Galaktozemia to metaboliczna choroba genetyczna, dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. W wyniku mutacji dochodzi do zaburzenia aktywności enzymów zaangażowanych w cykl przemian galaktozy do glukozy. Odkładające się w organizmie chorego metabolity uszkadzają wiele narządów i tkanek, co objawia się biegunką, wymiotami, niewydolnością wątroby, zaćmą, a w przypadku pacjentów nieleczonych lub leczonych nieprawidłowo – mogą wystąpić zaburzenia rozwoju umysłowego i fizycznego oraz trwałe uszkodzenie wątroby. Jak przebiega leczenie galaktozemii? Metody leczenia przyczynowego, choć są w fazie intensywnych badań, nie są jeszcze dostępne dla pacjentów. Postępowaniem z wyboru jest eliminacja galaktozy (i zawierającej ją laktozy) z diety chorego.
Galaktozemia – co to? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, dieta, dziedziczenie
Galaktozemia – co to za choroba?
Galaktozemia to wrodzona choroba metaboliczna, która polega na zaburzeniu metabolizmu węglowodanów, a dokładniej – przekształcania galaktozy w glukozę. Konsekwencją zaburzenia jest odkładanie się metabolitów w tkankach, przede wszystkim w nerkach, wątrobie i układzie nerwowym.
Galaktozemia – przyczyny?
Przyczyną galaktozemii są mutacje w obrębie genów kodujących enzymy biorące udział w przemianie galaktozy w glukozę. W zależności od genu, w którym występują nieprawidłowości, wyróżnia się następujące rodzaje galaktozemii:
- galaktozemię klasyczną, w przebiegu której występuje deficyt enzymu urydylotransferazy galaktozo-1-fosforanu, kodowanego przez gen GALT (najczęściej występująca postać choroby);
- galaktozemię związaną z niedoborem galaktokinazy kodowanej przez gen GALK;
- galaktozemię spowodowaną deficytem epimerazy galaktozo-4-fosforanu, kodowanej przez gen GALE.
Galaktozemia – objawy chorobowe
Objawy galaktozemii rozwijają się wkrótce po narodzinach. Każdy noworodek karmiony jest mlekiem, w którym znajduje się zawierająca galaktozę laktoza. Brak możliwości jej strawienia skutkuje rozwojem symptomów, takich jak:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe (biegunki, wymioty),
- zaburzenia czynności wątroby (żółtaczka, powiększenie obwodu brzucha, hepatomegalia, skaza krwotoczna objawiająca się samoistnymi krwawieniami),
- brak łaknienia, brak przyrostu masy ciała, a nawet ubytek masy ciała, trudności w ssaniu,
- obniżony poziom glukozy we krwi (hipoglikemia),
- senność i drażliwość,
- zaburzenia percepcji wzrokowej, zaćma i zmętnienie soczewki;
- ogólne osłabienie.
Dolegliwości pojawiają się zwykle na tyle szybko po narodzinach (jeszcze w szpitalu) i są na tyle intensywne, że zaburzenie trudno jest przeoczyć. Niestety, wciąż zdarza się, że diagnoza zostaje postawiona dopiero wtedy, kiedy choroba zdąży się rozwinąć.
Nierozpoznana w porę lub nieleczona galaktozemia mogą doprowadzić do opóźnienia rozwoju intelektualnego, trwałego uszkodzenia wątroby, zahamowania wzrostu oraz niewydolności jajników, a tym samym problemów z płodnością.
Natężenie objawów zależy od rodzaju galaktozemii – zwykle najcięższy przebieg choroby obserwuje się u pacjentów z galaktozemią klasyczną.
Galaktozemia – diagnostyka
Diagnostykę wdraża się w przypadku zaobserwowania pierwszych objawów klinicznych u noworodków. Badania obejmują przede wszystkim pomiar aktywności urydylotransferazy galaktozo-1-fosforanu (GALT) w erytrocytach, a także metabolitów galaktozy:
- oznaczenie stężenia glukozy we krwi,
- oznaczenie stężenia galaktozo-1-fosforanu we krwi,
- oznaczenie stężenia galaktitolu w moczu.
