Czynnik V Leiden – wskazania i interpretacja wyników badania na trombofilię wrodzoną

Co to jest czynnik V Leiden?

Za prawidłowy przebieg procesów zapewnienia hemostazy krwi odpowiada wiele białek. Dla sprawnego funkcjonowania kaskady krzepnięcia i fibrynolizy konieczne jest współdziałanie licznych substancji aktywnych. Niedobór jakiejkolwiek z nich prowadzi do poważnych zaburzeń. Przykładem takich komplikacji jest powstanie mutacji niezbędnego dla procesów krzepnięcia czynnika V. Powstaje wtedy nieprawidłowe białko – czynnik V Leiden, który prowadzi do nasilenia procesów zakrzepowych w organizmie.

Mutacja czynnika krzepnięcia Leiden jest najczęściej występującą genetyczną mutacją prowadzącą do rozwoju nadkrzepliwości – dotyczy aż 5 proc.Europejczyków. Wykrycie zmutowanego ludzkiego czynnika V układu krzepnięcia oznacza kilkukrotnie wyższe ryzyko rozwoju zakrzepicy żylnej, co najczęściej wykrywane jest u kobiet w ciąży, u których dochodzi do poronień czy porodów przedwczesnych.

Mutacja czynnika V Leiden – przyczyna trombofilii wrodzonej

Trombofilia wrodzona to dziedziczona skłonność do żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Ta nadkrzepliwość wrodzona jest efektem niedoboru niektórych inhibitorów krzepnięcia, takich jak antytrombina III, białko S i białko C. W warunkach fizjologicznych związki te ograniczają procesy powstawania zakrzepów. Ich niedobór zaburza równowagę hemostazy oraz sprzyja powstawaniu zakrzepów. Kolejne przyczyny trombofilii wrodzonej to mutacja czynnika krzepnięcia V Leiden oraz mutacja G20210A. Niekiedy objawy trombofilii nie występują przez wiele lat, a choroba uaktywnia się po zadziałaniu czynników sprzyjających. Najważniejsze z nich to:

• siedzący tryb życia,
• palenie tytoniu,
• nadwaga lub otyłość,
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej,
• ciąża i połóg.

Objawy trombofilii wrodzonej to zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych, zator tętnicy płucnej, zapalenie zakrzepowe żył powierzchniowych. Szczególne zagrożenie wiąże się z mutacją czynnika V Leiden w ciąży. Trombofilia wrodzona może prowadzić do powstania powikłań położniczych – poronień, przedwczesnych porodów oraz innych komplikacji związanych z ciążą.

Wskazania do badania czynnika V Leiden

Oznaczanie czynnika V Leiden najczęściej wykonywane jest razem z oznaczaniem mutacji genu protrombiny 20210, gdyż każde z tych badań może pomóc ocenić przyczynę nadkrzepliwości. Najczęściej badanie mutacji Leiden wykonywane jest u pacjentów, u których stwierdzono jakikolwiek epizod zakrzepowy. Szczególnej uwagi wymagają pacjenci, u których incydent zakrzepowy wystąpił w wieku poniżej 50. lat. Mutacja genu protrombiny oraz mutacja czynnika Leiden oznaczane są także u kobiet, u których dochodzi do poronień czy porodów przedwczesnych.

Kolejne wskazania do oznaczania mutacji czynnika V Leiden to:

• występujące w rodzinie przypadki zawału serca, udaru mózgu czy choroby zakrzepowo-zatorowej,
• palenie papierosów,
• siedzący tryb życia,
• przebycie operacji wymagających długotrwałego unieruchomienia,
• wystąpienie objawów zakrzepicy: ból nóg od kolan w dół, opuchlizna nóg, zaczerwienienie i bolesność nóg; możliwe jest także ocieplenie skóry.

Oznaczenie czynnika Leiden zalecane jest ponadto każdej kobiecie planującej ciążę.

Czynnik krzepnięcia Leiden – jak wygląda badanie?

Badanie mutacji czynnika V Leiden polega na wykonaniu badania genetycznego metodą PCR. Do badania wykorzystywana jest próbka krwi żylnej, która nie musi być pobierana na czczo. Pacjent nie musi się zatem przygotowywać do wykonania badania. Niekiedy badanie jest także wykonywane z wymazu pobranego z błony śluzowej policzka.

