Antygen HBs – badanie – co to jest, co oznacza wynik dodatni i jak leczyć?

Antygen HBs – co to jest?

HBs, antygen określany także jako białko S, to substancja, której badanie pozwala potwierdzić, czy doszło do zakażenia wirusem HBV (ang. hepatitis B virus).

Wirus HBV to wirus namnażający się w komórkach wątroby (hepatocytach) i prowadzący do zniszczenia narządu. Przenoszony jest przede wszystkim na drodze kontaktu z krwią osoby zakażonej, rzadziej z innymi płynami ustrojowymi. Możliwe przyczyny zakażenia to:

• przetoczenie zakażonej krwi lub preparatów krwiopochodnych,
• kontakt z zakażonymi igłami,
• zabiegi stomatologiczne/ kosmetyczne/ robienie tatuażu zainfekowanymi narzędziami,
• przeszczepienie narządu od osoby zarażonej,
• dializy,
• kontakty płciowe,
• transmisja z matki na dziecko podczas porodu.

Antygen powierzchniowy HBsAg jest najwcześniejszym wskaźnikiem aktywnego zakażenia wirusem HBV. Marker ten może występować na powierzchni wirusa, jak i samodzielnie we krwi. Pojawia się już po około 3–4 tygodniach od momentu zakażenia, jeszcze przed pojawieniem się zmian biochemicznych (wzrostu poziomu markerów wątrobowych). Niekiedy możliwe jest wykrycie antygenu HBs nawet po dwóch tygodniach od momentu wniknięcia wirusa. Wartości klinicznej nie ma poziom antygenu HBs, a jedynie jego obecność.

Badanie obecności antygenu HBs konieczne jest do rozpoznania zarówno ostrego, jak i przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B, a także nosicielstwa. O nosicielstwie WZW B mówimy wtedy, gdy poziom HBsAg utrzymuje się przez ponad pół roku.

HBs – kiedy robić badanie poziomu w surowicy?

Kiedy wykonuje się test HBsAg? Podstawowym wskazaniem do oznaczenia antygenu jest podejrzenie zakażenia wirusem HBV – np. po zakłuciu się zanieczyszczoną igłą czy odbyciu ryzykownego kontaktu seksualnego. Wskazaniem do oznaczenia HBsAg jest różnicowanie przyczyn zapalenia ątroby, a także wystąpienie objawów sugerujących wirusowe zapalenie wątroby:

• powiększenie wątroby,
• ból w prawym podżebrzu,
• ciemny mocz i odbarwiony stolec,
• żółtaczka.

HBs antygen u kobiet w ciąży także jest badany – rutynowo badanie jest wykonywane między 33 a 37 tygodniem ciąży.

Badanie HBsAg wykonywane jest także w przypadku kontroli przesiewowej u dawców krwi czy narządów. Także przed szczepieniem przeciwko WZW B należy skontrolować obecność antygenu HBs.

Anty-HBs – przeciwciała antygenu HBs

W przebiegu wirusowego zapalenia wątroby typu B można oznaczać zarówno antygen HBs, ale także przeciwciała anty-HBs. Przeciwciała te pojawiają się po około 3–4 miesiącach od zakażenia jako wyraz odpowiedzi układu immunologicznego. Ich obecność świadczy o pojawieniu się odporności na wirusa HBV.

Markery te pojawiają się w innych momentach przebiegu zakażenia, różne jest zatem wskazanie do ich oznaczania. Antygen HBs oznaczany jest w celu potwierdzenia rozpoznania, zaś anty-HBs badane są w celu potwierdzenia wcześniejszego kontaktu z wirusem, co znajduje zastosowanie w przypadku oszacowania celowości szczepienia przeciwko WZW B.

Markery te różnią się także czasem występowania we krwi:

• antygen HBs pojawia się po około 3–4 tygodniach od wniknięcia wirusa i utrzymuje się we krwi do około 12–20 tygodni od momentu wystąpienia objawów;
• anty-HBs to przeciwciała, których synteza rozpoczyna się po zaniknięciu we krwi antygenów HBs, a zatem około 3–4 miesiące po chorobie; poziom HBs przeciwciał utrzymuje się we krwi przez wiele lat.

Na czym polega badanie HBs we krwi?

