Niedobór witaminy A – przyczyny, objawy i leczenie

Co to jest witamina A?

Witamina A, czyli retinol, należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Jest niezbędna do naszego funkcjonowania i, ponieważ nie jest produkowana przez organizm, musi być dostarczana z zewnątrz. W czym jest witamina A? Do pokarmów bogatych w witaminę A należą między innymi wątroba, mięso wołowe i drobiowe, jaja, mleko i produkty mleczne, marchew, czerwona papryka, szpinak i inne warzywa, niektóre owoce, jak również produkty wzbogacane w witaminy.

Witamina A bierze ona udział w procesie widzenia (zwłaszcza podczas adaptacji wzroku do ciemności), w pracy układu odpornościowego, w funkcjonowaniu skóry i nabłonków (m. In. w układzie oddechowym, w drogach moczowych i w przewodzie pokarmowym), a także zapewnia prawidłowy przebieg funkcji rozrodczych, rozwoju płodowego i metabolizmu kości.

Wśród pierwszych objawów niedoboru witaminy A pojawiają się zaburzenia widzenia (szczególnie o zmroku), obniżenie odporności na infekcje, nieprawidłowości w obrębie skóry – między innymi nadmierne wysychanie skóry i włosów, łamliwe paznokcie czy ogniska nieprawidłowego rogowacenia. U dzieci w okresie wzrostu rozwój kości i ich wzrost może ulec spowolnieniu. Wystąpić mogą także anemia, zaburzenia płodności i poronienia.

Jakie są przyczyny niedoboru witaminy A?

Witaminę A pozyskujemy z pożywienia, stąd też do najczęstszych przyczyn jej niedoboru należą zbyt niskie jej spożycie oraz zaburzenia jej wchłaniania w jelitach. Niedobór witaminy A może wynikać ze stosowania diety ubogiej w pokarmy będące jej źródłem (niektóre z nich wymieniono wyżej) lub z ogólnego niedożywienia. Stan niedoboru wystąpić może w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na witaminę A, np. u dzieci chorujących na odrę. Do przyczyn niedoboru witaminy A zalicza się szereg czynników wpływających na dostarczanie, wchłanianie i metabolizm tego związku. Wymienić tu można między innymi:

• współistniejący niedobór cynku lub żelaza – sprzyjają one niedoborowi witaminy A, a jednocześnie utrudniają jego leczenie;
• choroby upośledzające trawienie i wchłanianie tłuszczów – przyczyniają się do braku witaminy A, ponieważ należy ona do związków rozpuszczalnych w tłuszczach; do grupy tej należy m.in. celiakia, niewydolność trzustki, choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Chrona) czy kamica żółciowa;
• nadużywanie alkoholu – powoduje zmianę aktywności enzymów uczestniczących w prawidłowym metabolizmie witaminy A i uniemożliwia jej prawidłowe działanie.

Jak rozpoznać niedobór retinolu?

Podejrzenie niedoboru witaminy A nasuwa wystąpienie charakterystycznych, wymienionych wyżej objawów. W celu rozpoznania jej deficytu, określenia jego przyczyn i wykrycia współistniejących zaburzeń stosuje się kilka różnych badań laboratoryjnych. W przypadku ich wszystkich analizę wykonuje się z próbki krwi żylnej, pobieranej najczęściej przez nakłucie żyły w okolicy dołu łokciowego i zebranie krwi do probówki.

Poziom witaminy A najdokładniej odzwierciedlają badania stężenia retinolu (witaminy A) w surowicy oraz badanie poziomu białka transportującego witaminę A we krwi – tzw. RBP (test ten jest mniej precyzyjny ze względu na istnienie czynników, które mogą zaburzyć wiarygodność wyników). Do innych badań, wykonywanych w celu postawienia dokładnej diagnozy i dobrania odpowiedniego leczenia, należą testy na poziom cynku i żelaza, morfologia krwi oraz badania odzwierciedlające wydolność wątroby (między innymi poziom albumin i aminotransferaz).

Wśród innych badań, wykonywanych w szczególnych przypadkach, wymienić można zdjęcia rentgenowskie kości długich (wykonywane u dzieci w okresie wzrostu) oraz badania okulistyczne oceniające adaptację wzroku do ciemności.

Jak uzupełnić niedobór witaminy A?

Profilaktyka niedoboru witaminy A opiera się na uwzględnianiu w codziennej diecie produktów stanowiących jej źródło. Warto pamiętać o spożywaniu co najmniej pięć razy dziennie warzyw i owoców – oprócz uzupełnienia zapasu witaminy A, niesie to wiele innych korzyści. W podobny sposób postępuje się w przypadku niewielkiego niedoboru, nie wywołującego istotnych objawów.

Większego stopnia deficyt witaminy A wymaga stosowania preparatów witaminy A w dawkach ustalonych przez lekarza. Wielkość dawki i czas jej stosowania zależą przede wszystkim od stopnia niedoboru, wieku i masy ciała. Należy przy tym pamiętać, aby nie przekraczać zalecanych dawek – witamina A jest związkiem gromadzonym i przetwarzanym w wątrobie, stąd jej nadmiar może być szkodliwy dla zdrowia. W przypadku współistnienia zaburzeń wpływających na metabolizm witaminy A (jak wymieniony wcześniej niedobór cynku lub żelaza, alkoholizm), równolegle wprowadza się postępowanie dążące do ich usunięcia – ułatwia to wyrównanie niedoboru witaminy A, a w niektórych przypadkach jest do tego niezbędne.