Autoprzeszczep

Autoprzeszczep komórek macierzystych

Komórki macierzyste są pierwotnymi, niewyspecjalizowanymi komórkami, które posiadają ogromny potencjał do namnażania się i zdolność do przekształcania się, po odpowiednim ich „zaprogramowaniu”, w bardziej wyspecjalizowane komórki (np. komórki szpiku kostnego). Źródłem komórek macierzystych u człowieka jest:

• szpik kostny,
• krew obwodowa,
• krew pępowinowa.

Wyspecjalizowane komórki człowieka (np. komórki nerwowe) podlegają nieubłaganemu procesowi starzenia, a każda komórka ma zaprogramowany swój „indywidualny” czas przeżycia. Początkiem wszystkich typów komórek jest komórka macierzysta, w której drzemie potencjał do namnażania się i przekształcenia w ściśle określoną tkankę.

W tym fakcie doszukuje się przyszłości związanej z autoprzeszczepami. Odpowiednie zaprogramowanie pozyskanych od człowieka i powielonych wcześniej in vitro komórek macierzystych, pozwala na stworzenie potrzebnego, konkretnego materiału do autoprzeszczepu, bez konieczności poszukiwania dawcy.
Jak dotąd komórki macierzyste wyodrębniano jedynie ze szpiku kostnego. W tej metodzie pobrany materiał jest poddawany odpowiednim modyfikacjom i w końcu trafia z powrotem do chorego. Podobnie jest w przypadku krwi obwodowej, która pod wpływem odpowiednich czynników wzrostu, umożliwia namnożenie się komórek macierzystych w szpiku chorego i „wyrzucenie” ich stamtąd do krwi, która staje się jednocześnie źródłem ich pozyskania.

Obecnie pojawiła się kolejna możliwość pozyskania swoich komórek macierzystych przez tzw. „bankowanie komórek macierzystych” pobranych przy porodzie dziecka z jego własnej krwi pępowinowej. Fakt ten stanowi podstawę do ich wykorzystania w przyszłości zarówno dla samego nowo narodzonego człowieka oraz jego rodzeństwa i rodziców. Jest to możliwe ze względu na duże pokrewieństwo genetyczne tych osób. To też pewnego rodzaju lokata na wypadek, gdy w rodzinie pojawi się choroba wymagająca przeszczepienia komórek macierzystych.

Wykorzystanie komórek macierzystych

Na dzień dzisiejszy autoprzeszczepy komórek macierzystych wykorzystywane są w leczeniu wielu schorzeń, głównie hematologicznych i onkologicznych, np.:

• białaczki (np. ostra białaczka szpikowa),
• chłoniaków (np. ziarnica złośliwa – choroba Hodgkina),
• zespołu mielodysplastycznego,
• innych nowotworów u dorosłych (np. szpiczak mnogi),
• innych nowotworów złośliwych wieku dziecięcego (np. neuroblastoma, guz Ewinga).

Komórki macierzyste, oprócz tego, że mogą być przechowywane kilkadziesiąt lat i wykorzystane w odpowiednim momencie do autoprzeszczepu, są cenniejszym materiałem od komórek pobranych w trakcie życia z własnej krwi obwodowej, czy szpiku kostnego.

Autoprzeszczep w hematologii

Obecnie autoprzeszczep komórek macierzystych krwiotwórczych pozyskanych z krwi pępowinowej, szpiku kostnego lub krwi obwodowej jest jedną z metod leczenia schorzeń hematologicznych:

• ostrej białaczki szpikowej,
• chłoniaków nieziarniczych,
• ziarnicy złośliwej,
• szpiczaka plazmocytowego.

Warunkiem przeprowadzenia autotransplantacji jest stworzenie „dobrego miejsca” dla komórek macierzystych. Osiąga się to przez tak zwaną mieloablację, czyli eliminację szpiku chorego. Proces ten polega na podawaniu chemioterapii oraz radioterapii (napromienianiu całego ciała) w dużych dawkach, które mają na celu „zniszczenie” układu odpornościowego dla nowych, zdrowych komórek macierzystych krwiotwórczych. W tym czasie chory jest poddany izolacji ze względu na bardzo duże ryzyko zakażenia, które mogłoby doprowadzić do jego zgonu.

Następnie choremu zostają podane w odpowiedniej procedurze komórki macierzyste, które próbują organizować się w miejscu zniszczonego wcześniej szpiku. Chory w tym czasie pozostaje pod stałą opieką ośrodka transplantacyjnego do czasu osiągnięcia przynajmniej częściowej odnowy układu krwiotwórczego.

Niewydolność autoprzeszczepu (pot. „nieprzyjęcie się”) może wynikać z niewystarczającej liczby przeszczepionych komórek macierzystych krwiotwórczych, ich uszkodzenia przy przechowywaniu, ekspozycji na działanie czynników niszczących szpik lub w związku z zakażeniem (np. cytomegalowirusem CMV). W przypadku autoprzeszczepu komórek krwiotwórczych najczęstszą przyczyną niepowodzeń okazuje się jednak wznowa choroby podstawowej, np. białaczki.

Autoprzeszczep w chirurgii plastycznej

Autoprzeszczep skóry pozostaje częstą metodą leczenia rozległych blizn, czy też uszkodzeń na dużej powierzchni skóry chorego. Materiałem do przeszczepu może być teoretycznie każda okolica ciała. Przy wyborze bierze się jednak pod uwagę miejsca najbardziej oszczędzające dla chorego. Z reguły płaty skóry do przeszczepu pobiera się z kończyn (np. okolica uda), czy też pośladków. Po odpowiednim przygotowaniu lokalizacji do przeszczepu, poprzez jego oczyszczenie z martwych tkanek, lokuje się pobrany przy użyciu specjalnego urządzenia płat skóry.

W chirurgii plastycznej wykonuje się także autoprzeszczepy tłuszczowe, które mają za zadanie wypełnić ubytki w tkance podskórnej. Stosowane są np. w zaniku tkanek w wielu chorobach (np. twardzinie ograniczonej), po urazach, nadmiernej liposukcji, a także w kosmetycznej korekcji konturów ciała (powiększanie policzków, warg, pośladków, czy piersi).

Autoprzeszczep w ortopedii

Zabiegi autoprzeszczepu są wykorzystywane przy artroskopowej rekonstrukcji więzadeł krzyżowych stawu kolanowego. Autotransplantacja w tym przypadku polega na użyciu przeszczepu w miejsce trwale zniszczonego własnego więzadła krzyżowego kolana, który jest pozyskiwany z tkanek własnych chorego. Materiał w tym przypadku stanowi ścięgno mięśnia półścięgnistego i/lub smukłego pochodzące z mięśni tylnej grupy uda pacjenta.

Czytaj również: Przeszczep nerki – wskazania, przeciwwskazania, powikłania