Poziom antygenu HBs oznaczany jest w próbce krwi żylnej. Krew zwykle pobierana jest z żyły łokciowej. Specjalne przygotowanie do badania HBs nie jest wymagane, próbka krwi nie musi być pobierana na czczo. Niekiedy konieczne jest podanie informacji o ewentualnie przebytych szczepieniach przeciwko WZW B bądź o potencjalnych czynnikach ryzyka, np. przygodnym kontakcie seksualnym.

Po badaniu antygenu HBs wynik znany jest już następnego dnia. Przedstawia się go jako wynik dodatni (HBs+) lub ujemny (HBs-). Cena badania to około 25 zł.

HBs niereaktywny, czyli ujemny, w wyniku badania krwi świadczy i braku zakażenia.

Dodatni HBsAg – czy to zapalenie wątroby typu B?

Dodatni wynik badania antygenu HBs zawsze świadczy o obecności aktywnego zakażenia. Nie zawsze jednak obecności HBsAg we krwi towarzyszy wystąpienie objawów wirusowego zapalenia wątroby typu B. Profilaktyczne oznaczanie antygenu HBs pomaga zdiagnozować większość przypadków zakażenia – o ile badanie nie zostanie wykonane zbyt wcześnie, np. kilka dni po zakażeniu. Umożliwi to zidentyfikowanie WZW typu B oraz zapobiegnie przejściu zakażenia w stan przewlekły. Przewlekłe zakażenie WZW rozwija się u około 10 proc. dorosłych i nawet 80 proc. dzieci. To właśnie postać przewlekła prowadzi do rozwoju marskości wątroby.

HBs dodatni może ponadto wskazywać na nosicielstwo – wtedy antygen obecny jest we krwi przez ponad pół roku. Czym się różni nosicielstwo HBV od zakażenia przewlekłego? W przypadku nosicielstwa ilość DNA wirusa we krwi jest mała, nie są ponadto stwierdzany stan zapalny w tkance wątrobowej. Jest to zatem stan zakażenia nieaktywnego. Natomiast zakażeniu przewlekłemu towarzyszy dalsze namnażanie się wirusa HBV (duża ilość kopii HBV DNA we krwi) a w wątrobie postępują zmiany zapalno-martwicze.

Antygen HBs a szczepienie na HPV

Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby pozwala uchronić przed zakażeniem wirusem HBV. Szczepieniem tym objęte są wszystkie noworodki w ramach obowiązkowych szczepień ochronnych. Schemat szczepienia na WZW B to: pierwsza doba życia, a następnie kolejne dawki po miesiącu i 6. miesiącach od ostatniej dawki. U osób już zaszczepionych nie ma potrzeby podawania dawki przypominającej przez co najmniej 15 lat. Natomiast osoby nie zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych powinny być doszczepione. Standardowo szczepienie powinno być wykonane jest w następujących przypadkach:

• przed planowanymi zabiegami operacyjnymi,
• u kobiet w ciąży,
• u osób z zawodowym narażeniem na kontakt z wirusem,
• z niedoborami odporności,
• z przewlekłymi chorobami wątroby,
• u osób posiadających licznych partnerów seksualnych.

Konieczne jest wykonanie badań przed szczepieniem na WZW B. Kwalifikacja do szczepienia przeciwko WZW B polega na oznaczaniu poziomu przeciwciał anty-HBs. Nie ma potrzeby doszczepienia, jeśli wykazany zostanie jakikolwiek poziom przeciwciał. Obecność anty – HBs świadczy o uodpornieniu pacjenta. Eksperci odeszli już do ilościowej interpretacji poziomu przeciwciał anty HBs, za wyjątkiem osób z zaburzeniami odporności; wtedy interpretacja jest następująca:

• u pacjentów z osłabioną odpornością nie ma potrzeby szczepienia, gdy poziom anty-Hbs wynosi co najmniej 10 mIU/ml,
• u pacjentów onkologicznych z konieczności szczepienia zwalnia poziom przeciwciał powyżej 100 mIU/ ml.

W przypadku wcześniejszego zaszczepienia przeciwko WZW B, u pacjenta nie stwierdzany jest antygen HBs we krwi – obecny jest on tylko w przypadku zakażenia wirusem. Używany w szczepionkach rekombinowany antygen wirusa jest składową tzw. nieżywej szczepionki i nie powoduje zakażenia.

HBs dodatni (HBs +) – co to znaczy? Jakie badania wykonać?

