Próby wątrobowe – normy, przygotowanie, interpretacja wyników

Co to są próby wątrobowe?

Pod pojęciem „próby wątrobowe” kryje się oznaczenie laboratoryjne kilku parametrów, które łączy związek z chorobami wątroby i dróg żółciowych. Należą do nich:

• ALT – aminotransferaza alaninowa,
• AST – aminotransferaza asparaginianowa,
• ALP – fosfataza zasadowa,
• BIL – bilirubina całkowita,
• GGTP – glutamylotransferaza.

Wymienione parametry stanowią zestaw badań pozwalający ocenić funkcje wątroby oraz są szczególnie przydatne w rozpoznawaniu m.in. takich jednostek chorobowych, jak wirusowe zapalenie wątroby, kamica żółciowa czy inne przyczyny żółtaczki, a także chorób trzustki.

AST to enzym znajdujący się m.in. w sercu, mięśniach szkieletowych oraz komórkach wątroby. Z tego względu stanowi nieswoisty marker uszkodzenia hepatocytów (komórek wątrobowych) i wzrasta w przypadku martwicy komórek wątroby, zwykle razem z GGTP.

Podobnie zachowuje się ALT, jest jednak bardziej swoisty dla hepatocytów.

Fosfataza zasadowa występuje w postaci 4 izoenzymów, trzy z nich (jelitowy, łożyskowy, zarodkowy) są swoiste tkankowo, czwarty natomiast dzieli się na wątrobowy, kostny i nerkowy.

Za wzrost stężenia ALP w surowicy odpowiadają przede wszystkim:

• stan cholestazy,
• zwiększona aktywność osteoblastów, czyli okresy przebudowy tkanki kostnej.

GGTP to enzym występujący w wielu tkankach i narządach, jednak frakcja oznaczana w surowicy pochodzi niemal w całości z wątroby, dlatego uznaje się ją za marker swoisty. Jest szczególnie powiązana z alkoholowym uszkodzeniem hepatocytów.

Wskazania do przeprowadzenia prób wątrobowych

Istnieje kilka stanów chorobowych, które stanowią wskazanie do oznaczenia prób wątrobowych. Pierwszym z nich jest żółtaczka, najczęstszy objaw chorób wątroby i dróg żółciowych. Zależnie od jej przyczyny, oprócz wzrostu stężenia bilirubiny, mamy do czynienia z podwyższonym poziomem enzymów wątrobowych, jeśli oczywiście przyczyna leży w zakresie tego organu.

Kolejna grupa schorzeń to ostre i przewlekłe zapalenia wątroby, wśród nich zdecydowanie dominują te o etiologii wirusowej.

Wskazaniem do wykonania prób wątrobowych jest także marskość wątroby, czyli upośledzenie funkcji narządu wywołane przez nadużywanie alkoholu oraz przewlekły stan zapalny, rzadziej stanowiące powikłanie chorób autoimmunologicznych lub przewlekłego upośledzenia odpływu żółci.

Diagnostyka różnicowa chorób wątroby opiera się często na ocenie konstelacji uzyskanych wyników, a także dodatkowych badaniach obrazowych i obrazie klinicznym. I tak przykładowo znacznie podwyższone stężenia ALP, bilirubiny i LAP (aminopeptydaza leucynowa) stanowią tak zwane markery cholestazy. Natomiast laboratoryjnym wykładnikiem martwicy hepatocytów jest podwyższone stężenie GGTP i obu aminotransferaz.

Jak wygląda badanie prób wątrobowych?

Materiał do badania prób wątrobowych stanowi surowica lub osocze heparynizowane uzyskane z krwi żylnej.

Oznaczenie aktywności AST i ALT dokonuje się na podstawie pomiaru stężenia produktów reakcji katalizowanej przez te enzymy, czyli odpowiednio szczawiooctanu i pirogronianu.

Fosfatazę zasadową oznacza się metodą kolorymetryczną, najpierw jako całkowitą aktywność enzymu, a następnie dokonuje się podziału na poszczególne izoenzymy. W ocenie tego parametru uwzględnić należy:

• metabolizm tkanki kostnej, wzmożony w okresie wzrostu,
• możliwe współistnienia choroby tkanki kostnej.

