Grupa krwi – od czego zależy, jakie są grupy krwi i jak się je oznacza?

Co to jest grupa krwi?

Krew ludzka składa się płynnego osocza oraz elementów morfotycznych: płytek krwi (trombocytów), białych krwinek (leukocytów) oraz krwinek czerwonych (erytrocytów). To właśnie budowa tych ostatnich decyduje o tym, jaką grupę krwi posiada dana osoba.

Co tak naprawdę oznacza pojęcie „grupa krwi”? Grupa krwi to zestaw antygenów obecnych na zewnętrznej powierzchni krwinek czerwonych. Antygen to cząsteczka biologiczna, np. białko, glikoproteina lub glikolipid, która jest zdolna do wywołania odpowiedzi immunologicznej organizmu. Odpowiedź immunologiczna z kolei to reakcja polegająca na wytworzeniu przeciwciał swoistych dla konkretnych antygenów.

Sprawdź również: Dlaczego warto znać swoją grupę krwi?

Jakie są grupy krwi?

Obecnie znane jest kilkadziesiąt różnych układów grupowych krwi, ale nie wszystkie z nich mają znaczenie kliniczne. Najważniejsze układy, standardowo oznaczane w badaniach serologicznych, to układ ABO oraz układ Rh. Oprócz nich znane są jeszcze takie układy grup krwi, jak: Kell, Duffy, Lewis, Kidd, MNS, Diego i Colton.

Podstawowe grupy krwi: A, B, AB, 0

Pierwszym odkrytym i najważniejszym jest układ ABO, który opiera się na występowaniu antygenu A lub/i antygenu B:

• obecny tylko antygen A – grupa krwi A,
• obecny tylko antygen B – grupa krwi B,
• obecny antygen A i antygen B – grupa krwi AB (antygeny A i B są wobec siebie równorzędne),
• brak antygenu A oraz B – grupa krwi 0.

Obecność antygenów grup krwi na krwinkach czerwonych wiąże się z produkcją odpowiednich przeciwciał skierowanych przeciwko „obcym” antygenom. W przypadku podstawowych grup krwi zależność jest następująca:

• grupa krwi A (antygen A) – posiada przeciwciała anty-B,
• grupa krwi B (antygen B) – posiada przeciwciała anty-A,
• grupa krwi AB (antygen A oraz B) – nie posiada przeciwciał,
• grup krwi 0 (brak antygenów) – posiada przeciwciała anty-A oraz przeciwciała anty-B.

W przypadku wprowadzenia obcej krwi do organizmu, przeciwciała skierowane przeciwko obcym antygenom spowodują aglutynację i zniszczenie krwinek dawcy. Reakcja ta jest jedną z przyczyn odrzucania przeszczepianych organów, ponieważ antygeny układu ABO znajdują się nie tylko na krwinkach czerwonych, ale i na innych komórkach organizmu.

To też może Cię zainteresować: Badanie czynniki Rh

Jakie grupy krwi występują w Polsce?

W Polsce najczęściej występującą grupą krwi jest grupa A: posiada ją 40 proc. społeczeństwa. Niewiele mniej, bo 33 proc. posiada grupę 0. Znacznie rzadziej występuje grupa krwi B – u 19 proc. Polaków. Najrzadziej spotykaną grupą krwi w Polsce jest grupa AB – jedynie u 8 proc.

Podstawowe grupy krwi – czynnik Rh

Drugim ważnym układem grup krwi człowieka jest układ Rh. Jego nazwa pochodzi od rodzaju małp Rhezus, u których po raz pierwszy wykryto antygen D – najważniejszy w tym układzie. Opisano również antygeny C i E – mało istotne klinicznie.

W przypadku obecność antygenu D określa się daną osobę jako Rh+ (dodatnią), a gdy brak antygenu D – Rh- (ujemną). 85 proc. ludności rasy białej na świecie jest Rh-dodatnia.

Obecność bądź brak antygenu D są niezależne od występowania antygenów A oraz B.

Różnicą pomiędzy układem Rh i ABO jest to, że antygen D występuje tylko na powierzchni erytrocytów, a antygeny A/B również na innych komórkach. Ponadto przeciwciała anty-D nie występuje stale w organizmie osób Rh-ujemnych, ale są produkowane dopiero po kontakcie z krwinkami Rh-dodatnimi (np. w przypadku konfliktu serologicznego).

Sprawdź też: Badanie krwi u dziecka

Na czym polega konflikt serologiczny?

Jeśli kobieta ciężarna jest Rh-ujemna, to po kontakcie z krwią Rh-dodatnią jej organizm zacznie wytwarzać przeciwciała anty-D. Taka sytuacja może mieć miejsce, kiedy płód jest Rh-dodatni (odziedziczył antygen D po ojcu). Niewielka ilość krwinek płodu może przedostać się do krwiobiegu matki, co pobudzi reakcję odpornościową. Przeciwciała wytworzone przez matkę z łatwością przechodzą przez łożysko i zaatakują krwinki płodu, traktując je jak wroga. Szczególnie nasilona reakcja, mogąca doprowadzić do śmierci płodu, będzie miała miejsce podczas kolejnej ciąży, dlatego ważna jest znajomość grupy krwi przyszłych rodziców, aby zapobiegać wystąpieniu konfliktu serologicznego.

Jak się dziedziczy grupa krwi?

Grupa krwi jest cechą dziedziczną. Obecność antygenów A, B, D (Rh) lub ich brak jest zakodowana w genach. Każdy gen występuje w organizmie w dwóch kopiach (allelach). Jedna kopia otrzymana jest od matki, druga – od ojca. Potomstwu przekazywana jest jedna z dwóch kopii od każdego z rodziców. Geny mogą zawierać informację o obecności antygenu A, antygenu B lub o braku antygenu. W zależności od tego, jakie kopie genów rodzicielskich „spotkają się” u dziecka, taka będzie u niego grupa krwi.

Jeśli spotkają się dwa allele warunkujące antygen A – dziecko będzie miało grupę krwi A. Jeśli spotka się allel warunkujący grupę A z allelem braku antygenu (0) – dziecko również będzie miało grupę krwi A, ponieważ już jedna kopia genu grupy A wystarczy do zdeterminowania grupy krwi.

Jak już wspomniano wcześniej, w układzie AB0 antygeny A oraz B są wobec siebie równorzędne. Jeśli więc dziecko odziedziczy antygen A po jednym z rodziców oraz antygen B po drugim rodzicu – będzie miało grupę krwi AB.

Dziedziczenie grupy krwi rządzi się prostymi zasadami, ale możliwych kombinacji jest wiele. Dziecko może mieć zupełnie inną grupę krwi niż jego rodzice, z wyjątkiem sytuacji, kiedy oboje rodzice mają grupę krwi 0.

• grupa 0 + grupa 0 = grupa 0
• grupa 0 + grupa A = grupa 0 lub grupa A
• grupa 0 + grupa B = grupa 0 lub grupa B
• grupa 0 + grupa AB = grupa A lub grupa B
• grupa A + grupa A = grupa A lub grupa 0
• grupa B + grupa B = grupa B lub grupa 0
• grupa A + grupa AB = grupa A lub grupa B lub grupa AB
• grupa B + grupa AB = grupa A lub grupa B lub grupa AB
• grupa A + grupa B = grupa A lub grupa B lub grupa AB lub grupa 0
• grupa AB + grupa AB = grupa A lub grupa B lub grupa AB

Dla ułatwienia wyliczenia przyszłej grupy krwi dziecka można skorzystać z internetowych kalkulatorów grupy krwi, gdzie wystarczy wpisać znaną grupę krwi ojca i matki, aby otrzymać wszystkie możliwe wyniki.

Dziedziczenie czynnika Rh przebiega według podobnych zasad. Wystarczy jedna kopia genu z uwarunkowanym antygenem D, aby osoba była Rh-dodatnia.

• Rh+ i Rh+ = Rh+ lub Rh-
• Rh+ i Rh- = Rh+ lub Rh-
• Rh- i Rh- = Rh-

To też może Cię zainteresować: Kto może zostać dawcą szpiku kostnego?

Na czym polega oznaczenie grupy krwi?

Do podstawowych badań serologicznych należy oznaczenie grupy krwi w układzie AB0 oraz Rh, a także wykrywanie specyficznych przeciwciał za pomocą testów antyglobulinowych.

Ważne jest, aby nie oznaczać grupy krwi dziecka zaraz po urodzeniu, ponieważ antygeny krwinkowe wykształcają się powoli i mogą nie ujawnić się w badaniu przed ukończeniem 2. roku życia. Po tym czasie grupa krwi nie ulega zmianie przez całe życie. Wyjątkiem może być sytuacja po przeszczepie szpiku kostnego, który odpowiada za produkcję krwinek.

Oznaczenie grupy krwi opiera się na zjawisku wystąpienia aglutynacji krwinek badanej osoby z wzorowymi przeciwciałami skierowanymi przeciwko określonym antygenom oraz aglutynacji krwinek wzorcowych pod wpływem przeciwciał osoby badanej.

Najnowsze osiągnięcia diagnostyki laboratoryjnej pozwalają prognozować, że w najbliższym czasie badania serologiczne zostaną uzupełnione o techniki molekularne oparte na analizie DNA. Pozwoli to m.in. na dokładniejsze dopasowywanie zgodności biorcy i dawcy przy transfuzji krwi i przeszczepianiu narządów.

Przeczytaj też: Jak przygotować się do badania krwi?

W jakim celu wykonuje się oznaczenie grupy krwi?

Grupa krwi jest oznaczana w następujących przypadkach:

• u dawców krwi,
• przed planowanym przeszczepem narządów lub transfuzją krwi,
• przed planowanym zabiegiem chirurgicznym, związanym z ryzykiem utraty dużej ilości krwi,
• w czasie ciąży lub jej planowania, aby uniknąć konfliktu serologicznego.

Powyższe sytuacje to zdarzenia planowane, gdzie badanie serologiczne jest rutynowym postępowaniem. Znajomość swojej grupy krwi, szczególnie kiedy będzie ona potwierdzona odpowiednim dokumentem, może znacznie skrócić czas oczekiwania na pomoc lekarską w nagłych przypadkach.

Oznaczenie grupy krwi nie wymaga skierowania od lekarza, nie trzeba również być na czczo przed pobraniem krwi. Badanie jest dostępne w większości laboratoriów.

Czy do badania grupy krwi trzeba się przygotować?

Badanie grupy krwi nie wymaga żadnego wcześniejszego przygotowania. Jeśli celem badania nie jest zabezpieczenie krwi do planowanego zabiegu chirurgicznego, krew do oznaczenia grupy krwi pobierana jest przy okazji innych badań (np. morfologii), do których wymagane jest bycie na czczo. Samo jednak oznaczenie grupy krwi tego nie wymaga.

Jak się przeprowadza i interpretuje badanie?

Krew do badania grupy krwi pobiera się w identyczny sposób, jak do badania morfologicznego krwi. Najczęściej z dołu łokciowego, ale może być pobrana z innych żył. Aby zbadać grupę krwi, wykonuje się tzw. „krzyżówkę”, która polega na połączeniu badanych erytrocytów z surowicą wzorcową oraz badanej surowicy z wzorcowymi krwinkami. Np. jeśli do badanych erytrocytów wkropli się wzorcową surowicę anty-A (przeciwciała skierowane przeciwko substancji grupowej A), to brak reakcji oznacza, że na krwince nie ma substancji grupowej A. Jeśli obserwuje się reakcję – aglutynację, zlepianie – oznacza to, że substancja grupowa A jest obecna na krwince.

Kolejnym etapem jest badanie surowicy pacjenta, do której wkrapla się wzorcowe krwinki. Analogicznie – używając krwinek wzorcowych grupy A (które posiadają na swojej powierzchni substancję grupową A), obserwuje się zlepianie, aglutynację – w surowicy, która posiada przeciwciała anty-A (a więc w grupie B i 0).

W sposób analogiczny przeprowadza się połączenia kolejnych krwinek wzorcowych z badanymi surowicami i odwrotnie. Diagnosta wykonujący badanie interpretuje interakcje, które zachodzą podczas badania i na ich podstawie rozpoznaje grupę krwi.