W niektórych krajach badanie w kierunku galaktozemii jest jednym z badań przesiewowych wykonywanych u noworodków z kropli krwi pobranej na bibułę.
Wczesne rozpoznanie choroby jest kluczowe – wdrożenie diety eliminującej galaktozę jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania groźnym dla zdrowia powikłaniom choroby.
Galaktozemia – badania
Podstawowym badaniem jest oznaczenie aktywności enzymu urydylilotransferazy galaktozo-1-fosforanu (GALT) w erytrocytach. Jego prawidłowa wartość to nie mniej niż 3,5. W przypadku braku aktywności enzymu rozpoznaje się galaktozemię.
Istnieje wiele innych badań laboratoryjnych potwierdzających galaktozemię, a wśród nich najważniejsze to:
- pomiar stężenia galaktitolu w moczu (norma do 10 mmol/mol kreatyniny),
- pomiar galaktozo-1-fosforanu we krwi (GAL-1-P; prawidłowy wynik nie powinien przekraczać 0,3 mg/dl),
- oznaczenie stężenia galaktozy we krwi (norma to poniżej 30 mg/dl).
Rozpoznanie galaktozemii u noworodków opiera się również na wyniku bibułowego testu skriningowego na aktywność GALT. Badaniem ostatecznie potwierdzającym diagnozę jest analiza molekularna DNA w specjalistycznych pracowniach genetycznych.
Wyniki badań
Podstawowym sposobem uniknięcia powikłań galaktozemii jest wprowadzenie odpowiedniej diety. Zanim to jednak nastąpi, lekarza obowiązuje pewien algorytm postępowania, uzależniony od wyników badań pacjenta.
Gdy podczas pomiaru stężenia galaktozy uzyska się wartość:
- 20–30 mg/dl – wówczas powtarza się test skriningowy, nie wprowadzając jednak leczenia;
- 30–40 mg/dl – powtarza się test skriningowy, należy wprowadzić mleko bezlaktozowe. Obowiązuje kontrola w warunkach ambulatoryjnych, lecz ostateczna decyzja leczenia dietą następuje po otrzymaniu wyników badań;
- > 40 mg/dl – natychmiastowa hospitalizacja. Konieczność wprowadzenia mleka bezlaktozowego i ocena kliniczna, tj. stanu ogólnego, czynności wątroby i nerek (krzepnięcie, USG, transaminazy, kreatynina, mocznik) oraz badań specjalistycznych – stężenia galaktozy, galaktozo-1-fosforanu, aktywności GALT.
Galaktozemia – dieta. Czego nie może jeść osoba chora na galaktozemię?
Podstawą prawidłowej kontroli galaktozemii jest eliminacja źródeł galaktozy z diety. Zakazane jest spożywanie wszelkich produktów zawierających mleko, w którym znajduje się laktoza zbudowana z galaktozy.
Noworodki karmi się więc odpowiednimi preparatami mlekozastępczymi, pozbawionymi laktozy (na bazie soi czy hydrolizatów białkowych). Ze względu na jej obecność w kobiecym mleku, chore dzieci nie mogą być karmione piersią.
W późniejszym okresie, kiedy dieta dziecka rozszerza się, należy wykluczyć nabiał: sery, twarogi, jogurty, kefiry, maślanki, śmietany, lody. Ich zamiennikami mogą być produkty na bazie napojów roślinnych – mleka sojowego czy kokosowego. Źródłem galaktozy są również: niektóre owoce (suszone figi, winogrona), warzywa (buraki, pomidory) oraz rośliny strączkowe (fasola, groch, soczewica) – ich również należy unikać.
Zdarza się, że wraz z wiekiem objawy choroby stają się na tyle łagodne, że możliwe jest wdrożenie produktów z niewielką ilością galaktozy, np. niektórych serów. Taki krok zawsze powinien zostać jednak omówiony z lekarzem.
Galaktozemia – jak wygląda leczenie schorzenia?
