Jak wykryć raka trzustki? Badania i testy na raka trzustki

Jak rozpoznać raka trzustki?

Rak trzustki, dopóki nie jest zaawansowany, przez długi czas może rozwijać się niezauważony. W momencie pojawienia się objawów, diagnostyka nowotworu jest stosunkowo prosta. Niestety, zwykle choroba jest już na tyle zaawansowana, że rzadko możliwe jest wyleczenie pacjenta.

Diagnozowanie raka trzustki zwykle rozpoczyna się po tygodniach i miesiącach dolegliwości, na które skarży się chory. Najczęściej gruczolakorak trzustki objawia się bólami brzucha i utratą masy ciała, którym zwykle towarzyszy świąd skóry oraz jej zażółcenie. Gdy do lekarza zgłosi się pacjent z wymienionymi objawami, rozpoczyna się diagnostyka, która obejmuje:

• wywiad chorobowy – należy dokładnie określić czas rozpoczęcia, charakter oraz lokalizację bólu. Czynniki ryzyka raka trzustki, np. palenie tytoniu, również są ważnym elementem historii choroby pacjenta. Ponadto ważne jest obciążenie rodzinne chorobami nowotworowymi oraz inne dolegliwości, na które skarży się chory;
• badanie fizykalne – podczas którego można wyczuć masę w brzuchu, jak również zauważyć obrzęk węzłów chłonnych szyi, żółtaczkę, obrzęki obwodowe, wodobrzusze oraz utratę masy ciała.

Po dokładnym udokumentowaniu stanu zdrowia pacjenta oraz zbadaniu go, następnym etapem diagnostyki raka trzustki są badania laboratoryjne i obrazowe.

Badania laboratoryjne w diagnostyce raka trzustki

Badania laboratoryjne we wczesnym stadium raka trzustki są zazwyczaj prawidłowe lub w niewielkim stopniu odbiegają od normy tak, że nie można jednoznacznie postawić diagnozy. W późniejszym okresie na podstawie odchyleń w wynikach można zaobserwować:

• cholestazę, o której świadczy hiperbilirubinemia sprzężona, a także zwiększona aktywność fosfatazy zasadowej (ALP) oraz gamma-glutamylotransferazy (GGTP). Cholestaza występuje u około 50 % chorych;
• niedokrwistość;
• hipoalbuminemię.

Nie istnieje marker nowotworowy swoisty dla raka trzustki. Przyjęto, że u chorych, u których podejrzewa się rozwój tego nowotworu, oznacza się CA 19-9, który jest wskaźnikiem nowotworów złośliwych trzustki. Jest on zwykle podwyższony w gruczolakoraku trzustki w stadium zaawansowanym. We wczesnym etapie choroby zazwyczaj jest prawidłowy. Nierzadko zdarzają się również pacjenci, u których nie wykazuje się podwyższonego stężenia CA 19-9, nawet w bardzo zaawansowanym stadium choroby. Marker ten służy głównie do różnicowania pomiędzy zmianą łagodną a złośliwą, jednak jego obecność we krwi chorego nie stwierdza jednoznacznie rozwoju procesu nowotworowego, gdyż stężenie CA 19-9 zwiększa się także w innych nowotworach złośliwych przewodu pokarmowego. Do markerów nowotworowych, które również mogą wzrosnąć w raku trzustki zalicza się CEA (antygen rakowo-płodowy) oraz AFP (alfafetoproteina).

Badania obrazowe wykonywane w diagnostyce raka trzustki

Ze względu na brak możliwości jednoznacznego potwierdzenia obecności nowotworu trzustki na podstawie badania fizykalnego i wyników badań laboratoryjnych, chorego kieruje się zazwyczaj na badania obrazowe:

1. Najprostszym, nieszkodliwym i najbardziej powszechnym badaniem jest ultrasonografia. USG jamy brzusznej wykonuje się u wszystkich chorych z podejrzeniem raka trzustki. Umożliwia ono stwierdzenie obecności guza, który często jest lity i hiperechogeniczny w stosunku do otaczającego miąższu trzustki. Prawidłowy wynik badania nie wyklucza jednak obecności raka trzustki.
2. Tomografia komputerowa jamy brzusznej jest uważana za „złoty standard” w diagnostyce nowotworów trzustki.Przed podaniem środka cieniującego rak może nie różnić się od przylegającego miąższu trzustki. O obecności guza świadczą: powiększenie gruczołu lub jego części, odcinkowe poszerzenie przewodu trzustkowego, zatarcie budowy zrazikowej trzustki, niekiedy martwica tkankowa. Po podaniu środka cieniującego tkanka nowotworowa w TK ma charakter hipodensyjny.
3. Endoskopowa ultrasonografia (EUS) jest badaniem przesiewowym w kierunku raka trzustki. Polega ona na wprowadzeniu przez jamę ustną endoskopu, w którym znajduję się ultrasonograf. Umożliwia ocenę pobliskich węzłów chłonnych oraz naczyń i jest szczególnie przydatna w przypadku małych guzów. Nie umożliwia wykrycia odległych przerzutów. EUS daje również możliwość wykonania biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej, dzięki której można potwierdzić rozpoznanie nowotworu.
4. Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW/ERCP) to badanie inwazyjne, dzięki któremu można otrzymać wiele informacji dotyczących guza trzustki. Polega ono na umieszczeniu w części zstępującej dwunastnicy endoskopu i wprowadzeniu przez brodawkę większą dwunastnicy cewnika, przez który wstrzykuje się środek cieniujący do dróg żółciowych i przewodu trzustkowego. Równocześnie wykonywana jest dokumentacja radiologiczna. ECPW umożliwia bezpośrednią ocenę okolicy brodawki Vatera, uzyskanie cholangiogramu i pankreatogramu oraz wykonanie wymazu szczoteczkowego i pobranie próbki soku trzustkowego do badania cytologicznego. ERCP jest szczególnie przydatna w różnicowaniu przyczyn żółtaczki mechanicznej bez ewidentnego guza w TK. Badanie to nie określa stopnia zaawansowania raka, a ujemny wynik nie wyklucza nowotworu.

Rzadziej wykonywane badania obrazowe na raka trzustki

Do rzadziej wykonywanych badań obrazowych, które mają swoje zastosowanie w rozpoznaniu raka trzustki zalicza się:

• Rezonans magnetyczny (MR) i cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (MRCP). Badania te dają możliwość kompleksowej oceny trzustki – określenie jej kształtu, wielkości i struktury miąższu oraz stanu przewodu trzustkowego i żółciowego wspólnego. Ponadto możliwa jest ocena naciekania guza trzustki na okoliczne tętnice i żyły;
• Pozytronowa tomografia emisyjna (PET) pomaga określić stopień rozprzestrzenienia nowotworu. Po dożylnym podaniu radioaktywnej glukozy można wykryć odległe przerzuty lokalizujące się poza jamą brzuszną, a także zdiagnozować nawrót miejscowy raka;
• Sonoelastografia to zmodyfikowane badanie EUS, które daje możliwość obliczenia tzw. modułu elastyczności tkanek. Tkanka nowotworowa, jako najmniej elastyczna jest widoczna w kolorze niebieskim, zwłóknienie w kolorze zielonym, a prawidłowy miąższ trzustki w żółtym.

Szczególnie duże znaczenie mają te metody diagnostyczne, które umożliwiają pobranie materiału do badań histopatologicznych.

Kiedy rozpoznanie raka trzustki jest pewne?

Jeżeli badania obrazowe wykażą obecność guza w trzustce, rozpoznanie nowotworu jest prawdopodobne, ale nie ostateczne. Jedynym badaniem, które jednocześnie diagnozuje raka trzustki jest biopsja. Dzięki niej materiał uzyskany bezpośrednio z guza trzustki poddawany jest badaniu histopatologicznemu, które potwierdza lub wyklucza obecność nowotworu. Biopsja może być przeprowadzona na kilka sposobów: przezskórnie, podczas endoskopowej ultrasonografii lub w czasie laparoskopii. Ostatnia metoda oprócz biopsji daje również możliwość oceny rozprzestrzenienia się raka trzustki w jamie brzusznej, jednak jest ona najbardziej inwazyjna.

W przypadku, gdy obraz kliniczny oraz badania laboratoryjne i obrazowe wskazują z dużym prawdopodobieństwem na raka trzustki, a guz jest operacyjny, lekarz może zalecić operację, bez wcześniejszego wykonania biopsji.