Badanie wzroku (badanie wad refrakcji)

Czym jest badanie wad refrakcji oka?

Refrakcja jest to załamanie się fali po przejściu przez ośrodek optyczny. W ludzkim organizmie ośrodkiem tym jest gałka oczna, a przedostanie się do niej bodźca w postaci fali świetlnej jest pierwszym etapem w powstawaniu wrażenia wzrokowego. Na układ optyczny oka składają się rogówka, komora przednia, soczewka i ciało szkliste. Rogówka odgrywa największą rolę w załamywaniu promieni, a soczewka w ich skupianiu. Oko prawidłowo odbierające fale świetlne musi skupiać je równolegle na siatkówce. Do tego procesu niezbędna jest:

• odpowiednia długość gałki ocznej,
• prawidłowa krzywizna rogówki,
• współczynniki załamania ośrodków optycznych.

Mówimy wtedy o miarowości oka (emmetropii). Gdy oko ma wadliwą budowę, powstają takie wady refrakcji jak:

• nadwzroczność,
• krótkowzroczność,
• astygmatyzm.

Na siatkówce promienie świetlne nie skupiają się wtedy równolegle, co w przypadku nadwzroczności spowodowane jest zbyt krótką gałką oczną, krótkowzroczności – zbyt długą, a astygmatyzm powoduje nieprawidłowa krzywizna rogówki.

Czytaj również: Rozszerzone źrenice – co oznaczają?

Na czym polega badanie wad refrakcji oka?

W diagnostyce wad refrakcji wykorzystywane są dwie metody – subiektywna i obiektywna.

Metoda subiektywna

Metoda subiektywna badania wad refrakcji oka jest nazywana także metodą Dondersa.

Określenie miary krótkowzroczności polega na dobieraniu, począwszy od najsłabszej, soczewek rozpraszających do patrzenia w dal. Najsłabsza soczewka, przy której zostanie uzyskana prawidłowa ostrość wzroku, ustala miarę krótkowzroczności.

Odwrotne postępowanie jest w przypadku nadwzroczności – badanie zaczyna się od silnych soczewek skupiających i stopniowo obniża ich wartość, aż do soczewki umożliwiającej prawidłowe widzenie.

Służy to także wyeliminowaniu akomodacji, która mogłaby zakłócić przebieg badania. Akomodacja jest to jest to taki skurcz mięśni wewnątrzgałkowych, który zwiększa moc skupiającą oka. Skurcz akomodacji powoduje bowiem powstanie przejściowej, pozornej krótkowzroczności i cała diagnostyka mogłaby skierować się w odwrotnym kierunku. Dlatego metoda subiektywna jest nieskuteczna:

• u osób ze skurczem akomodacji,
• u dzieci, które fizjologicznie mają silną akomodację,
• u osób z astygmatyzmem.

Metoda obiektywna

Metoda obiektywna badania wad refrakcji inaczej zwana jest skiaskopią lub retinoskopią. Do przeprowadzenia badania niezbędne jest zniesienie akomodacji, dlatego u dzieci i młodzieży stosuje się leki ją porażające – do oka podaje się krople zawierające tropikamid lub atropinę. Metoda ta wykorzystuje zjawisko polegające na różnym odbijaniu światła przez dno oka w poszczególnych wadach wzroku.

Przy oświetlaniu oka powstaje odblask i tzw. cień źrenicy. Jeśli odblask i cień poruszają się zgodnie, można zdiagnozować nadwzroczność. W oku krótkowzrocznym ruch padającego światła i cień źrenicy biegną w odwrotnych kierunkach. Istnieje także trzecia możliwość – przy krótkowzroczności równej -1 D nie występuje żaden ruch cienia źrenicy.

W celu dokładniejszego zbadania miary wady refrakcji stosuje się linijki do skiaskopii. W linijce takiej znajdują się różne soczewki. Należy tak je dobrać, metodą prób i błędów, by za ich pomocą doprowadzić do braku ruchu źrenicy. Następnie dodaje się lub odejmuje wartość -1 D, i w ten sposób otrzymuje się miarę wady.

Do badania wad refrakcji służy także oftalmometr Javala i refraktometria automatyczna. Oftalmometr Javala jest używany do diagnostyki astygmatyzmu. Za jego pomocą można zmierzyć promień krzywizny rogówki. Refraktometria automatyczna, popularnie zwana komputerowym badaniem wzroku, mierzy zarówno ostrość wzroku, przez wykorzystanie metody Dondersa i obiektywnej, jak i niezborność rogówki.

Wskazania do badania wad refrakcji oka

Krótkowzroczność

Krótkowzroczność jest wadą refrakcji, najczęściej wynikająca ze zbyt długiej gałki ocznej. Promienie świetlne wpadające do oka skupiają się wtedy przed siatkówką. Tworzony przy oglądaniu dalekich (dlatego „krótkowzroczność”) przedmiotów obraz nie jest ostry, a zamazany. Nasilenie zależy od miary krótkowzroczności. Dlatego też w krótkowzroczności stosuje się szkła rozpraszające, by promienie skupiały się nieco dalej, dokładnie na siatkówce. Krótkowzroczność można podzielić na trzy stopnie.