Jak dotąd dla pacjentów z galaktozemią nie jest dostępne żadne leczenie celowane, które pozwalałoby usunąć przyczynę choroby. Choroba jest nieuleczalna, a dostępne obecnie metody polegają wyłącznie na zapobieganiu wystąpienia objawów. Bada się co prawda zastosowanie terapii genowej oraz mRNA w galaktozemii, jednak metody te wciąż są we wczesnej fazie rozwoju.
Oprócz diety, u pacjentów z galaktozemią stosuje się leczenie wspomagające, które może obejmować:
- operacyjne usunięcie zaćmy – w przypadku gdy dojdzie do jej rozwoju;
- terapię logopedyczną i inne metody wspomagania rozwoju;
- suplementację wapnia ze względu na niespożywanie produktów mleczarskich będących jego naturalnym źródłem.
Niezwykle ważna jest również edukacja rodziców, a także dziecka chorującego na galaktozemię, już od najwcześniejszych lat. Działania podnoszące świadomość obejmują wytłumaczenie mechanizmu rozwoju choroby, a także edukację w zakresie czytania etykiet – nie tylko produktów spożywczych, bo galaktozę i laktozę mogą zawierać również leki i suplementy diety.
Galaktozemia – dziedziczenie
Galaktozemia jest chorobą dziedziczoną w sposób autosomalny recesywny. Co to oznacza? Że aby u dziecka wystąpiła choroba, musi otrzymać wadliwe allele genu od obojga rodziców. Szacuje się, że w krajach zachodnich zaburzenie występuje raz na 40 000 do 60 000 urodzeń.
Sposób dziedziczenia choroby wpływa również na planowanie potomstwa. Osoby obarczone chorobą, jeśli zwiążą się ze zdrowym partnerem, niebędącym nosicielem wadliwego genu, urodzą dziecko niechorujące na galaktozemię. Jeśli natomiast partner nie przejawia objawów choroby, ale jest nosicielem mutacji, szansa na zdrowe potomstwo wynosi 50 proc.
W kontekście zakładania rodziny warto również wspomnieć, że galaktozemia znacząco wpływa na płodność kobiet. U 90 proc. pacjentek rozwija się przedwczesna niewydolność jajników, co może prowadzić do bezpłodności i konieczności korzystania z metod wspomaganego rozwoju. Zdarzają się jednak ciążę będące wynikiem naturalnego zapłodnienia. U mężczyzn chorujących na galaktozemię zwykle nie występują problemy z płodnością.
Galaktozemia – test przesiewowy
Ogromne znaczenie ma badanie przesiewowe noworodków w kierunku galaktozemii, gdyż objawy kliniczne choroby nie są charakterystyczne. Dlatego ważna jest dokładna ocena pogarszającego się stanu ogólnego noworodka urodzonego o czasie, z prawidłowej ciąży, co wyklucza przyczyny okołoporodowe lub wynikające z patologii okresu ciążowego. Głównym celem przeprowadzania badania skriningowego jest zapobieganie postępującemu upośledzeniu umysłowego i zmniejszenie śmiertelności wskutek nieleczonej choroby.
współpraca: lek. Zuzanna Kowalska
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- https://www.orpha.net/en/disease/detail/352 (dostęp z 18.11.2024 r.)
- van Erven B, Berry GT, Cassiman D, Connolly G, Forga M i in. Fertility in adult women with classic galactosemia and primary ovarian insufficiency. Fertil Steril. 2017 Jul;108(1):168-174. doi: 10.1016/j.fertnstert.2017.05.013. Epub 2017 Jun 1. PMID: 28579413.
- Berry GT. Classic Galactosemia and Clinical Variant Galactosemia. 2000 Feb 4 [Updated 2021 Mar 11]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2024. Dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1518/
- Badiu Tișa I, Achim AC, Cozma-Petruț A. The Importance of Neonatal Screening for Galactosemia. Nutrients. 2022 Dec 20;15(1):10. doi: 10.3390/nu15010010. PMID: 36615667; PMCID: PMC9823668.
- Delnoy B, Coelho AI, Rubio-Gozalbo ME. Current and Future Treatments for Classic Galactosemia. J Pers Med. 2021 Jan 28;11(2):75. doi: 10.3390/jpm11020075. PMID: 33525536; PMCID: PMC7911353.
342
Komentarze i opinie (0)