Inhibitor C1-esterazy – badanie, przyczyny, objawy i leczenie niedoboru

Inhibitor C1-esterazy – rola w organizmie

Układ dopełniacza to jeden z elementów skomplikowanych mechanizmów obronnych organizmu. W skład układu dopełniacza wchodzi około 40 białek, które skutecznie zwalczają drobnoustroje. Przeniknięcie do organizmu bakterii, wirusów, pasożytów czy grzybów prowadzi do aktywacji układu dopełniacza i uruchomienia kaskady reakcji enzymatycznych. Ostatecznie prowadzą one do lizy komórek i unieszkodliwienia patogenów.

Inhibitor C1-esterazy syntetyzowany jest głównie w wątrobie, a także monocytach i fibroblastach. Jego rolą jest aktywności proteaz, czyli enzymów dopełniacza. Inhibitor C1 wiąże te enzymy w kompleksy, który usuwane są z krążenia przez wątrobę. Dzięki temu C1 inhibitor zapobiega nadmiernej aktywacji układu dopełniacza, a także układu krzepnięcia krwi i fibrynolizy. Niedobór tego czynnika prowadzi do nadmiernej aktywacji wspomnianych układów i wystąpienia patologicznych zmian w organizmie.

Przyczyny niedoboru inhibitora C1-esterazy – nabytego i wrodzonego

Niedobór inhibitora C1 (C1INH) może być wrodzony lub nabyty. Wrodzony niedobór inhibitora C1 esterazy to schorzenie występujące rodzinnie, które najczęściej ma charakter całkowitego niedoboru inhibitora C1. Jest to typ I niedoboru, który dotyczy niemal 85 proc. przypadków. Znacznie rzadziej pojawia się wrodzona postać prowadząca jedynie do zmniejszenia aktywności inhibitora – typ II niedoboru C1 spotykany jest w około 15 proc. przypadków.

Nabyty niedobór inhibitora C1-esterazy występuje bardzo rzadko. Najczęściej towarzyszy chorobom autoimmunologicznym czy limfoproliferacyjnym:

• przewlekłej białaczce limfatycznej,
• makroglobulinemii,
• szpiczaka,
• chłoniaków nieziarniczych.

U podłoża tego zaburzenia nie leży zanurzenie syntezy czy budowy inhibitora C1, ale jego przyspieszony katabolizm. Z inhibitorem wiążą się swoiste przeciwciała, które upośledzają jego funkcje i prowadzą do jego unieczynnienia.

Konsekwencja zarówno nabytego, jak i wrodzonego niedoboru inhibitora składnika C1 dopełniacza jest obrzęk naczynioruchowy (obrzęk Quinckego).

Co wywołuje obrzęk naczynioruchowy przy niedoborze C1INH?

Zarówno w przypadku nabytego, jak i wrodzonego niedoboru inhibitora C1-esterazy do wywołania obrzęku naczynioruchowego konieczne jest zadziałanie czynników wyzwalających. Najczęściej jest to działanie rozmaitych alergenów:

• leków, zwłaszcza antybiotyków, kwasy acetylosalicylowego,
• uczulających pokarmów,
• ukąszeń owadów,
• podanie kontrastu w przebiegu badań obrazowych,
• znieczulenie zębów.

Niekiedy przyczyną obrzęku naczynioruchowego mogą być urazy, a także infekcje, stres, intensywny wysiłek fizyczny czy zabiegi operacyjne. U kobiet czynnikiem sprzyjającym jest wyższy poziom estrogenów – epizody obrzęku naczynioruchowego związane mogą być ze stosowaniem antykoncepcji hormonalnej, a także podczas miesiączki czy ciąży.

Jakie są objawy niedoboru inhibitora esterazy?

W przypadku wrodzonego niedoboru inhibitora C1, objawy pojawiają się najczęściej w dzieciństwie lub okresie dojrzewania, zaś nabyty obrzęk Quinckego pojawia się w przebiegu chorób towarzyszących.

Podstawowe objawy deficytu inhibitora esterazy to:

• obrzęki kończyn, opuchlizna twarzy pojawiające się nagle, mające charakter niebolesnych zmian; mogą to być zmiany pojedyncze lub zogniskowane,
• objawy brzuszne związane z zajęciem przewodu pokarmowego: ostry ból brzucha, biegunki, wymioty,
• obrzęk krtani – najpoważniejszy objaw, mogący prowadzić do niedrożności dróg oddechowych i śmierci,
• w przebiegu nabytego obrzęku naczynioruchowego występuje pokrzywka na skórze,
• szczególnie niepokojącymi objawami są zawroty głowy, uczucie splątania, spadek ciśnienia krwi – mogą to być bowiem zwiastuny wstrząsu anafilaktycznego

Badanie inhibitora C1 we krwi – diagnostyka niedoboru

W celu zdiagnozowania niedoboru inhibitora C1 wykonywane jest badanie poziomu inhibitora C1 esterazy we krwi. Badanie wykonywane jest z próbki krwi żylnej, pobranej na czczo, najlepiej między godziną 8. a 10. rano. Określane jest zarówno stężenie inhibitora C1, jak i jego aktywność. Dodatkowo oznaczany jest poziom składowej C4 dopełniacza.

Cena badania poziomu inhibitora C1 to około 100–130 zł, koszt badania aktywności inhibitora jest podobny, a czas oczekiwania na wynik to kilka dni.

Normy inhibitora C1 to stężenie w granicach 0,16– 0,33 g/l. Prawidłowa aktywność inhibitora C1-esterazy to powyżej 67 proc. Wartości między 41 a 67 proc. wskazują na wynik niejednoznaczny, zaś poniżej 40 proc. – na obniżoną aktywność inhibitora.

Jak leczyć obrzęk Quinckego przy deficycie składnika dopełniacza C1?

Leczenie niedoboru inhibitora C1 esterazy polega na leczeniu objawowym oraz długoterminowym. Doraźnie stosuje się dożylnie koncentrat inhibitora C1, niekiedy stosowane są także glikokortykosteroidy. Najnowsze metody leczenia obejmują zastosowanie specyficznego inhibitora kalikreiny (kalbitor, ecallantide) oraz oczyszczonego koncentratu inhibitora C1 (Cinryze).

Szczególnego postępowania wymaga pojawienie się wstrząsu anafilaktycznego – konieczna jest natychmiastowa interwencja lekarska i podanie adrenaliny.

W przypadku występowania co najmniej jednego epizodu obrzęku naczynioruchowego na pół roku, wdrażane jest leczenie profilaktyczne. Stosowane leki to androgeny, antyfibrynolityki. Bardzo ważne jest także eliminowanie czynników prowokujących epizody obrzęku.

Bibliografia:

1. https://phmd.pl/api/files/view/2128.pdf
2. https://alergie.mp.pl/chorobyalergiczne/choroby/60734,obrzek-naczynioruchowy
3. Obrzęk naczynioruchowy spowodowany niedoborem inhibitora dla składnika C1 dopełniacza, A. Ciebiada, M. Kowalski. Alergia Astma Immunologia, 2000, 5 (1), 43 – 49.