Zespół Proteusza (syndrom) – czym jest, objawy, przyczyny, leczenie

Zespół Proteusza – przyczyny i występowanie

Zespół Proteusza to rzadka choroba genetyczna. Za jej przyczynę uznaje się mutację genu AKT1, współwystępującą z tzw. mozaikowatością (tzw. mozaika genetyczna, czyli występowanie dwóch lub więcej linii komórkowych różniących się genotypowo u jednego osobnika).

Mutacja punktowa genu AKT1 odpowiada więc za występowanie Proteus syndrome. Mutacja powodująca zespół Proteusza powstaje de novo, brak jest również informacji na temat możliwości jej rodzinnego występowania, w związku z czym powszechnie uznaje się, że choroba Proteusza nie jest schorzeniem dziedzicznym (tj. przekazywanym z pokolenia na pokolenie). W literaturze opisywane są wyłącznie pojedyncze przypadki rozmnażania osób dotkniętych zespołem Proteusza, lecz w związku ze zbyt małą próbą badawczą, dane na temat ryzyka genetycznego są nadal kwestią sporną i wymagają dalszych badań z udziałem większej liczby osób z chorobą Proteusza.

Opisywana w większości opracowań mutacja punktowa genu AKT1 może nie być jedynym powodem zespołu Proteusza. W przypadku występowania objawów klinicznych wskazujących na syndrom Proteusza postuluje się wykonanie poszerzonego panelu badań genetycznych obejmujących również inne mutacje genu AKT1.

Zespół Proteusza – czy daje objawy?

Objawy zespołu Proteusza zazwyczaj niewidoczne są u noworodków bezpośrednio po ich urodzeniu. Zespół Proteusza u dzieci ujawnia się zazwyczaj w późniejszym okresie ich życia. Objawy choroby są charakterystyczne, jednak różne ich nasilenie może nastręczać klinicystom problemy diagnostyczne.

Do najbardziej charakterystycznych objawów zespołu Proteusza zaliczyć można:

• postępujący, odcinkowy przerost szkieletu, skóry, a także tkanki tłuszczowej oraz ośrodkowego układu nerwowego (OUN);
• przerost połowiczy ciała – jeden z najbardziej charakterystycznych objawów, często stanowiący przyczynę wykluczenia społecznego osób chorych, ze względu na ich dysproporcjonalną budowę ciała;
• skłonność do tworzenia guzów (potęgujących efekt wizualny choroby);
• powikłania płucne (oraz dotyczące pozostałych części układu oddechowego);
• zwiększoną skłonność do incydentów zakrzepowo-zatorowych oraz zatorowości płucnej.

Ponadto istnieją opisane przypadki kliniczne, w których naukowcy wskazują na występowanie objawów takich jak małomózgowie, makrocefalia, lizencefalia, malformacje naczyniowe, a także przerost narządów wewnętrznych (np. śledziony, wątroby, tarczycy) i dysmorfia twarzy.

Zespół Proteusza u noworodków zazwyczaj nie powoduje żadnych widocznych objawów, jednak w późniejszym okresie życia (w niemowlęctwie, dzieciństwie i dalszych latach) objawy pojawiają się i bardzo szybko narastają. Jest to jedna z cech charakterystycznych choroby Proteusza.

Zespół Proteusza – diagnostyka, badania, obecność w Polsce

Diagnostyka zespołu Proteusza jeszcze do niedawna opierała się wyłącznie na badaniu klinicznym. W związku z wykryciem mutacji punktowej genu AKT1, aktualnie rozpoznanie stawiane jest również na podstawie nieprawidłowych wyników przeprowadzanych badań genetycznych. W związku z mozaikowatością, czyli występowaniem minimum dwóch linii komórkowych, konieczne jest zazwyczaj pobranie materiału do badań genetycznych z dwóch różnych tkanek. W przypadku nietypowego przebiegu klinicznego choroby badaniem rozstrzygającym jest badanie genetyczne.

Aktualnie postuluje się, by podczas procesu diagnostycznego korzystać z opracowanego przez naukowców kompendium objawów klinicznych, które podzielone zostały na trzy grupy: A, B, C.

Kryterium A obejmuje tzw. cerebriform connective tissue nevus (CCTN). W kryterium B wyróżnić można m.in. liniowy przerost naskórka, asymetryczny przerost wybranych okolic ciała oraz występowanie typowych dla zespołu Proteusza guzów (np. obustronna torbiel jajnika). Do kryterium C naukowcy zaliczyli np. lipoatrofię, malformacje naczyniowe oraz dysmorfię twarzy.

Zespół Beckwitha-Wiedemanna

Postawienie ostatecznej diagnozy powinno obejmować występowanie:

• trzech głównych kryteriów choroby, tj. mozaikowatości, sporadycznego występowania choroby oraz progresywnego charakteru schorzenia;
• specyficznych kryteriów (1 z grupy A lub 2 z grupy B lub 3 z kategorii C).

W literaturze opisywany jest tzw. zespół Beckwitha-Wiedemanna, w którym również możliwe jest występowanie przerostu narządowego, jednak najczęściej dotyczy on jedynie języka. Objawy choroby występują również w niemowlęctwie, co pozwala na odróżnienie tego zespołu od zespołu Proteusza.

Zespół Proteusza – leczenie

Leczenie zespołu Proteusza jest wyłącznie leczeniem objawowym. Aktualnie nie istnieje żadna skuteczna metoda leczenia przyczynowego. Chorzy wymagają specjalistycznej opieki, obejmującej m.in. specjalistów z dziedziny genetyki, dermatologii, pulmonologii, czy też chirurgii ogólnej i naczyniowej; dlatego wielu pacjentów poszukuje pomocy za granicą. Leczenie zespołu Proteusza nie pozwala na ograniczenie choroby, jednak umożliwia zwiększenie komfortu życia osób chorych.