Anemia Fanconiego

Anemia Fanconiego – przyczyny

Anemia, inaczej niedokrwistość, jest to stan, w którym w organizmie występuje niedobór czerwonych krwinek. Przyczyną tego schorzenia jest zaburzenie zdolności komórek do naprawiania uszkodzeń DNA, co szczególnie wpływa na komórki szybko dzielące się. Do takich należą komórki szpiku kostnego wywarzającego krwinki, a także wiele innych komórek u rozwijających się dzieci. Dlatego objawy tego schorzenia dotyczą przede wszystkim krwi i różnych fizycznych wad wrodzonych.

Anemię Fanconiego mogą spowodować mutacje 15 różnych genów. Białka kodowane przez te geny są odpowiedzialne za naprawianie pewnych konkretnych uszkodzeń DNA. Jeśli budowa któregoś z nich jest nieprawidłowa, nie można stworzyć wspólnego kompleksu naprawczego odpowiedzialnego za usuwanie i łatanie uszkodzeń. Komórki z uszkodzonym DNA mogą dzielić się nieprawidłowo i powstawać z wadami, co prowadzi do ich nieprawidłowego działania, a z czasem, gdy liczba uszkodzeń wzrośnie, mogą stać się komórkami nowotworowymi.

Problem ten dotyczy szczególnie bardzo intensywnie dzielących się komórek, jak komórki szpiku kostnego czy rosnącego płodu. Szpik kostny to wyspecjalizowana tkanka, wypełniająca trzony dużych kości naszego ciała. Jej podstawowe zadanie to nieustanna produkcja komórek krwi, w tym czerwonych krwinek (erytrocytów). Główną funkcją erytrocytów jest przenoszenie niezbędnego do życia tlenu do wszystkich tkanek ciała. We krwi, prócz nich, znajdują się białe krwinki (leukocyty) oraz płytki krwi (trombocyty). U osób dotkniętych anemią Fanconiego szpik produkuje za mało krwinek.

Objawy anemii Fanconiego

U około 75% chorych na anemię Fanconiego występują fizyczne, wrodzone wady, widoczne już w trakcie ciąży na USG/przy porodzie lub ujawniające się w ciągu pierwszych paru lat życia. Charakterystyczne są:

• niska waga urodzeniowa – poniżej 2500 g,
• przebarwienia skóry – może występować hiperpigmentacja (ciemniejsze plamy) lub hipopigmentacja (plamy jaśniejsze),
• niski wzrost,
• zaburzenia wzrostu kości –- najczęściej kciuka (może go nie być wcale) i przedramion; nieco rzadziej występują wady bioder, żeber i kręgosłupa (częsta jest skolioza),
• wady nerek i dróg wyprowadzających mocz,
• wady oczu – np. małe oczy lub o nieprawidłowym kształcie,
• zniekształcenie uszu, występuje również upośledzenie słuchu, często nawet całkowita utrata,
• niedorozwój gonad i genitaliów – większość chorych mężczyzn i około połowy kobiet jest bezpłodna.

Rzadsze wady wrodzone to:

• opóźnienie umysłowe – zwykle spowodowane wodogłowiem,
• wady serca,
• mikrocefalia – nieproporcjonalnie mała głowa,
• wady przewodu pokarmowego.

Należy jednak pamiętać, że u około 25–30% pacjentów z anemią Fanconiego nie występują wyraźne wady wrodzone i objawy mogą być przez długi czas niezauważone, 10% chorych zostaje zdiagnozowanych dopiero po osiągnięciu dojrzałości.

Zarówno u osób z wadami wrodzonymi, jak i u tych ich pozbawionych bardzo częste są zaburzenia funkcjonowania szpiku kostnego. U 90% pacjentów z anemią Fanconiego szpik stopniowo przestaje produkować komórki krwi, powodując objawy anemii, leukopenii i trombocytopenii.

Objawy typowe anemii

Objawy anemii Fanconiego wynikają ze zbyt małej ilości tlenu przenoszonego do komórek ciała. Są mało specyficzne, dlatego początkowo lekka anemia bywa niezauważona, może być uznana za przemęczenie. Z czasem jednak objawy przybierają na sile. Najczęściej zauważalne są:

• zmęczenie i bladość,
• szybkie i/lub nieregularne bicie serca,
• brak oddechu, wrażenie braku powietrza i zawroty głowy,
• ból w klatce piersiowej,
• problemy z koncentracją i kojarzeniem,
• bóle głowy.

Leukopenia jest to stan niedoboru komórek odpornościowych, czyli białych krwinek. Najważniejszym tego objawem jest duża skłonność do zakażeń oraz słabo leczące się infekcje, oporne na leczenie. Najczęstsze są nawracające zakażenia skóry i błon śluzowych, zwłaszcza jamy ustnej.

Trombocytopenia to schorzenie, w którym we krwi jest za mało płytek krwi, czyli trombocytów. Płytki krwi są odpowiedzialne za krzepnięcie krwi i szybkie zamykanie uszkodzonych i pękniętych naczyń krwionośnych. Gdy ich brakuje, mogą wystąpić następujące objawy:

• łatwo tworzące się siniaki (często większe niż wskazywałoby na to wcześniejsze uderzenie),
• drobne krwawienia pod skórą i pod błonami śluzowymi (przybierają postać drobnych, czerwono-fioletowych plamek, zwykle na nogach),
• nietypowo długie krwawienie po skaleczeniach i zranieniach,
• częste krwawienia z dziąseł i nosa.

