Klirens kreatyniny (nerkowy) – normy, wyniki, wzór na badanie

Kreatynina – co to jest?

Kreatynina to pochodna kreatyny, czyli białka mięśniowego, która wydzielana przez komórki dociera z krwią do nerek. Tu jest filtrowana i wydalana z moczem. Stąd kreatynina w moczu i we krwi jest ściśle powiązane z filtracją kłębkową w nerkach.

Od kilkudziesięciu lat kreatynina funkcjonuje zatem jako marker funkcji nerek, a stężenie kreatyniny jest jednym z kryterium rozpoznania niewydolności nerek. Wskaźnik filtracji kłębuszkowej określa całkowitą ilość moczu pierwotnego, jaka zostaje przefiltrowana przez wszystkie kłębuszki obu nerek łącznie w określonym przedziale czasu.

Kreatynina stanowi pochodną kreatyny. Oznaczanie stężenia kreatyniny służy wykrywaniu chorób nerek (niewydolność nerek, kamica nerkowa itd,). Badanie kreatyniny we krwi i moczu wykonuje się w przypadku objawów, takich jak m.in. białkomocz czy krew w moczu. Wysoka i podwyższona kreatynina towarzyszy uszkodzeniu nerek. Wynik kreatyniny wskazujący na niską kreatyninę świadczy np. o przyjmowaniu niektórych leków. Czasem oznacza się także klirens kreatyniny (GFR).

Kreatynina jest wydalana z organizmu wyłącznie przez nerki i nie podlega żadnym innym przemianom w organizmie, uznana została zatem za dobry marker funkcji nerek. Jednak jest wyjściowe stężenie zależy bezpośrednio od masy mięśniowej, płci, wieku, rodzaju stosowanej diety czy intensywnego wysiłku fizycznego. Orientacyjna norma kreatyniny to 53–115 µmol/l (0,6–1,3 mg/dl).

Czym jest klirens kreatyniny?

Klirens kreatyniny (GFR) termin ten często pojawia się na wyniku badań laboratoryjnych. Wprowadzenie tego wskaźnika ma na celu zwiększenie pewności rozpoznania choroby nerek, gdyż samo stężenie kreatyniny może być niezmienione do momentu znacznego upośledzenia funkcji nerek (co wynika ze wspomnianej zmienności stężenia kreatyniny). Klirens kreatyniny jest to objętość osocza wyrażona w mililitrach (ml), która została całkowicie oczyszczona przez nerki z kreatyniny w ciągu minuty. Badanie to pozwala ocenić sprawność, z jaką pracują kłębuszki nerkowe, czyli tzw. GFR.

Kreatynina jest idealną substancją do tego pomiaru, ponieważ przesącza się jedynie w kłębuszkach nerkowych i nie wchłania się zwrotnie.

Wskazania do badania klirensu kreatyniny

Klirens kreatyniny służy ocenie stopnia niewydolności nerek, czyli postępującego zniszczenia kłębuszków nerkowych. Najczęstszymi wskazaniami do przeprowadzenia badania klirensu kreatyniny w surowicy są:

• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• kłębuszkowe zapalenia nerek,
• torbielowatość nerek.

Klirens kreatyniny służy także do monitorowania schorzeń nerek, pozwalając określić postęp choroby, a także modyfikować działania lecznicze.

Jak i co się bada?

Badaniu podlega próbka krwi (surowicy) i moczu. Konieczne jest przeprowadzenie tzw. dobowej zbiórki moczu. Pierwszą próbkę moczu pacjent oddaje o godzinie wcześnie rano. W ciągu całej dobry wszystkie mikcje powinny zakończyć się oddanie próbki moczu do specjalnie przygotowanego pojemnika. Zbiórka dobowa kończy się oceną łącznej objętości. Próbka trafia do analizy laboratoryjnej. Konieczne jest zebranie wszystkich próbek okołodobowych z uwagi na fakt, że daje to możliwość oceny średniego stężenie kreatyniny w ciągu całej doby.

Krew bada się w dniu, w którym skończyła się zbiórka moczu do analizy.

Klirens kreatyniny wzór, metoda oznaczania

Do oznaczania klirensu kreatyniny stosuje się wzór Cockrofta i Gaulta:

• Ckreat = (140 – wiek) x masa ciała (kg) / Pkreat x 72
• Pkreat – stężenie kreatyniny w surowicy w mg/dl.
• U kobiet podaną wartość należy pomnożyć przez 0,85.

Klirens kreatyniny można wyrazić też jako wartość procentową prawidłowej wartości stosując wzór:

• Ckreat (%) = 100 / Pkreat

Inną metodą jest wyznaczenie klirensu na podstawie dobowej zbiórki moczu:

• Ckreat = Ukreat / Pkreat x V
• Ukreat – stężenie kreatyniny w moczu, V – ilość moczu w ml/min, czyli całkowita ilość moczu na dobę/1440.