Poziom GGTP także oznaczany jest metoda kolorymetryczną. Wreszcie, wspomnieć trzeba o bilirubinie, której poziom określa się najpierw jako całkowite stężenie w reakcji z tak zwanym odczynnikiem Diazo, a następnie dokonuje pomiaru poszczególnych frakcji (związana z albuminami i wolna) używając odmiennych odczynników.

Normy i interpretacja wyników prób wątrobowych

Różna konfiguracja poszczególnych składowych prób wątrobowych może wskazywać na różne schorzenia.

ALT, GPT, ALAT, aminotransferaza alaninowa:

• kobiety: <35 U/l,
• mężczyźni: <45 U/l.

Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby, autoimmunologiczne zapalenie wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby, polekowe zapalenie wątroby, cholestaza zewnątrzwątrobowa, marskość, choroby zakaźne obejmujące wątrobę np. mononukleoza.

AST, AspAT, GOT, aminotransferaza asparaginianowa:

• kobiety: <31 U/l,
• mężczyźni: <35 U/l.

Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby, autoimmunologiczne zapalenie wątroby, polekowe uszkodzenie wątroby, marskość, cholestaza zewnątrzwątrobowa, rozległy uraz, zawał mięśnia sercowego.

Bilirubina:

• całkowita: <1,1 mg/dl (<20,6 µmol/l),
• bezpośrednia: <0,3 mg/dl (< 5,1 µmol/l),
• pośrednia: <1,1 mg/dl (<20,6 µmol/l).

Bilirubina niesprzężona: żółtaczka przedwątrobowa (hemoliza, mioliza, oparzenia), bilirubina całkowita i pośrednia: żółtaczka wewnątrz- i pozawątrobowa, hiperbilirubinemie czynnościowe

ALP, FA, FAL Fosfataza alkaliczna (zasadowa):

• kobiety: 35-105 U/l,
• mężczyźni: 40-130 U/l.

marskość wątroby, zapalenie wątroby, zapalenie dróg żółciowych, czy gruźlica wątroby, cholestaza zewnątrz- i wewnątrzwątrobowa, pierwotny rak i przerzuty, np. do wątroby.

GGTP, GTT Gamma-glutamylotransferaza:

kobiety: <38 U/l,
mężczyźni: <55 U/l.

marskość wątroby, zapalenie wątroby, zapalenie dróg żółciowych, czy gruźlica wątroby, cholestaza zewnątrz- i wewnątrzwątrobowa, pierwotny rak i przerzuty np. do wątroby.

Próby wątrobowe - trudności w interpretacji

Przy stężeniu bilirubiny całkowitej powyżej 2 mg/dl dochodzi do zażółcenia powłok skórnych i jest to oznaka, że doszło do ucisku dróg żółciowych i jednoczesnego zablokowania odpływu żółci. Przeszkodą jest najczęściej kamień, ale może to być także guz nowotworowy albo obrzęk tkanek objętych procesem zapalnym.

Rzadziej żółtaczkę wywołuje nadmierny rozpad krwinek czerwonych lub też choroby miąższu wątroby. Wzrost stężenia pozostałych markerów wiąże się przede wszystkim z uszkodzeniem hepatocytów.

Na wyniki opisanych parametrów ma wpływ wiele stanów fizjologicznych i substancji egzogennych, dlatego należy je wykluczyć, zanim zostanie dokonana interpretacja kliniczna prób wątrobowych. Są to:

• stany znacznego wysiłku fizycznego,
• hemoliza,
• mioliza (rozpad tkanki mięśniowej),
• przyjmowane leki: allopurinol, metylodopa, amiodaron, azatiopryna, karbamazepina, chloropromazyna, diklofenak, disulfiram, izoniazyd, metotreksat, ryfampicyna, tamoksyfen, werapamil, erytromycyna, sole złota, papaweryna, penicylamina, fenobarbital, fenytoina, ranitydyna, sulfasalazyna, doustne środki antykoncepcyjne.

Czytaj również: Śpiączka wątrobowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowania