Czas krzepnięcia – badanie

Co to jest czas krzepnięcia?

Czas krzepnięcia jest badaniem, w którym sprawdzamy, jak szybko próbka krwi pobrana z żyły i przeniesiona do probówki szklanej skrzepnie. Oceniamy w ten sposób niektóre z elementów układu krzepnięcia krwi, zwłaszcza końcowy etap procesu krzepnięcia – przekształcenie rozpuszczalnego fibrynogenu w nierozpuszczalny, „sklejający” krew włóknik (fibrynę). Krzepnięcie krwi jest skomplikowanym procesem. Jego prawidłowy przebieg wymaga współgrania trzech podstawowych elementów:

• skurczu naczyń krwionośnych następującym po ich uszkodzeniu (zmniejsza to wypływ krwi poza naczynie);
• aktywacji, przylegania i agregacji płytek krwi (skupiają się one w miejscu uszkodzenia naczynia i tworzą wstępny czop blokujący wypływ krwi);
• aktywacji białek osocza krwi odpowiedzialnych za krzepnięcie, tzw. czynników krzepnięcia. Końcowym etapem tego procesu jest przekształcenie fibrynogenu w fibrynę w miejscu uszkodzenia naczynia i powstania czopu płytkowego (faza osoczowa).

Sprawne działanie wymienionych wyżej czynników skutkuje zamknięciem uszkodzonego naczynia przez wytworzenie skrzepu, jego utwardzenie i zapewnienie jego wytrzymałości. Podczas badania czasu krzepnięcia ocenia się szybkość wytworzenia włóknika, a więc głównie tzw. fazę osoczową krzepnięcia. W związku z tym badanie to pozwala wysuwać pewne wnioski o poziomie i funkcji niektórych białek (czynników krzepnięcia) odpowiedzialnych za tę fazę.

Kiedy bada się czas krzepnięcia?

Czas krzepnięcia jest obecnie badaniem rzadko stosowanym. Został zastąpiony bardziej szczegółowymi analizami, jak badanie liczby płytek krwi, czasu PT, PTT czy APTT. Niemniej, jego wydłużenie obserwowane jest w wielu nieprawidłowościach dotyczących poziomu lub aktywności czynników krzepnięcia, zwłaszcza biorących udział w tzw. drodze wewnątrzpochodnej krzepnięcia. W związku z tym, badanie czasu krzepnięcia może być uzasadnione w kilku przypadkach.

• Wskazaniem są często występujące, przedłużające się i/lub intensywne krwawienia (z nosa, z dziąseł, podskórnych, do stawów) – są to najczęstsze i najbardziej typowe objawy tzw. skaz krwotocznych. Wyróżnia się kilka różnych typów tych zaburzeń. Skazy osoczowe wiążą się z obniżeniem produkcji lub aktywności białek uczestniczących w procesie krzepnięcia krwi (tzw. czynników krzepnięcia). Mogą to być zaburzenia nabyte lub wrodzone. Wśród tych ostatnich sztandarowym przykładem jest hemofilia, która wiąże się z obniżeniem aktywności czynnika VIII (typ A, częstsza) lub IX (typ B). Wskutek znacznego utrudnienia przebiegu kaskady krzepnięcia (aktywacji, jeden po drugim, czynników krzepnięcia), upośledzeniu ulega wytwarzanie włóknika, czego jednym z efektów jest wydłużenie czasu krzepnięcia.
• Badanie zaleca się w przypadku rozwoju chorób prowadzących do obniżenia produkcji czynników krzepnięcia – one również mogą spowodować rozwój skaz krwotocznych osoczowych. Producentem czynników krzepnięcia w organizmie jest wątroba, stąd też jej choroby, zwłaszcza powodujące jej niewydolność, mogą skutkować wydłużeniem czasu krzepnięcia. Podobną sytuację może spowodować niedobór witaminy K.
• Test na krzepnięcie krwi powinien być wykonany w sytuacji leczenia heparyną – czas krzepnięcia odzwierciedla sprawność zwłaszcza tzw. wewnątrzpochodnego toru procesu krzepnięcia (jednej ze składowych całego układu krzepnięcia). Podczas leczenia heparyną, która jest lekiem „rozrzedzającym krew” (hamuje proces krzepnięcia przez wpływ głównie na tor wewnątrzpochodny), obserwuje się wydłużenie czasu krzepnięcia. Parametr ten służył niegdyś do kontroli leczenia heparyną. Obecnie w tym celu stosuje się czas APTT.

Jak bada się czas krzepnięcia?

Badanie czasu krzepnięcia wykonuje się na próbce krwi żylnej. Zazwyczaj nie ma potrzebny specjalnego przygotowania. W każdym przypadku przed badaniem należy poinformować lekarza o wszystkich aktualnych chorobach, a także o wszystkich przyjmowanych lekach, w tym suplementach diety i lekach dostępnych bez recepty. Informacje te mogą mieć istotny wpływ na interpretację wyniku badania. Próbkę do badania pobiera się przez nakłucie żyły z użyciem sterylnej igły i zebranie krwi do probówki. Zazwyczaj wybiera się żyłę w okolicy dołu łokciowego bądź inną żyłę na kończynie górnej. Materiał jest następnie przekazywany do laboratorium, gdzie poddaje się go analizie. Po pobraniu próbki można bez przeszkód wrócić do własnych zajęć.

Wartości prawidłowe czasu krzepnięcia. Jaka jest norma?

Czas krzepnięcia u osób zdrowych powinien mieścić się w przedziale 4–10 minut. Należy przy tym pamiętać, że istnieje kilka metod przeprowadzenia badania, a odczyt wyniku jest subiektywny. W związku z tym zakres wartości prawidłowych może różnić się w zależności od laboratorium wykonującego badanie.

Interpretacja wyniku badania czasu krzepnięcia

Jednoznaczna interpretacja wyniku badania czasu krzepnięcia jest trudna z uwagi na wielką liczbę czynników, jakie wpływają na wynik badania. Uznaje się, że skrócenie czasu krzepnięcia nie ma znaczenia diagnostycznego, czyli nie można na jego podstawie postawić podejrzenia patologii (nie oznacza np. zwiększonego ryzyka tworzenia zakrzepów). Wydłużenie czasu krzepnięcia spowodowane jest w większości przypadków upośledzeniem osoczowej fazy krzepnięcia krwi, a więc utrudnieniem aktywacji kolejnych czynników krzepnięcia z ostatecznym wytworzeniem nierozpuszczalnego włóknika. Może to wskazywać, jak już wspomniano, na obniżenie aktywności (rzadziej ilości) jednego lub kilku czynników krzepnięcia, szczególnie biorących udział w wewnątrzpochodnym torze kaskady krzepnięcia.

Może również wskazywać na utrudnienie krzepnięcia spowodowane udziałem czynników zewnętrznych – np. heparyny (w tym przypadku wydłużenie czasu krzepnięcia o określoną wielkość jest zjawiskiem prawidłowym i służyło niegdyś do kontroli leczenia heparyną). W interpretacji wyniku należy jednak pamiętać, że nie pozwala on wskazać, który – lub które – czynniki funkcjonują nieprawidłowo. Co więcej, dopiero silne obniżenie aktywności czynników może wywołać dostrzegalne zmiany w czasie krzepnięcia. Uzyskanie nieprawidłowego wyniku badania obliguje do wykonania bardziej szczegółowych badań, pomagających postawić diagnozę. W świetle tych i innych faktów, badanie to straciło na znaczeniu i ma obecnie raczej wartość historyczną.