USG doodbytnicze (przezodbytnicze) – kiedy wykonać to badanie odbytu?

Funkcje i choroby odbytu

Odbyt stanowi końcowy odcinek układu pokarmowego. Odpowiedzialny jest on za regulację uwalniania stolca zgromadzonego w odbytnicy (jest to odcinek jelita położony przed odbytem) w procesie zwanym defekacją. Proces ten kontrolowany jest przez wiele czynników – w tym rozciągnięcie ścian odbytnicy przez masy kałowe – i prowadzi do wypchnięcia stolca przez tzw. kanał odbytu na zewnątrz organizmu.

Kanał odbytu otoczony jest przez mięśnie zwieracze odbytu wewnętrzny i zewnętrzny. Mięsień zwieracz wewnętrzny nie podlega świadomej kontroli – rozluźnia się, kiedy ciśnienie w odbytnicy osiągnie pewną graniczną wartość.

Mięsień zwieracz zewnętrzny natomiast podlega kontroli woli – jest więc odpowiedzialny za świadome rozpoczęcie procesu defekacji. W przypadku nieprawidłowej pracy wymienionych zwieraczy pojawiają się problemy z nietrzymaniem lub zaparciem stolca. Sytuacja taka może wystąpić np.: w wyniku uszkodzenia tych mięśni podczas niektórych zabiegów operacyjnych czy w trakcie porodu. W obrębie i okolicy odbytu mogą pojawić się również inne nieprawidłowości – należą do nich ropnie i przetoki odbytu, guzy nowotworowe oraz stany zapalne. USG przezodbytnicze pozwala na ocenę wszystkich tych stanów.

USG przezodbytnicze – kiedy wykonać?

Ultrasonografia doodbytnicza jest obrazowym badaniem odbytu – oznacza to, że pozwala na uwidocznienie na ekranie obrazu badanego narządu i jego otoczenia. Wykonywana jest za pomocą urządzenia zwanego ultrasonografem. Działa ono na zasadzie emisji ultradźwięków, które wnikają w badane struktury i odbijają się od nich w różny sposób, zależny od ich właściwości akustycznych.

Odbite ultradźwięki wracają do urządzenia, z którego zostały wysłane – jest to tzw. sonda lub głowica ultrasonografu (w przypadku ultrasonografii transrektalnej jest ona kształtem i wielkością zbliżona do palca; obraca się wokół własnej osi, dzięki czemu pozwala na jednoczesne uwidocznienie całego kanału odbytu na danym poziomie). Ultradźwięki są następnie analizowane i przetwarzane w celu utworzenia obrazu wyświetlanego na monitorze. Lekarz obserwuje go i ocenia badane narządy. W USG transrektalnym badanie przeprowadzane jest z użyciem sondy wprowadzanej do odbytu – dlatego odczucia podczas badania podobne są do badania per rectum .

Wykonanie ultrasonografii transrektalnej (USG doodbytniczego) zalecane jest w przypadku:

• problemów z defekacją – w szczególności nietrzymania stolca; sytuacja taka może wynikać z różnych przyczyn np. uszkodzenia mięśni zwieraczy odbytu w wyniku zabiegów operacyjnych lub podczas porodu. Zdarza się również w wyniku osłabienia mięśni zwieraczy odbytu z wiekiem czy przez obecność w ich obrębie ropnia;
• bólu odbytu lub jego okolicy; może on być spowodowany m.in. przez infekcje – powstają wtedy: ropnie, przetoki (bolesne połączenia między kanałem odbytu i okolicznymi strukturami lub powierzchnią ciała w okolicy odbytu; badanie to umożliwia pokazanie przebiegu i ujścia przetoki), szczeliny odbytu (są to podłużne pęknięcia błony śluzowej kanału odbytu);
• guzów okolicy odbytu; USG doodbytnicze bywa pomocna w ocenie rozległości zmiany, co pomaga w ocenie zaawansowania nowotworu; ponadto służyć może do obserwacji wznowy g uza (raka) odbytu po leczeniu operacyjnym lub radioterapii.

Takie badanie USG odbytu pozwala również na ocenę efektów operacyjnej jego rekonstrukcji.

USG transrektalne (doodbytnicze) – jak przebiega?

Ultrasonografia doodbytnicza jest łatwe do przeprowadzenia i nieinwazyjne. Mimo to, z racji konieczności wprowadzenia do odbytu sondy ultrasonografu, powinno się do niej odpowiednio przygotować. Od półtorej do trzech godzin przed planowanym badaniem należy wykonać lewatywę – masy kałowe zalegające w odbytnicy będą utrudniały badanie. Można zrobić to, używając specjalnego zestawu dostępnego w każdej aptece.

W przypadku zaparć albo gdy wypróżnienie miało miejsce ponad trzy dni przed badaniem, powinno się wykonać ją dodatkowo wieczorem przed zaplanowanym dniem badania. Nie ma potrzeby odstawiania leków przed przeprowadzeniem ultrasonografii doodbytniczej. W dniu badania można popijać je małymi łykami wody, starając się jednak unikać jedzenia i picia w ciągu dwóch godzin przed wizytą u lekarza. Należy ubrać należy się w taki sposób, aby w łatwy sposób można było ściągnąć odzież do badania.

To badanie odbytu przeprowadza lekarz radiolog lub odpowiednio przeszkolony lekarz innej specjalizacji. Trwa ono około pół godziny. Przed badaniem zostanie zebrany wywiad dotyczący historii choroby. Warto więc zabrać ze sobą wyniki wcześniejszych badań.

Pacjent zostanie poproszony o rozebranie się (co najmniej od pasa w dół) i położenie się na kozetce na lewym boku z podkulonymi nogami. Zwykle przed wprowadzeniem sondy, lekarz wykonuje badanie per rectum – wprowadza do odbytu palec w celu zorientowania się w twojej anatomii i obecności ewentualnych przeszkód w kanale odbytu i odbytnicy.

Właściwe badanie USG transrektalnego polega na wprowadzeniu pokrytej specjalną osłoną i żelem sondy ultrasonografu do kanału odbytu. Jest to moment, w którym pacjent może odczuć pewien dyskomfort – podobny do uczucia podczas badania proktologicznego per rectum . Nie będzie to jednak bolesne, dlatego nie ma potrzeby stosowania znieczulenia.

Urządzenie przesyła obraz do monitora, na którym lekarz obserwuje przebieg badania. Przesuwając sondę w przód i w tył, może oceniać mięśnie odbytu i okoliczne struktury na różnych poziomach. Podczas badania zostaną wykonane zdjęcia wybranych obrazów – są one częścią jego opisu. Po zakończeniu USG odbytu sonda zostanie wyciągnięta, pacjent może się ubrać, a lekarz omówi wyniki badania.

Bezwzględnym (wykluczającym badanie) przeciwwskazaniem do USG doodbytniczego jest perforacja – czyli „przedziurawienie” odbytu lub odbytnicy. Do przeciwwskazań względnych (niewykluczających badania, ale je utrudniających) należą: brak możliwości współpracy ze strony pacjenta i znaczne zwężenie odbytu. Ultrasonografia transrektalna jest badaniem bezpiecznym, obarczonym bardzo małym ryzykiem powikłań, do których należy np. czasowy dyskomfort po badaniu.