Czas trwania to około dwóch tygodni. Jeśli zdecydujesz się na wykonanie badanie czynnika V Leiden, cena to około 380–400 zł. Wynik badania może przedstawiać się następująco:

• brak mutacji czynnika V Leiden,
• mutacja czynnika V Leiden homozygotyczna, zwiększająca ryzyko zakrzepicy nawet kilkudziesięciokrotnie (taki wynik badania czynnika Leiden jest bardzo rzadki),
• mutacja czynnika V Leiden heterozygotyczna, zwiększająca ryzyko zakrzepicy kilkukrotnie

W przypadku, gdy podejrzewana jest obecność mutacji czynnika V Leiden, diagnostyka sprowadza się do jednorazowego wykonania badania. A jak interpretuje się wynik oznaczania mutacji Leiden?

Mutacja Leiden – wynik ujemny i dodatni – co to znaczy?

Badanie w kierunku mutacji Leiden wykonywane jest jednokrotnie. Wynik ujemny mutacji Leiden oznacza brak obecności we krwi zmutowanego czynnika Leiden. Nie oznacza to braku zaburzeń krzepnięcia, a jedynie brak tej konkretnej przyczyny zaburzeń krzepnięcia. W celu pogłębienia diagnostyki wskazane jest wykonanie badań innych, wspomnianych wcześniej mutacji.

Jeśli wynik oznaczenia to czynnik V Leiden heterozygota – istnieje kilkukrotnie wyższe ryzyko rozwoju choroby zakrzepowej, które rośnie wraz z wiekiem i częstością oddziaływania czynników ryzyka. Dlatego tak ważne jest jak najszybsze rozpoznanie mutacji i wdrożenie postępowania profilaktycznego. Podobnie jest w przypadku rzadko występującego wyniku: czynnik V Leiden homozygota.

W przypadku zdiagnozowania trombofilii wrodzonej (dodatni wynik na mutację V Leiden) konieczne jest unikanie czynników mogących sprzyjać procesom prozakrzepowym. Mowa zwłaszcza o nadwadze, siedzącym trybie życia czy paleniu papierosów. Najczęściej jest ponadto wdrażanie leczenie lekami przeciwzakrzepowymi. Szczególnej opieki wymagają kobiety w ciąży ze zdiagnozowaną mutacją czynnika V Leiden. Przez cały czas ciąży stosowana jest heparyna drobnocząsteczkowa, która nie przechodzi przez łożysko i jest bezpieczna dla płodu.

Czynnik V Leiden a ciąża

Badania w kierunku trombofilii wrodzonej powinny być wykonywane u każdej kobiety planującej zajście w ciążę. W okresie ciąży zachodzą bowiem zmiany hormonalne, które aktywować mogą procesy prozakrzepowe. Nierozpoznana i nieleczona trombofilia w ciąży może prowadzić do poronienia lub zbyt wczesnego porodu. Inne komplikacje to wady rozwojowe płodu. Trombofilia może zaszkodzić także kobiecie w ciąży – możliwe są przypadki zatorowości płucnej czy choroby zakrzepowej.

Badanie trombofilii wrodzonej w ciąży niekiedy nie ogranicza się jedynie do oznaczenia mutacji Leiden i protrombiny, można zbadać jeszcze inne mutacje:

• mutacja C677T w genie MTHFR,
• mutacja A1298C genu MTHFR,
• mutacja genu PAI – 1,
• mutacja czynnika V R2.

Stwierdzenie mutacji czynnika V w ciąży wymaga przebywania pod ścisłą kontrolą lekarską. Konieczne jest podawanie heparyny cząsteczkowej oraz częste wykonywanie badań kontrolnych: KTG, USG, morfologii krwi, pomiarów ciśnienia krwi. Zalecany jest poród siłami natury.

Bibliografa:

1. https://journals.viamedica.pl/hematologia/article/viewFile/34012/24952
2. Badania laboratoryjne w hematologii, B. Mariańska, J. Fabijańska-Mitek, J. Windyga. Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2003.
3. Podstawy hematologii, A. Dmoszyńska, T. Robak. Wydawnictwo Czelej, 2003.