Zespół Wolfa-Hirschhorna – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Czym jest zespół Wolfa-Hirschhorna? Jak się dziedziczy?

Wolf-Hirschhorn syndrome to rzadki zespół wad genetycznych. Za jego przyczynę uznaje się delecję (usunięcie) części dystalnej krótkiego ramienia chromosomu 4. Należy podkreślić, że w większości przypadków wystąpienia choroby mutacja ta powstała de novo, tj. nie występowała wcześniej w rodzinie chorego. Jedynie 10–20 proc. chorych odziedziczyło chorobę Wolfa-Hirschhorna od jednego z rodziców.

U rodziców, którzy przekazali potomstwu wadliwy chromosom, w większości przypadków nie występują objawy choroby (a wręcz jest to niemożliwe – ze względu na krótki czas życia osób z zespołem Wolfa-Hirschhorna). Ponadto należy podkreślić, że u osób z tym zespołem występować mogą również inne aberracje chromosomowe (nieprawidłowości w budowie chromosomów). Do opisanych w literaturze przypadków należą chromosom pierścieniowy (połączenie ramienia krótkiego i długiego) oraz translokacja wewnątrzchromosomalna (przeniesienie genu w inne miejsce).

Jaka jest częstość urodzeń?

Częstość urodzeń żywych noworodków z tym zespołem wynosi około 1 : 20 000–1 : 50 000. Dziedziczenie zespołu nie jest związane z chromosomami płciowymi (tj. chromosomem X i Y), w związku z czym choroba Wolfa-Hirschhorna może wystąpić zarówno u dziewczynki, jak i u chłopca. Uwagę zwraca jednak fakt jego częstszego (nawet do 2 razy) występowania u płci żeńskiej. Aktualnie zjawisko to nie jest możliwe do wytłumaczenia.

Czytaj również: Choroba Fabry'ego – co to? Przyczyny, objawy u dzieci i dorosłych, leczenie, rokowanie

Zespół Wolfa-Hirschhorna – objawy choroby

Jak już wcześniej zostało wspomniane, zespół Wolfa-Hirschorna to choroba rzadka będąca kompilacją różnorodnych wad wrodzonych. Obserwowane po urodzeniu noworodka wady wrodzone mogą dotyczyć praktycznie każdego układu i narządu ludzkiego organizmu. W WHS (zespół Wolfa-Hirschhorna) najczęściej jednak obserwuje się charakterystyczną dysmorfię twarzy (jeden z najważniejszych wskaźników diagnostycznych) połączoną z zaburzeniami wzrastania, padaczką oraz upośledzeniem funkcji psychomotorycznych. Obraz ten jest bardzo charakterystyczny i zazwyczaj nie nastręcza zbyt dużych trudności diagnostycznych.

Ponadto w zespole Wolfa-Hirschhorna występują wady wrodzone dotyczące układu nerwowego, oddechowego, moczowo-płciowego oraz sercowo-naczyniowego i narządu ruchu (układu mięśniowo-szkieletowego). Wady te występują z różnym nasileniem, jednak ich większe natężenie obserwuje się u dziewczynek.

Zespół Wolfa-Hirschhorna – dysmorfia twarzy

Dysmorfia twarzy to jeden z najbardziej charakterystycznych objawów zespołu Wolfa-Hirschhorna. Jest ona widoczna już bezpośrednio po urodzeniu, a wraz ze wzrostem noworodka, następnie niemowlęcia i małego dziecka, ulega pogłębieniu i wyostrzeniu. Do jej zauważalnych cech zaliczamy:

• hiperteloryzm oczny, czyli szeroko rozstawione oczy,
• skośne ustawienie szpar powiekowych,
• zmarszczkę nakątną,
• wytrzeszcz gałek ocznych,
• wysokie czoło oraz często wydatne guzy czołowe,
• haczykowaty nos (dziobiasty),
• duże i nisko osadzone małżowiny uszne,
• skróconą rynienkę nosowo-wargową,
• wysunięcie szczęki i cofnięcie żuchwy (tzw. tyłozgryz),
• hipoplazję żuchwy (jej mały rozmiar),
• rozszczep warg i podniebienia,
• skrócenie górnej wargi (tzw. usta ryby),
• przesunięcie linii włosów.

Ponadto cała czaszka jest zbyt mała w stosunku do wieku dziecka (mikrocefalia), a przy tym występują wady jej sklepienia. U niemowlaka w początkowej fazie choroby, gdy ciemiączka nie są jeszcze zrośnięte, wady sklepienia czaszki mogą nie być bardzo nasilone.

Czytaj również: Klątwa Ondyny – co to jest? Przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Zespół Wolfa-Hirschhorna – pozostałe objawy

Oprócz typowej dysmorfii twarzy, w zespole Wolfra-Hirschhorna obserwujemy objawy pochodzące z innych układów i narządów. Zaliczamy do nich m.in.:

• choroby oczu – zez rozbieżny, wady tęczówki oraz źrenicy i siatkówki;
• zaburzenia układu sercowo-naczyniowego – ubytek przegrody międzykomorowej, ubytek przegrody międzyprzedsionkowej, przetrwały przewód tętniczy Botalla oraz przełożenie wielkich naczyń i niedomykalność poszczególnych zastawek serca;
• patologie związane z układem kostno-mięśniowym – skolioza, stopa końsko-szpotawa (często jest ona widoczna już podczas badań USG w II i III trymestrze ciąży), niedorozwój poszczególnych kości (np. kości nadgarstka, kości udowej); charakterystyczna jest również wąska klatka oraz dodatkowe pary żeber.