• Niska krótkowzroczność, tzw. szkolna, występuje w okresie dojrzewania i jest przemijająca – ustaje z zakończeniem wzrastania oka.
• Średnia krótkowzroczność pojawia się w już w dzieciństwie i wymaga używania szkieł rozpraszających o większej mocy (zazwyczaj od -6 do -8).
• Wysoka krótkowzroczność wiąże się z patologią gałki ocznej, w której oprócz za długiej osi występują także zmiany zwyrodnieniowe siatkówki i naczyniówki. Miara krótkowzroczności może dochodzić nawet do minus kilkudziesięciu dioptrii. Jest to wrodzona, postępująca choroba, która niekiedy prowadzi do całkowitej ślepoty.

Nadwzroczność

Inną wadą refrakcji jest nadwzroczność związana jest ze zbyt krótką osią gałki ocznej. Promienie wpadające do gałki ocznej skupiają się za siatkówką. Osoba z nadwzrocznością dobrze widzi obrazy dalekie (dlatego używana jest często inna nazwa – „dalekowzroczność”), bliskie natomiast są niewyraźne.

Nadwzroczność jest fizjologicznym stanem u noworodków. Kulisty kształt gałki ocznej wydłuża się nieco u starszych dzieci i osiąga prawidłową długość w wieku wczesnoszkolnym. Prawidłowe widzenie dziecięce oko zapewnia sobie dzięki akomodacji. U dzieci akomodacja jest wyjątkowo silna i skuteczna. Dlatego też prawdziwa nadwzroczność ujawnia się dopiero po okresie dojrzewania. W wieku około 45 lat cała nadwzroczność ujawnia się. Również u schyłku życia nadwzroczność nie jest patologią – oko traci swoją moc skupiającą. Charakterystyczny obraz coraz dalej odsuwanej gazety jest znakiem, że należy sięgnąć po okulary ze skupiającymi („dodatnimi”) szkłami.

Astygmatyzm

Niezborność, zwana także astygmatyzmem, jest to wada refrakcji związana z nieprawidłową krzywizną rogówki. Prawidłowo, rogówka jest wycinkiem kuli, więc wszystkie południki tej kuli mają taką samą krzywiznę załamywania. W przypadku niezborności rogówka jest wycinkiem np. elipsoidy – jej południki są różne. Jedne załamują światło silniej, inne zaś słabiej niż w normalnych warunkach. Na siatkówce tworzy się niepunktowy obraz i w konsekwencji nieostry, z każdej odległości. Jeśli w oku dodatkowo występuje nadwzroczność lub krótkowzroczność, niezborność nazywa się złożoną. Istnieją trzy główne rodzaje niezborności.

• Prosta polega na tym, że to południk pionowy silniej załamuje światło.
• Niezborność odwrotna charakteryzuje się większą siłą załamywania południka poziomego.
• Gdy południki główne nie leżą w osiach 90-180°, powstaje niezborność skośna.

Jak wygląda badanie wad refrakcji oka?

Badanie wad refrakcji odbywa się w gabinecie okulistycznym.

W metodzie Dondersa pacjent patrzy na umieszczoną w odległości kilku metrów tablicę z literami. Przed jego oko wkładane są soczewki – jeśli pacjent ma problemy z widzeniem dalekich przedmiotów, więc podejrzewa się krótkowzroczność – począwszy od najsłabszej. Następnie, zwiększa się moc soczewki, dopóki pacjent nie poda, że widzi ostro wszystkie elementy. Ta moc soczewki określa miarę jego wady wzroku. Odwrotnie w przypadku dalekowzroczności. Przed okiem umieszcza się bardzo silnie skupiające soczewki, i stopniowo zmniejsza ich moc, dochodząc do analogicznego punktu.

Skiaskopia, czyli metoda obiektywna polega na umieszczeniu przed okiem pacjenta w odległości 1 metra źródła światła. Modyfikacją tej metody może być umieszczenie z tyłu głowy pacjenta źródła światła, a przed jego okiem lusterka. Badający obserwuje źrenicę przez otworek w tym lusterku lub źródle światła. Następnie, w celu określenia miary wady wzroku, przed oko badającego umieszcza się linijkę z różnymi soczewkami i bada ruch źrenicy w identyczny sposób.

By wyeliminować akomodację, stosowane są (czasem nawet na kilka dni przed badaniem) krople z atropiną lub tropikamidem. Powodują one powstawanie znacznie rozmazanego obrazu przy patrzeniu z bliska, dlatego do okulisty w takiej sytuacji lepiej nie wybierać się samemu, zwłaszcza samochodem. Atropina działa kilka dni po podaniu, z tego też powodu warto pomyśleć o jedno – lub kilkudniowym wstrzymaniu się od wykonywania zadań wymagających dużej precyzji.

Po wyjściu z gabinetu należy założyć okulary przeciwsłoneczne – bez nich rozszerzona źrenica nie będzie kontrolować ilości światła wpadającego do oka, co może objawiać się światłowstrętem i silnym bólem głowy. Badanie wzroku przy użyciu oftalmometru Javala i refraktometru automatycznego nie wymaga przygotowań. Pacjent opiera brodę na specjalnej podpórce aparatu, a lekarz dokonuje komputerowych pomiarów.

Przeciwwskazania do badania wad refrakcji oka

Badanie wady wzroku metodą subiektywną jest przeciwwskazane u dzieci i młodzieży, które mają silną akomodację, a także u osób dorosłych ze skurczem akomodacji.

Skiaskopia nie może być wykonywana u osób, u których istnieją przeciwwskazania do podawania atropiny lub tropikamidu. Są to m.in. osoby chorujące na jaskrę z wąskim kątem przesączania.

Metoda automatyczna badania wad refrakcji jest przeciwwskazana w przypadku dzieci, ze względu na silną akomodację.