Fosfataza zasadowa (ALP) – normy, badanie, interpretacja wyniku

Jakie są wskazania do oznaczania fosfatazy alkalicznej?

Fosfataza alkaliczna (ALP), czyli fosfataza zasadowa, to enzym nieswoisty tkankowo, występujący we wszystkich komórkach naszego organizmu. Jego rutynowe oznaczanie dostarcza cennych informacji o procesach chorobowych rozwijających się w wielu lokalizacjach, ze szczególnym naciskiem na kości i wątrobę. Jakie są wskazania do oznaczenia fosfatazy alkalicznej?

Fosfataza zasadowa to doskonały marker kościotworzenia, zaś jego znaczna zawartość w hepatocytach, kanalikach nerkowych i komórkach nabłonka jelit czyni z niej także dobry wskaźnik procesów chorobowych zachodzących w tych narządach. W związku z tym, że frakcja kostna stanowi 50–60 proc. aktywności enzymu, a frakcja wątrobowa 10–20 proc., wskazaniem do oznaczania fosfatazy alkalicznej jest podejrzenie choroby układu kostnego lub wątroby.

Kiedy lekarz zleci oznaczenie fosfatazy zasadowej? Wystąpienie żółtaczki, bólu w prawym podbrzuszu lub inne stany nasuwające podejrzenie chorób wątroby (mdłości, wymioty, utrata apetytu, ciemno zabarwiony mocz); konieczność różnicowania przyczyn cholestazy, czyli zastoju żółci to najczęstsze wskazania do wykonania oznaczenia. Ponadto wszelkie podejrzenia chorób kostnych, występowanie patologicznych złamań, bólów kostnych, zaburzenia gospodarki wapniowej i witaminą D3 (deformacje układu kostnego, niepokojące zmiany w obrazie rtg czy nieprawidłowości w badaniach scyntygraficznych).

Czytaj również: Ciąża biochemiczna – czym jest?

Jak przygotować się do badania fosfatazy zasadowej? Jak wygląda zabieg?

Jak niemal każde oznaczenie biochemiczne, także badanie ALP wykonywane jest z próbki krwi żylnej, pobranej na czczo. Spożycie posiłku mogłoby zafałszować wynik fosfatazy alkalicznej oznaczenia przez wzrost frakcji jelitowej fosfatazy. Krew pobierana jest ze zgięcia łokciowego, po uprzednim założeniu stazy w celu wypełnienia żyły. Zabieg jest szybki, bezpieczny i niemal bezbolesny. Po wysunięciu igły z żyły, pacjentowi zakładany jest opatrunek i zalecany jest kilkuminutowy odpoczynek z jednoczesnym uciskaniem miejsca wkłucia.

Do oznaczenia potrzeba ok 2–3 ml krwi, jest to ilość całkowicie bezpieczna, nie ma więc przeciwwskazań do wykonania badania ALT.

Czytaj również: Scyntygrafia nerek – wskazania, przebieg badania, wyniki, cena

Jakie są normy fosfatazy alkalicznej?

Fosfataza zasadowa to jeden z nielicznych parametrów o tak zróżnicowanych wartościach norm, determinowanych wiekiem pacjenta. Jako marker kościotworzenia, występuje w fizjologicznie wysokich stężeniach u dzieci w okresie wzrostu i u kobiet ciężarnych (frakcja łożyskowa).

Wartości prawidłowe ALP:

• Norma dla dorosłych to 30–120 U/l
• Norma dla dzieci do 9 r. ż.: wiek 1–3 lat: 145-320 U/ l, 4–6 lat: 150–380 U/l, a 7–9 lat: 175–420 U/l.
• Dziewczynki 9–19 r. ż.:
• 10–11 lat: 130–560 U/l
• 12–13 lat: 105–420 U/l
• 14–15 lat: 70–230 U/l
• 16–19 lat: 40–136 U/l
• Chłopcy 9–19 r. ż.:
• 10–11 lat: 135–530 U/l
• 12–13 lat: 200–495 U/l
• 14–15 lat: 130–525 U/l
• 16–19 lat: 48–261 U/l

Co oznacza podwyższona fosfataza zasadowa?

Interpretacji wyniku badania ALP dokonuje lekarz, w oparciu o wywiad lekarski i wyniki innych badań, zwłaszcza krwi. Warto oznaczyć fosfatazę wraz z innymi parametrami wątrobowymi (ASP – aminotransferaza asparaginianowa, ALT – aminotransferaza alaninowa, GGTP – gammaglutamylotranspeptydaza, bilirubina) gdy podejrzewamy choroby wątroby oraz poziomem wapnia i fosforu, gdy diagnostyka nacelowana jest na zmiany w układzie kostnym. Wzrost stężenia parametrów wątrobowych z wysokim ALP wskazuje na wątrobowe pochodzenia fosfatazy zasadowej oraz współtowarzyszenie następujących chorób:

• marskość wątroby;
• nowotwory wątroby;
• ostre wirusowa zapalenie wątroby;
• toksyczne uszkodzenie miąższu;
• cholestaza (zastój żółci ) – kamica, nowotwór czy zapalenie dróg żółciowych.

Wartości oznaczeń biochemicznych enzymów wątrobowych w granicach normy, z towarzysząca podwyższoną fosfatazą zasadową oraz nieprawidłowymi wynikami badań wapnia i fosforu, potwierdzają kostne pochodzenie ALP. Taką sekwencję zmian biochemicznych obserwujemy w przypadku zrastanie złamanej kości, choroba Pageta (miejscowa przebudowa tkanki kostnej), osteoporozy, osteomalacji towarzyszącej niewydolności nerek czy nadczynności przytarczyc, niedobory witaminy D bądź nowotworu zlokalizowanego w układzie kostnym.

Warto mieć na uwadze fakt iż zbyt wysokie ALP w ciąży jest stanem fizjologicznym. Normalizacja następuje do 20 dni po porodzie.

Niskie ALP – o czym świadczy obniżona fosfataza alkaliczna?

Obniżone stężenie ALP występuje rzadko i spowodowane jest przetoczeniem krwi, niskim poziomem cynku lub hipofosfatazją – metaboliczną chorobą kości o podłożu genetycznym. Niekiedy leki, np. antykoncepcja hormonalna mogą nieznacznie obniżać wynik fosfatazy alkalicznej.

Przy niejednoznacznych objawach lub nierozstrzygających wynikach badań laboratoryjnych, konieczne może być oznaczenie izoenzymów ALP w próbce krwi żylnej.

Wyjątkowość oznaczenia fosfatazy alkalicznej, związana z brakiem jednoznacznego przedziału referencyjnego, wymaga rozważnego interpretowania wyniku badania, z uwzględnieniem grupy wiekowej czy niektórych stanów fizjologicznych (okres wzrostu czy ciąża).

Czytaj również: Dihydrotestosteron – badanie, wyniki, normy hormonu DHT