Anemia Fanconiego – zagrożenia

Chorzy na anemię Fanconiego mają znacznie zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwory, zwłaszcza szpiku. Często występują też nowotwory mózgu, skóry, układu moczowo-płciowego i przewodu pokarmowego. Szansa na zachorowanie na jeden z tych nowotworów jest bardzo duża i wynosi około 10–30%.

Anemia Fanconiego to bardzo rzadkie schorzenie – występuje u 1 na 160 000 osób. Według ostatnich badań, na całym świecie nosicielami wadliwych genów jest 1 na około 200 osób. Choroba ta, jako choroba dziedziczna, występuje częściej w pewnych zamkniętych społecznościach, np. u potomków Żydów aszkenazyjskich, Romów na terenie Hiszpanii i czarnoskórych mieszkańców Afryki Południowej. U tych grup zachorowalność wynosi około 1 : 40 000, a nosicielstwo 1 : 80.

Anemia Fanconiego – diagnostyka

U około 75% chorych anemia Fanconiego wykrywana jest dość wcześnie, z powodu wyraźnych wad wrodzonych. W przypadku pozostałych pierwsze objawy w obrazie krwi stają się widoczne dopiero około piątego roku życia. W badaniach krwi wyraźna jest przede wszystkim pancytopenia, czyli obniżenie poziomu wszystkich typów komórek krwi.

Anemię Fanconiego potwierdza się badaniem genetycznym, w którym bada się, jak kruche w komórkach są chromosomy (gęsto ułożone nici DNA). Chromosomy chorych ulegają znacznie szybszemu i silniejszemu rozpadowi.

U osób chorych na AF może się także pojawić mielodysplazja. Jest to stan, w którym zaburzone jest dojrzewanie komórek w szpiku kostnym, więc do krwi dostają się postacie niedojrzałe i wadliwe. Nieprawidłowości są wykrywane podczas rutynowego badania krwi pod mikroskopem.

Do wykrycia anemii Fanconiego, oprócz dokładnego badania krwi, mogą się jeszcze przysłużyć:

• biopsja szpiku kostnego,
• testy rozwoju fizycznego i umysłowego,
• badanie słuchu,
• USG nerek,
• badanie RTG (przede wszystkim dłoni).

U kobiet będących w ciąży istnieje możliwość przebadania rozwijającego się dziecka na obecność tej wady. Polega to na pobraniu płynu z macicy i zbadaniu go metodami molekularnymi.

Leczenie anemii Fanconiego

Postępowanie lekarskie w przypadku anemii Fanconiego zależy od stopnia i rodzaju zaburzeń. W przypadku zaburzeń widocznych w wynikach krwi konieczna jest specyficzna terapia niedoboru danych krwinek. Pacjenci z łagodnymi zaburzeniami hematologicznymi nie wymagają specjalnego leczenia ani przetaczania krwi, choć konieczne są regularne badania i stała obserwacja w kierunku nowotworów.

W cięższych przypadkach mogą być konieczne:

• przeszczep szpiku (najczęściej od zdrowego rodzeństwa); jest to skuteczna metoda leczenia, jeśli przeszczep zostanie przyjęty przez organizm; jednak nawet wtedy konieczne są regularne badania, by odpowiednio wcześnie wykryć ewentualne nowotwory;
• stosowanie leków sterydowych i androgenów – leki te stymulują pracę szpiku kostnego, niestety u większości pacjentów z czasem przestają pomagać; podczas stosowania tych leków zalecane jest monitorowanie pracy wątroby;
• rekombinowany czynnik wzrostu (inaczej czynnik stymulujący kolonie, ang. CSF); czynnik ten występuje fizjologicznie w organizmie i pobudza szpik do produkcji krwinek; najczęściej znacznie ogranicza obniżenie białych krwinek, jednak jest nieskuteczny w przypadku erytrocytów i płytek krwi; mimo to pacjenci rzadziej zapadają na infekcje; wadą takiego leczenia jest ryzyko pobudzenia do wzrostu ewentualnych komórek nowotworowych;
• antybiotyki – stosowane profilaktycznie, żeby zapobiegać zakażeniom;
• terapia genowa – są prowadzone badania nad terapią zdolną naprawiać uszkodzone geny, odpowiedzialne za pojawienie się tej choroby; leczenie to daje nadzieję na wyeliminowanie w przyszłości tej choroby.

Anemia Fanconiego – zapobieganie

U par, którym urodziło się chore dziecko, lub u których wykryto nosicielstwie i zwiększone ryzyko przekazania choroby, od niedawna istnieje możliwość zapobiegania AF. Jest to forma sztucznego zapłodnienia, w której przed implementacją u kobiety (rozpoczęciem ciąży) bada się zarodki na obecność anemii Fanconiego.

Choroba zazwyczaj jest wykrywana u dzieci między 2 a 15 rokiem życia, lecz około 10% pacjentów jest diagnozowana dopiero po osiągnięciu dorosłości. Szanse na przeżycie wśród chorych są bardzo różne. Średnia przewidywana długość życia to około 30 lat, jednak nie brakuje osób z lekką postacią tego schorzenia, które dożyły późnej starości.

U osób z wykrytą anemią Fanconiego bardzo istotna jest profilaktyka zaburzeń krwi oraz nowotworów. U wszystkich chorych konieczne są regularne badania kontrolne poziomu krwinek. Warto prowadzić możliwie zdrowy tryb życia, unikać papierosów i innych rakotwórczych substancji. Jeśli u jednego z członków rodziny zostaje wykryta ta wada genetyczna, zaleca się dokładne przebadanie wszystkich krewnych, także na nosicielstwo.