Testy na przeciwciała przeciwplemnikowe (ASA)

Przeciwciała przeciwplemnikowe – jak je wykryć?

Przeciwciała (w tym przeciwciała przeciwplemnikowe) są białkami wytwarzanymi przez układ odpornościowy (immunologiczny). Ich zadaniem jest rozpoznanie i związanie się z „elementami” obcych organizmów (elementy te to tzw. antygeny). Umożliwia to układowi odpornościowemu zniszczenie intruzów. Zdarza się jednak, że komórki układu odpornościowego „mylą się” i zaczynają wytwarzać przeciwciała przeciw niegroźnym antygenom – mogą to być alergeny (mówimy wtedy o alergii) i cząsteczki organizmu (powstają wtedy tzw. reakcje autoimmunologiczne).

W niektórych sytuacjach celem takiej niewłaściwej reakcji są plemniki. We krwi i w nasieniu mężczyzny pojawiają się wtedy tzw. przeciwciała plemnikowe (ang. ASA – Anti-Sperm Antibodies). Łączą się one z plemnikami, utrudniając ich ruch lub powodując ich „sklejanie się”. W efekcie zdolność plemników do dotarcia do komórki jajowej i jej zapłodnienia zostaje znacznie upośledzona.

Przeciwciała przeciwplemnikowe mogą powstawać m.in. w wyniku niedrożności przewodów wyprowadzających nasienie, wcześniejszych infekcji męskich narządów płciowych, urazów jąder i po operacyjnym leczeniu chorób męskiego układu rozrodczego. Zwykle są to przeciwciała klasy IgA w drogach płciowych i IgG w krwi. ASA mogą być również produkowane w organizmie kobiety. W tej sytuacji plemniki zostają niszczone, zanim dotrą do komórki jajowej. Jest to reakcja o mechanizmie podobnym do alergii.

W poszukiwaniu ASA analizowane są nasienie i krew oraz śluz szyjki macicy. Używa się w tym celu wielu metod, z których najważniejsze to:

• Test MAR – służy do oznaczania przeciwciał przeciwplemnikowych w nasieniu. Z pomocą tego testu można wykryć przeciwciała zarówno klasy IgA jak i IgG. Oznaczenie polega na dodaniu do badanej próbki kuleczek z lateksem, które „przyklejają” się do plemników z przyłączonymi przeciwciałami. Następnie bada się próbkę pod mikroskopem i liczy ilość plemników związanych z lateksem.
• Immunobead test – zasada jego działania jest podobna do testu MAR, jednak oznaczenia wykonuje się na nasieniu odpowiednio przygotowanym (usuwa się składniki nasienia, które mogą maskować obecność przeciwciał) – stąd jest to metoda dokładniejsza, choć bardziej pracochłonna. Oba wymienione testy można wykonywać pod warunkiem, że plemniki są zdolne do ruchu.
• Test po stosunku – ocenie poddawana jest ruchliwość plemników w śluzie szyjki macicy w kilka godzin po stosunku. Nie jest to w ścisłym sensie test na przeciwciała przeciwplemnikowe, jednak jego nieprawidłowy wynik może sugerować ich obecność w śluzie szyjkowym.

Poza wyżej wymienionymi, stosuje się metody umożliwiające oznaczenie przeciwciał we krwi, np. test ELISA czy test immunofluorescencji pośredniej. Mają one mniejsze znaczenie, ale umożliwiają wykrycie przeciwciał przeciwplemnikowych u kobiet.

Badanie nasienia – kiedy wykonać?

Testy na przeciwciała przeciwplemnikowe (ASA) są pomoce w precyzyjnym określeniu przyczyn niepłodności – umożliwiają potwierdzenie jej podłoża immunologicznego. Testy na przeciwciała obecne w nasieniu mają jednak pewne ograniczenia. Można je przeprowadzić w następujących przypadkach:

• w obecności izolowanej asthenospermii z prawidłową koncentracją nasienia (oznacza to ograniczoną ruchliwość plemników, ale z prawidłową ich liczbą w nasieniu);
• w widocznej dużej aglutynacji („zlepianiu się”) plemników;
• w przypadku nieprawidłowego wyniku testu po stosunku.

Za wskazania do wykonania testów na przeciwciała przeciwplemnikowe uznaje się: niepowodzenia w poszukiwaniu przyczyn niepłodności za pomocą innych metod; sytuacje, gdy nie jest możliwa jednoznaczna interpretacja innych testów stosowanych w diagnostyce niepłodności (np. zastosowanie omawianych testów do potwierdzenia immunologicznych przyczyn nieprawidłowego wyniku testu po stosunku); pooperacyjną kontrolę zabiegów na męskim układzie rozrodczym, np. po biopsji lub wycięciu nasieniowodów. Stany te zwiększają ryzyko pojawienia się ASA.

Testy na przeciwciała przeciwplemnikowe – jak wyglądają?

Sposób przygotowania do badania w kierunku przeciwciał przeciwplemnikowych różni się w zależności od tego, czy próbka pobrana będzie od mężczyzny, czy kobiety. W przypadku kobiet próbkę stanowi surowica krwi. Procedura polega na nakłuciu żyły, najczęściej na przedramieniu, i zebraniu krwi do probówki. Nie różni się więc od zwykłego badania krwi. W związku z tym nie wymaga przygotowania. Nie jest również konieczne pozostanie na czczo.

Od mężczyzny pobiera się próbkę nasienia. W związku z tym wymagane jest powstrzymanie się od ejakulacji przez 2 do 5 dni przed badaniem. Z drugiej strony, jeśli to możliwe, zaleca się aktywność seksualną w okresie 1 do 2 tygodni przed badaniem, gdyż zbyt długa wstrzemięźliwość seksualna może wpływać na aktywność plemników, co może sfałszować wyniki testu.

Pacjent powinien też powstrzymać się od spożywania alkoholu na kilka dni przed badaniem. Preferowane jest pobranie próbki w gabinecie lekarskim. Pacjent dostaje czysty pojemnik i proszony jest o zebranie do niego całej objętości nasienia uzyskanego drogą masturbacji. W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest zebranie go w domu, jednak próbka musi być dostarczona do analizy w ciągu 1 godziny i musi być utrzymywana w temperaturze ciała.

Badanie ASA (badanie jakości spermy) – wyniki testu

Wynik testu uznaje się za pozytywny (potwierdzający obecność przeciwciał przeciwplemnikowych), jeśli:

• w testach nasienia (MAR, immunobead) powyżej 50 proc. ruchomych plemników łączy się z kuleczkami lateksowymi;
• w testach z krwi, zależnie od jego rodzaju, miano przeciwciał przekracza górną granicę wartości referencyjnych; w przypadku testu immunofluorescencji pośredniej za wynik pozytywny uznaje się miano powyżej 1:10. W teście ELISA wynikiem pozytywnym jest poziom przeciwciał w surowicy powyżej 60 U/ml (w przypadku uzyskania wartości 55–65 U/ml zalecane jest powtórzenie badania po 2 tygodniach);

Pozytywny wynik testów nasienia w kierunku obecności ASA potwierdza obecność przeciwciał przeciwplemnikowych w ilości upośledzającej ruch plemników i ich zdolność do zapłodnienia.

Pozytywny wynik testów krwi na obecność ASA potwierdza ich obecność w surowicy krwi, a w związku z tym również w nasieniu i w śluzie szyjkowym. Im większa ilość przeciwciał oznaczona w badaniu, tym bardziej upośledzona będzie jakość plemników i ich zdolność do zapłodnienia, co będzie się wiązało z problemami z zajściem w ciążę.