Jak wykryć raka szyjki macicy? Jak często robić cytologię?

Badanie cytologiczne pozwala wykryć raka szyjki macicy

Cytologia została opracowana w 1940 roku przez Georgiosa Papanikolaou i polega na badaniu pod mikroskopem komórek złuszczających się ze strefy transformacji szyjki macicy w celu wykrycia zmian rakowych lub przedrakowych. Przesiewowe badanie cytologiczne spełnia wymogi tzw. badania screeningowego.

• Badanie cytologiczne jest badaniem przesiewowym i ważnym elementem profilaktyki zdrowotnej, która pozwala na wykrywanie chorób, kiedy nie występują jeszcze ich objawy. W tym przypadku jest to najlepsze badanie pozwalające wykryć raka szyjki macicy we wczesnym stadium rozwoju.
• Cytologia jest nieinwazyjna – badanie ginekologiczne i pobranie w jego trakcie materiału do badań laboratoryjnych nie wiąże się z naruszeniem ciągłości tkanek, u zdrowych kobiet nie powoduje bólu, a czasami jedynie drobny dyskomfort.
• Badanie to jest tanie i może być wykonane w czasie standardowego badania ginekologicznego. Jest łatwe do wykonania, powtórzenia i akceptowane przez pacjentki.
• Badanie cytologiczne znalazło szerokie zastosowanie w poradniach ginekologicznych na całym świecie i pozwala znacznie zredukować śmiertelność z powodu raka szyjki macicy.

Rak szyjki macicy – jakie są przyczyny choroby?

Udowodniono, że znaczna większość przypadków raka szyjki macicy ma związek z wcześniejszą infekcją HPV wysokiego ryzyka (skrót HPV oznacza wirus brodawczaka ludzkiego).

Rodzina wirusów HPV atakuje przede wszystkim skórę oraz błony śluzowe w obrębie narządów płciowych, odbytu oraz jamy ustnej. Do zakażenia dochodzi na drodze stosunku płciowego bądź poprzez bezpośredni kontakt z zakażoną okolicą.

Spośród około 100 typów wirusa HPV istnieje 12, które powodują zakażenia w okolicy anogenitalnej i posiadają wysoki potencjał onkogenny (występuje wysokie ryzyko rozwoju raka na podłożu zakażenia).

Spośród nich najbardziej niebezpieczny jest typ 16, który odpowiada za największą liczbę stanów przedrakowych i przypadków raka szyjki macicy. Mimo że zakażenie wirusem HPV wysokiego ryzyka jest warunkiem koniecznym do rozwoju nowotworu, to większość zakażonych kobiet nie zachoruje na raka szyjki macicy. Na to, czy dojdzie do procesu nowotworzenia, wpływ mają:

• przetrwałość zakażenia,
• odpowiedź immunologiczna organizmu,
• palenie tytoniu (zwiększa ryzyko rozwoju raka szyjki macicy).

W jakim wieku kobiety chorują najczęściej na raka szyjki macicy?

Liczba zachorowań na raka szyjki macicy w Polsce jest o około 10–15% wyższa niż średnia dla krajów Unii Europejskiej. Statystyki te są niechlubne i stawiają nasz kraj bliżej państw rozwijających się niż krajów rozwiniętych Europy Zachodniej, które już dawno zaimplementowały programy profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy, oparte na wykonywaniu regularnych przesiewowych badań cytologicznych.

Najbardziej uderzający jest fakt, że na raka szyjki macicy chorują kobiety młode – szczyt zachorowalności przypada na 40–45 rok życia. Większość zgonów z powodu tego typu nowotworu odnotowuje się wśród pacjentek w wieku 50–69 lat.

Należy nadmienić, że większości z tych przypadków udałoby się uniknąć, gdyby kobiety te regularnie robiły cytologię. Rak szyjki macicy wykryty we wczesnym etapie jest prawie całkowicie wyleczalny.

