Test żywotności plemników – badanie na niepłodność i przed in vitro?

Żywotność plemników a niepłodność

Plemniki są męskimi komórkami rozrodczymi. Ich zadaniem jest dopłynięcie przez drogi rodne kobiety do komórki jajowej, pokonanie jej osłonek i wniknięcie do jej wnętrza – proces ten nazywamy zapłodnieniem. Zapoczątkowuje on rozwój zarodka i rozpoczyna ciążę. Aby było to możliwe, plemniki muszą odpowiednio funkcjonować. Mimo to, nawet w warunkach zdrowia, pewna ich część wykazuje nieprawidłową budowę, brak zdolności do ruchu i inne cechy uniemożliwiające zapłodnienie.

Kluczowa jest więc ilość plemników prawidłowych. W sytuacjach, w których obserwuje się niepowodzenia w zakresie rozrodu, wykonuje się badania nasienia, w skład których wchodzą testy na żywotność plemników. Polegają one na określeniu wśród wszystkich plemników odsetka tych, które są żywe (mogę one wykazywać zdolność do ruchu lub być nieruchome). Mała ilość żywych komórek rozrodczych w nasieniu oznacza niską jego jakość i utrudnia lub uniemożliwia zapłodnienie.

Przeczytaj: Niepłodność – czym jest, czym się różni od bezpłodności?

Badanie nasienia – kiedy wykonać?

Ponieważ testy te wchodzą w skład standardowego badania nasienia, wskazania do ich wykonania są podobne. Obejmują one sytuacje, w których podejrzewać można problemy z zajściem w ciążę czy z płodnością wynikające ze złej jakości nasienia.

Testy żywotności plemników są wskazane, szczególnie jeśli w nasieniu wykrywa się małą ilość ruchomych plemników. Wykrycie nieprawidłowości w składzie ejakulatu jest o tyle ważne, że w wielu przypadkach istnieją skuteczne sposoby ich leczenia. W takich sytuacjach wymagane jest co najmniej dwukrotne badanie nasienia w odstępie przynajmniej siedmiu dni (można wykonać komputerową analizę nasienia). Na skład nasienia wpływa wiele czynników, stąd może on zmieniać się w kolejnych badaniach – wielokrotne oznaczenia pozwalają zminimalizować ryzyko błędnej diagnozy.

Badania nasienia, w tym testy żywotności plemników, wskazane są również przed procedurą zapłodnienia pozaustrojowego i zastosowaniem innych technik wspomaganego rozrodu w celu oceny prawdopodobieństwa sukcesu zabiegu (zabiegi te wymagają dobrej jakości plemników).

Stosuje się je także w ocenie skuteczności wazektomii (podwiązania nasieniowodów, które jest jedną z trwałych metod antykoncepcji) – w tym przypadku badanie powtarza się do momentu zaobserwowania braku plemników w badanej próbce.

Badanie plemników – jak wygląda?

Badanie plemników przeprowadza się na próbce nasienia. Należy zapewnić dobrą jej jakość – zalecana jest wstrzemięźliwość seksualna w okresie 2–3 dni przed badaniem (jednak nie dłużej niż 7 dni). Przed badaniem należy powstrzymać się od spożywania alkoholu i ciężkiego wysiłku fizycznego. Ważny jest również odpowiedni wypoczynek na dzień przed pobraniem próbki. Warto poinformować lekarza o zażywanych lekach i przebytych w niedawnym czasie chorobach – czynniki te mogą wpływać na skład nasienia.

W celu pobrania próbki należy zebrać do specjalnie przeznaczonego do tego pojemnika całą objętość uzyskanego drogą masturbacji nasienia. Próbka nie może mieć kontaktu z substancjami obcymi (jak np. lubrykanty). Pojemnik można uzyskać od lekarza, w laboratorium lub kupić w każdej aptece.

Preferowane jest pobranie próbki w laboratorium (w specjalnie przeznaczonym do tego pomieszczeniu), gdzie może być w krótkim czasie poddana analizie. W niektórych przypadkach dopuszczalne jest wykonanie tego w domu, jednak próbka musi być utrzymywana w temperaturze ciała (37 stopni Celsjusza) i dostarczona do laboratorium w ciągu godziny od jej pobrania.

Test żywotności plemników polegają na dodaniu do nasienia barwników. Mogą one dostać się do komórek tylko w razie przerwania ciągłości błony komórkowej. Oznacza to, że plemniki zabarwione można uznać za martwe, niezabarwione natomiast za żywe.

Metodą alternatywną jest tzw. test pęcznienia wykonywany w specjalistycznych laboratoriach. Opiera się on na tym, że plemniki z nieprzerwaną błoną komórkową (uznane za żywe) zawieszone w roztworze o odpowiednim składzie „pęcznieją”. Wyniki podawane są w postaci ilości plemników niezabarwionych (lub pęczniejących) w stosunku do całkowitej liczby plemników w próbce. Wyrażane są w procentach.

Badanie spermy i plemników – jak odczytać wynik?

Wynik testu (badania) żywotności plemników uznaje się za prawidłowy, jeśli co najmniej 58 proc. plemników w badanej próbce można uznać za żywe. Stwierdzenie mniejszej ich liczby oznacza wartość nieprawidłową i może wskazywać na obecność pewnych zaburzeń. Należy pamiętać, że nieprawidłowe wyniki badania nasienia wymagają potwierdzenia po upływie co najmniej 7 dni.

Prawidłowy wynik testu żywotności plemników oznacza, że w nasieniu znajduje się wystarczająca do zapłodnienia liczba żywych komórek rozrodczych. Należy jednak mieć na uwadze, że nie jest to jednoznaczne z wykluczeniem u badanego problemów z płodnością – zależy ona od wielu innych, często niezależnych od siebie czynników.
Wynik nieprawidłowy wskazuje na zaburzenia prowadzące do obniżonej zdolności mężczyzny do zapłodnienia. Mimo to trzeba pamiętać, że wiele czynników może zaburzać wyniki badania. Należą do nich błędy w przebiegu samej procedury badania lub pobrania materiału (np. zebranie zbyt małej ilości nasienia lub nie oddanie go bezpośrednio do pojemnika, zbyt długi odstęp między pobraniem próbki i badaniem).

Również niektóre choroby (szczególnie przebiegające z gorączką) i leki (np. antybiotyki), stres, używki czy wyczerpujący wysiłek fizyczny mogą wpływać na skład nasienia. Ponadto pamiętać należy, że wyniki nieznacznie odbiegające od normy mogą wynikać z naturalnych wahań zależnych od danej osoby, a ich interpretacja jest niekiedy trudna. Nie są one jednoznaczne ze stwierdzeniem niepłodności u mężczyzn. Wyniki zawsze należy odnieść do ogólnego obrazu pacjenta i pozostałych parametrów oznaczanych w badaniu nasienia i w innych analizach laboratoryjnych. Interpretacja ich musi być dokonana przez lekarza.