Układ dopełniacza – przyczyny obniżonej lub podwyższonej aktywności

Układ dopełniacza – co to jest?

Układ dopełniacza pełni ważną rolę w utrzymywaniu odporności organizmu. Wraz z innymi wrodzonymi mechanizmami immunologicznymi stanowi pierwszą linię obrony przed wnikającymi patogenami do organizmu człowieka. Na układ dopełniacza składa się z kilkunastu białek biorących udział w odpowiedzi immunologicznej. Białka te są wytwarzane przez komórki wątroby (hepatocyty) oraz monocyty. Początkowo znajdują się w stanie nieaktywnym. Dopiero w wyniku reakcji na obce antygeny zostają aktywowane.

Zgodnie z nazwą układ dopełniacza stanowi uzupełnienie roli przeciwciał. Układ dopełniacza zaliczany jest to odporności nieswoistej gdyż nie jest w stanie sam rozpoznać obcych przeciwciał. Zostaje on uruchomiony przez przeciwciała, które pojawiły się w surowicy krwi w odpowiedzi na pojawienie się obcych antygenów.

Białka stanowiące składniki dopełniacza są rozpuszczone w osoczu oraz płynach ustrojowych. Poszczególne składowe układu dopełniacza klasycznej drogi aktywacji oznaczone są literami C oraz cyframi od 1–9. W oznaczeniu zastosowano również małe litery a, b, c. Dzięki temu w przejrzysty sposób można opisać kaskadę aktywacji układu dopełniacza.

Jak aktywowany jest układ dopełniacza?

Układ dopełniacza aktywowany jest kaskadowo po otrzymaniu informacji od przeciwciał. Oznacza to, że zaktywowany składnik uruchamia następną składową układu dopełniacza, aż do momentu powstania odpowiedzi immunologicznej oraz stanu zapalnego.

W piśmiennictwie medycznym opisane są trzy drogi aktywacji układu dopełniacza: klasyczną, alternatywną oraz lektynową. Aktywacja drogi klasycznej odbywa się za pośrednictwem przeciwciał, które związane są na powierzchni drobnoustrojów. Specyficzny kompleks antygen-przeciwciało doprowadza do aktywacji kolejnych składowych dopełniacza. Finałem działania tego układu jest śmierć obcej komórki poprzez jej rozpad (bakterioliza). Droga alternatywna i lektynowa różnią się nieznacznie od drogi klasycznej kaskady enzymatycznej prowadzącej do unicestwienia drobnoustroju.

Nadmiernej aktywacji układu dopełniacza zapobiegają obecne w osoczu oraz na powierzchni błon komórkowych białka. Prowadzą one do regulacji aktywności układu dopełniacza. Do czynników osoczowych zalicza się białko S, białko C, czynnik H i I oraz inhibitor C1.

Funkcje układu dopełniacza

Główną funkcją układu dopełniacza jest wspomaganie układu odporności. W konsekwencji swojego działania prowadzą do zniszczenia drobnoustroju, który dostał się do organizmu człowieka. Swoje działanie opiera na:

• rozpuszczeniu i rozpadzie bakterii lub wirusów,
• opsonizację drobnoustrojów, polega to na opłaszczeniu ciała obcego cząsteczkami ułatwiając tym samym fagocytozę,
• napływanie do miejsca stanu zapalnego komórek o właściwościach żernych (tzw. chemotaksja),
• pozbywanie się komórek zmienionych lub uszkodzonych,
• degranulacji komórek tucznych polegającej na uwolnieniu ziaren zawierających histaminę oraz innych substancji wywołujących stan zapalny.
• usuwanie kompleksów immunologicznych.

Jak oznaczyć aktywność dopełniacza?

Określenie aktywności układu dopełniacza opiera się analizie poszczególnych białek będących składnikami układu dopełniacza. Możliwe jest również oznaczenie całkowitej aktywności układu dopełniacza, zwłaszcza w podejrzeniu niedoborów składników dopełniacza. Ocenia się, czy układ ma zwiększoną lub obniżoną aktywność. Stwierdzenie obniżonej lub podwyższonej aktywności układu dopełniacza nie pozwala na zdiagnozowanie żadnej choroby, ale wskazuje na to że w przebiegu danego schorzenia udział bierze układ odpornościowy.

Oznaczenie aktywność układu dopełniacza jest pomocnym badaniem w diagnozowaniu stanów zapalnych, nawracających infekcji, obrzęku naczynioruchowym. Badanie zleca się również w podejrzeniu chorób autoimmunologicznych, a także w chorobach związanych z kompleksami immunologicznymi.

W celu oznaczenia aktywności układu dopełniacza potrzebne jest uzyskanie próbki krwi od pacjenta. Do badania nie ma potrzeby specjalnie się przygotowywać.

Przyczyny obniżonej lub podwyższonej aktywności układu dopełniacza

Wzrost aktywności układu dopełniacza wzrasta w ostrych oraz przewlekłych stanach zapalnych. Wyleczenie stanu zapalnego prowadzi do unormowania aktywności dopełniacza.

Obniżona aktywności układu dopełniacza pojawia się w przebiegu:

• nawracających, zwykle bakteryjnych infekcji,
• choroby pasożytniczej,
• zakażeń grzybiczych,
• chorób autoimmunologicznych np. układowy toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów,
• chorobach nerek np. kłębuszkowym zapaleniu nerek, nefropatii IgA,
• chorobach, w których powstają kompleksy immunologiczne,
• znacznego niedożywieniu,
• posocznicy,
• obrzęku naczynioruchowym.