Klirens kreatyniny – norma

Wartościami referencyjnymi dla klirensu kreatyniny jest:

Wartość wyliczana ze wzoru, uwzględniająca stężenie kreatyniny, masę ciała i wiek. Norma to 80–120 ml/min. Ckreat powyżej 90 uznaje się za najbardziej prawidłowy.

Cena badania to 14–15 złotych.

Interpretacja wyniku klirensu kreatyniny

Podczas interpretacji wyniku badania należy pamiętać, że na klirens kreatyniny mają wpływ spożywane pokarmy, zwłaszcza mięsne, masa mięśniowa i wiele innych czynników, dlatego Ckreat nie jest idealnym wskaźnikiem, aczkolwiek obecnie najlepszym w ocenie wydolności nerek.

• Wynik powyżej 90 – prawidłowa czynność nerek lub uszkodzenie nerek z prawidłowym GFR,
• 89–60 – wczesne stadium przewlekłej niewydolności nerek,
• 59–30 – umiarkowana przewlekła niewydolność nerek,
• 29–15 – ciężka przewlekła niewydolność nerek,
• Poniżej 15 – schyłkowa niewydolność nerek.

Badanie kreatyniny (we krwi i moczu) – jak wygląda?

Z kolei badanie kreatyniny wykonywane jest z próbki krwi żylnej pobranej na czczo (badanie krwi). Dzień przed badaniem należy zrezygnować z nadmiernego spożycia mięsa oraz intensywnych ćwiczeń fizycznych. Oprócz oznaczenia kreatyniny we krwi lekarz niekiedy zleca jednocześnie oznaczenie kreatyniny w moczu.

W tym celu trzeba wykonać badanie moczu (dobową zbiórkę moczu). Cena badania kreatyniny we krwi to około 7–9 złotych, zaś kreatynina w moczu to koszt 12–16 zł.

Poziom kreatyniny – kiedy oznaczać?

Oznaczanie poziomu kreatyniny to jedno z częściej wykonywanych badań laboratoryjnych. Wskazaniem do oznaczenia kreatyniny jest podejrzenie choroby nerek, o której świadczyć mogą następujące objawy:

• obrzęki na twarzy, nadgarstkach, kostkach oraz kolanach;
• bóle pleców w części lędźwiowej;
• nadciśnienie tętnicze krwi;
• białkomocz i piana w moczu (pienienie moczu);
• ciemny mocz lub podbarwiony krwią (krew w moczu);
• zmniejszenie objętości wydalanego moczu.

U pacjentów ze stwierdzoną niewydolnością nerek badanie kreatyniny służy monitorowaniu postępu choroby. Innym wskazaniem do oznaczenie kreatyniny jest konieczność wykonania badań obrazowych wymagających podania kontrastu: tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, koronarografii czy arteriografii.

Kreatynina w surowicy oznaczana jest także u pacjentów dializowanych oraz po przeszczepie nerek.

Podwyższona kreatynina – co to znaczy?

Prawidłowy poziom kreatyniny w surowicy nie wyklucza choroby nerek, podobnie jak podwyższenie poziomu kreatyniny nie zawsze wynika z zaburzenia ich funkcji.

Wysoka kreatynina bez zaburzenia funkcji nerek występuje przy odwodnieniu, intensywnym wysiłku fizycznym czy diecie obfitującej w mięso. Dlatego bardzo często wraz z oznaczaniem kreatyniny we krwi laboratorium podaje wyliczoną wartość GFR.

Wysoka lub podwyższona kreatynina towarzyszy:

• ostrej lub przewlekłej niewydolność nerek;
• kłębuszkowemu zapaleniu nerek;
• cewkowo-śródmiąższowemu zapaleniu nerek;
• toksycznemu uszkodzeniu nerek;
• zaburzeniu odpływu moczu – kamica nerkowa, przerost prostaty, guzy uciskające moczowody.

Wysoki poziom kreatyniny w ciąży towarzyszy preeklampsji lub rzucawce ciążowej.

Niska kreatynina – co oznacza taki wynik kreatyniny?

Wynik kreatyniny wskazujący na obniżoną kreatyninę towarzyszy zanikom mięśni, niedożywieniu i wyniszczeniu organizmu. Niska kreatynina występuje także w chorobach nerek czy u kobiet w ciąży.

Za niska kreatynina w wynikach może świadczyć również o przyjmowaniu leków sterydowych o działaniu przeciwzapalnym lub przeciwalergicznym, a także leków moczopędnych.