Anomalie (czyli wady wrodzone) dotyczą również układu oddechowego. Najczęściej mamy tutaj do czynienia z przepukliną przeponową, która utrudnia oddychanie (może wystąpić konieczność stosowania tzw. oddechu wspomaganego) oraz zaburzeniami budowy płuc (dodatkowe płaty lub niedorozwój płuc). Układ moczowo-płciowy to kolejny układ systemowy, w którym występują wady. Do spotykanych najczęściej zaliczamy agenezję (brak) lub niedorozwój nerek, zwiększenie liczby moczowodów oraz niedorozwój narządów płciowych (macicy i pochwy u dziewcząt oraz jąder i gruczołu krokowego u chłopców).

Szczególnie u chłopców obserwuje się hiperteloryzm (szerokie rozstawienie) sutków. U płci męskiej diagnozuje się również wnętrostwo (nieprawidłowa lokalizacja jąder, które znajdują się w jamie brzusznej lub pachwinie, a nie w worku mosznowym) oraz spodziectwo (ulokowanie cewki moczowej na brzusznej stronie prącia – wada ta może utrudniać oddawanie moczu i być wskazaniem do cewnikowania).

Nie należy również zapominać o zaburzeniach neurologicznych. Najbardziej charakterystyczne dla zespołu Wolfa-Hirschhorna są napady drgawkowe oraz obniżone napięcie mięśniowe. W dalszej kolejności wymienia się zaburzenia słuchu, węchu oraz innych zmysłów. U dziecka urodzonego z tym zespołem stwierdzane jest również upośledzenie umysłowe (dotyczy ono praktycznie 100 proc. chorych). Fakt ten związany jest z koniecznością zapewnienia całodobowej opieki nad osobą chorą.

Zespół Wolfa-Hirschhorna – badania, diagnostyka

Pewna i ostateczna diagnoza zespołu Wolfa-Hirschhorna może być postawiona tylko po wykonaniu i interpretacji odpowiednich badań genetycznych. Badania te wykonywane powinny być wyłącznie w ośrodkach o najwyższym stopniu referencyjności.

Ponadto należy zwrócić uwagę na konieczność przeprowadzenia szczegółowego badania podmiotowego i przedmiotowego pacjenta. Charakterystyczny wygląd twarzy (czyli jej dysmorfia) jest cechą najczęściej wskazującą na możliwość występowania zespołu wad genetycznych.

Każdorazowa dysmorfia twarzy obliguje więc lekarza do przeprowadzenia odpowiednich badań oraz wystawienia skierowania w celu potwierdzenia lub wykluczenia przypuszczalnego rozpoznania. Pomocne w procesie diagnostycznym może być również wykonanie badań obrazowych (USG, TK, MRI, RTG) w celu lepszego zapoznania się z wadami, z którymi dziecko będzie się w najbliższych latach życia borykać. Diagności wskazują również na istotną rolę wykonywania fotografii, których analiza porównawcza pozwala na wysunięcie przypuszczeń dotyczących prawidłowego rozpoznania.

Na uwagę zasługuje również fakt opisania w 1992 roku przez znanego ortopedę dziecięcego Tachdjiana 5 przypadków zespołu Wolfa-Hirschhorna, które wstępnie zostały rozpoznane już podczas życia wewnątrzłonowego. Stwierdzono wówczas znacznego stopnia zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego, hipoplazję nerek, opóźnienie wieku kostnego oraz ubytek przegrody międzykomorowej i defekty budowy czaszki. Po urodzeniu, u każdego z noworodków diagnoza została potwierdzona.

Należy podkreślić, że aktualnie również istnieje możliwość wysunięciu przypuszczalnej diagnozy zespołu Wolfa-Hirschhorna. Do tego celu wykorzystywane są badania USG oraz badania płynu owodniowego. W przypadku rodziców posiadających dziecko (dzieci) z zespołem WHS, zalecane jest ponadto wykonanie badań genetycznych, które określają ryzyko wystąpienia choroby u kolejnego potomstwa.

Zespół Wolfa-Hirschhorna – leczenie

Aktualny model leczenia zespołu Wolfa-Hirschhorna obejmuje wyłącznie tzw. leczenie zachowawcze. Nie istnieje żaden sposób umożliwiający całkowite wyleczenie. Stopień terapii zależy również od nasilenia objawów choroby. W terapii łagodzącej objawy choroby stosuje się m.in. leczenie operacyjne, terapie systemowe, przetaczanie immunoglobulin (w przypadku współwystępowania zaburzeń odporności) oraz rehabilitację ruchową. Część dzieci poddawana jest również terapii psychologicznej, która ma na celu wspomożenie ich rozwoju psychicznego.

Choroba Wolfa-Hirschhorna – rokowanie

Rokowanie w zespole Wolfa-Hirschhorna jest bardzo ostrożne. Zgodnie z badaniami przedstawionymi w 2016 przez niemieckich naukowców, co trzecie dziecko obarczone zespołem Wolfa-Hirschhorna umiera przed ukończeniem 2. roku życia. Jednak w literaturze opisywane są także przypadki osób, które dożyły 30. roku życia.