najczęściej u osób, które nadużywają alkoholu oraz w Azji pod postacią choroby beri-beri. Jego objawy to: osłabienie mięśni i ich zanik, niewydolność serca, obrzęki naczyniowe, zaburzenia układu nerwowego oraz zaburzenia psychiczne.

Niedobór witaminy B2 powoduje zmiany skórne, takie jak: łojotok, zapalenie kącików ust i zapalenie jamy ustnej.

Awitaminoza B3 powoduje chorobę zwaną pelagrą. Objawia się ona uczuciem znużenia, zapaleniem skóry, zapaleniem jamy ustnej, biegunką oraz zaburzeniami psychicznymi.

Awitaminoza B6 wynika najczęściej z przyjmowania leków, takich jak izoniazyd oraz penicylamina. Objawia się neuropatią, zapaleniem skóry i błon śluzowych oraz zaburzeniami psychicznymi.

Awitaminoza B9, czyli niedobór kwasu foliowego prowadzi do anemii, zapalenia języka i zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Odpowiednia suplementacja kwasu foliowego jest szczególnie istotna dla kobiet w ciąży oraz planujących ciążę – jej niedobór może prowadzić do poważnych zaburzeń rozwoju płodu.

Witamina B12 jest niezbędna do tworzenia składników krwi i osłonek włókien nerwowych, a także do syntezy białek. Niedobór B12 może prowadzić do niedokrwistości megaloblastycznej, a także powodować uszkodzenie układu nerwowego. Na ten niedobór szczególnie narażeni są weganie, dlatego bardzo istotne jest, aby stosowali oni odpowiednią suplementację.

Leczenie awitaminozy

Leczenie awitaminozy opiera się na dostarczaniu odpowiedniej ilości witamin – zarówno w diecie, jak i stosując odpowiednio dopasowane leki. Jeżeli pomimo takich działań pacjent nadal zmaga się z niedoborem witamin, należy poszerzyć diagnostykę i upewnić się, czy niedobory nie wynikają z zaburzeń wchłaniania witamin.

Należy pamiętać o tym, że dawkowanie suplementacji powinno być kontrolowane przez lekarza, ponieważ przedawkowanie niektórych witamin również może mieć negatywne skutki zdrowotne.

Awitaminoza – profilaktyka

Wielu osobom znane jest powiedzenie, że zapobieganie jest dużo lepsze od leczenia – sprawdza się ono również w tym przypadku. W profilaktyce główną rolę ma odpowiednio zbilansowana dieta, zapewniająca odpowiednią podaż witamin.

W spożywaniu odpowiednio zbilansowanej diety bardzo ważna jest wiedza, skąd czerpać poszczególne witaminy.

• Źródłem witaminy A jest tran oraz warzywa żółte i pomarańczowe.
• Źródłem witaminy K są warzywa zielone, takie jak: brokuły, szpinak, jarmuż czy szparagi.
• Źródłem witaminy E są: oliwa z oliwek, olej słonecznikowy, orzechy laskowe i migdały.
• Witamina C znajduje się m.in. w owocach cytrusowych i jagodowych, a także w warzywach kapustnych.
• Źródłem witamin z grupy B są: jaja, drożdże, mięso, wątróbka, produkty zbożowe, mleko, nasiona roślin strączkowych i orzechy.

współpraca: lek. Agnieszka Zaremba-Wilk