Dodatni HBs świadczy o bieżącym kontakcie z wirusem. Możliwe jest postawienie diagnozy: ostre zapalenie WZW lub przewlekłe zakażenie WZW. W celu postawienia dokładnego rozpoznania wskazane jest oznaczenie także innych markerów zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby: przeciwciał anty HBs, przeciwciał anty HBc (przeciwciał przeciwko antygenowi rdzeniowemu) całkowitych oraz w klasie IgM. Przeciwciała przeciwko antygenowi rdzeniowemu pojawiają się około tygodnia po przeciwciałach anty-HBs i utrzymują się przez 3–6 tygodni.

Interpretacja wyników badania HBs jest następująca:

• osoba narażona na zakażenie, która nie miała wcześniej kontaktu z wirusem ani szczepieniem – ujemne markery HBsAg, anty–HBc oraz anty-HBs,
• osoba, która przebyła w przeszłości zakażenie i nabyła oporność – HbsAg ujemny, anty–HBc dodatni, anty–HBs dodatni,
• osoba, która nabyła odporność w wyniku szczepienia – HbsAg ujemny, anty–HBc ujemny, anty–HBs dodatni,
• zakażenie ostre HBV – dodatnie markery HBsAg, anty – HBc i IgM anty – HBc,
• zakażenie przewlekłe – HbsAg dodatni, anty-HBc dodatni, IgM anty-Hbc ujemny, anty-HBs ujemny.

Ponadto można wykonać badanie PCR oznaczające obecność we krwi materiału genetycznego wirusa, czyli DNA HPV. Jest to metoda najbardziej czuła, pozwalająca na wykrycie nawet małych ilości wirusa. Badanie PCR daje ponadto możliwość rozpoznania tzw. zakażenia utajonego, przebiegającego bez obecności we krwi antygenu HBsAg.

Dodatkowe badania pozwalające monitorować przebieg choroby i skuteczność leczenia to morfologia, markery stanu zapalnego (CRP), próby wątrobowe (AspAt, AlAt, bilirubina, markery krzepnięcia, ALP, GGTP). Obrazowe badania wątroby to USG, tomografia; ponadto wykonana może być biopsja miąższu wątroby.

HBsAg w ciąży – wskazania do badania, interpretacja wyniku

Antygen HBsAg w ciąży powinno się oznaczać u każdej kobiety. Ma to na celu zdiagnozowanie ewentualnego zakażenia i ochrony płodu podczas porodu. Badanie wykonywane jest między 33. a 37. tygodniem ciąży. Dodatni HBsAg w ciąży świadczy o aktywnym zakażeniu lub nosicielstwie i wysokim ryzyku zakażenia noworodka podczas porodu.

Dodatni HBs we krwi u kobiet ciężarnych wymaga podania noworodkowi zaraz po porodzie immunoglobuliny zawierającej przeciwciała anty-HBs i anty-HBc. Minimalizuje to ryzyko zakażenia dziecka żółtaczką zakaźną (żółtaczką wszczepienną). Odradzany jest ponadto poród przez cesarskie cięcie. HBs dodatni w ciąży nie oznacza konieczności rezygnacji z karmienia piersią – mleko mamy nie jest źródłem wirusa HBV.

WZWB w ciąży nie jest leczone do momentu porodu. W celu zapobiegania chorobie zalecane jest oznaczenie anty-HBs przed ciążą i w razie potrzeby wykonanie szczepienia.

Antygen HBs dodatni w wyniku testu – jakie jest leczenie?

Norma HBs w surowicy krwi to wynik ujemny, stwierdzenie podwyższonego poziomu wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Leczenie WZW B obejmuje po prostu zdrowy styl życia – nie ma bowiem możliwości wyeliminowania wirusa z organizmu. Zalecane jest stosowanie lekkostrawnej diety, przyjmowanie dużych ilości płynów. Ograniczyć należy aktywność fizyczną, konieczny jest odpoczynek i optymalna ilość snu. Bezwzględnie należy unikać palenia papierosów oraz spożywania alkoholu.

W przypadku rozwoju przewlekłego zapalenia wątroby konieczne jest wdrożenie leczenia antywirusowego, co ma zapobiec rozwojowi marskości wątroby. Najczęściej stosowane leki to interferon, lamiwudyna, entekawir, tenofowir.

Bibliografia:

1. Interpretacja badań laboratoryjnych, J. Wallach. MediPage, 2011.
2. Medycyna laboratoryjna w praktyce, M. Scott, A. Gronowski, MedPharm, 2014
3. Patofizjologia, S. Maśliński, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007.