Objawy kliniczne raka szyjki macicy pojawiają się w zaawansowanym stadium choroby, kiedy rokowania są już niepomyślne, dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie przesiewowego badania cytologicznego.

Jak często robić cytologię?

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca rozpoczęcie wykonywania przesiewowych badań cytologicznych w 3 lata po inicjacji seksualnej bądź po 25. roku życia, nie później jednak niż w 30. roku życia. U kobiet, u których nie występują czynniki ryzyka raka szyjki macicy, a wynik przesiewowego badania cytologicznego jest prawidłowy, zaleca się jego powtarzanie co 3 lata.

American Cancer Society proponuje wykonywanie, wraz z przesiewowym badaniem cytologicznym, badania w kierunku DNA wirusa HPV. W przypadku, gdy wynik łączony obu badań nie budzi niepokoju, cytologię można wykonywać co 5 lat.

W przypadku, gdy kolejne wyniki przesiewowych badań cytologicznych są prawidłowe, a kobieta nie jest w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy, wykonywania badań zaprzestaje się w wieku 65 lat.

Kobiety po operacji usunięcia macicy wraz z szyjką nie muszą wykonywać przesiewowego badania cytologicznego, o ile w ciągu ostatnich 20 lat nie występowały u nich zmiany przedrakowe, ani nigdy nie były leczone z powodu raka szyjki macicy.

Kobiety szczepione przeciwko zakażeniom HPV obowiązuje schemat wykonywania przesiewowego badania cytologicznego analogiczny do reszty populacji.

Corocznie badanie cytologiczne powinny wykonywać kobiety:

• leczone wcześniej z powodu raka bądź dysplazji szyjki macicy,
• z zaburzeniami immunologicznymi (nosicielki wirusa HIV, przyjmujące leki immunosupresyjne),
• narażone w życiu płodowym na działanie dietylostilbestrolu,
• zakażone wirusem HPV wysokiego ryzyka.

Zły wynik cytologii – co robić?

W przypadku, gdy wynik cytologii jest nieprawidłowy, lekarz, w zależności od rodzaju nieprawidłowości, może zalecić powtórne wykonanie badania za 4–6 miesięcy, zlecić badanie w kierunku DNA HPV wysokiego ryzyka bądź skierować pacjentkę do dalszej diagnostyki (kolposkopia, biopsja kanału szyjki macicy i biopsja endometrium).

W przypadku rozpoznania stanu przedrakowego lub raka szyjki macicy pacjentce zostanie zaproponowana operacja wycięcia samej szyjki macicy bądź całego narządu rodnego (w zależności od nasilenia zmian oraz planów prokreacyjnych pacjentki).

W przypadku zaawansowanego raka szyjki macicy konieczne może się okazać leczenie pooperacyjne metodą radioterapii i chemioterapii.

Jak zapobiec rakowi szyjki macicy?

Żadne postępowanie nie chroni całkowicie przez zachorowaniem na raka szyjki macicy. Najlepszą formą profilaktyki raka szyjki macicy jest, zgodnie z zaleceniami, regularne wykonywanie cytologii. Palenie tytoniu jest ściśle związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka szyjki macicy. Pozostałe czynniki ryzyka stanowią:

• liczni partnerzy seksualni,
• wczesny wiek inicjacji seksualnej,
• liczne ciąże i porody w młodym wieku,
• niski status socjoekonomiczny,
• zakażenia dróg rodnych,
• wieloletnie stosowanie środków antykoncepcyjnych.

Celem profilaktyki zakażeń HPV zaleca się szczepienia w populacji młodych kobiet. Obecnie na rynku dostępne są dwie szczepionki przeciwko zakażeniom HPV. Dotychczas wykonane badania wykazały, że posiadają one wysoką skuteczność w zapobieganiu zakażeniom HPV wysokiego ryzyka. Najwyższą skuteczność w ochronie przed zakażeniem można uzyskać, szczepiąc nastolatki przed inicjacją seksualną.