Badanie ginekologiczne przez odbyt (per rectum) - na czym polega, wskazania i przeciwwskazania

Na czym polega badanie ginekologiczne przez odbyt?

Badanie wewnętrznych narządów płciowych kobiety przez ścianę odbytnicy możliwe jest dzięki ich sprzyjającemu położeniu względem siebie. Zarówno końcowy odcinek jelita grubego, jak i narządy rodne położone są w tzw. miednicy mniejszej. Patrząc na nią „od przodu”, widzimy pęcherz moczowy, za którym położona jest pochwa i zagięta zazwyczaj do przodu szyjka macicy wraz z macicą i przydatkami (jajowodami i jajnikami).

Bezpośrednio za nimi znajduje się odbytnica zakończona odbytem. Narządy płciowe i odbytnica oddzielone są od siebie jedynie cienkim fałdem błony otrzewnej zwanym zagłębieniem odbytniczo-macicznym lub zatoką Douglasa. Takie stosunki anatomiczne i elastyczność ściany odbytnicy pozwalają po włożeniu palca przez odbyt uzyskać względnie dobre warunki do oceny narządów płciowych dotykiem.

Lekarz może ocenić wielkość, położenie, ruchomość, spoistość, powierzchnię, ucieplenie czy bolesność takich struktur jak górna część pochwy, macica, jajowody i jajniki. Dokonując jednoczesnego badania przez pochwę i wykonując badanie ginekologiczne przez odbyt, może dokładniej niż samym badaniem przezpochwowym ocenić wszystkie struktury anatomiczne układu płciowego kobiety. Dodatkową zaletą badania przez odbyt jest możliwość jednoczesnego zbadania napięcia zwieracza odbytu, ścian odbytnicy i części ścian miednicy oraz zawartości odbytnicy, co ma istotną rolę we wczesnym wykrywaniu raka jelita grubego.

Zobacz też: Po co się robi wymaz z odbytu?

Kiedy wykonuje się badanie ginekologiczne przez odbyt?

Badanie ginekologiczne przez odbyt powinno być częścią każdej wizyty u ginekologa, równie istotną jak wywiad lekarski, badanie przez pochwę czy pobranie wymazu z szyjki macicy. Mimo to, często jest pomijane z uwagi na dyskomfort, jaki się z nim wiąże. Jest ważne, gdyż pozwala wykryć nieprawidłowości, które mogą zostać przeoczone w badaniu przez pochwę – np. niektóre guzy przydatków czy wady wrodzone macicy, jak również stanowi element badań przesiewowych w kierunku nowotworów jelita grubego.

Zdarza się, że badanie przez odbyt wykonywane jest zamiast badania przez pochwę. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy tradycyjne badanie ginekologiczne jest przeciwwskazane – np. dzieci, nastolatek i kobiet z zachowaną błoną dziewiczą, w przypadku urazów w okolicy narządów płciowych, itd. W przypadku konieczności dokładnego fizykalnego zbadania narządów płciowych, może zostać wykonane równoczesne badanie przez odbyt i przez pochwę.

Jak wygląda badanie ginekologiczne przez odbyt?

Nie ma potrzeby specjalnego przygotowania do badania z wyjątkiem zadbania o higienę okolicy krocza ze szczególnym uwzględnieniem zewnętrznych narządów płciowych i odbytu. Badanie ginekologiczne przez odbyt poprzedza wywiad, podczas którego lekarz pyta między innymi o aktualne i przebyte choroby (zwracając uwagę zwłaszcza na choroby narządów miednicy) oraz przyjmowane leki – należy przekazać informacje o wszystkim pobieranych preparatach, w tym tych dostępnych bez recepty i opartych na mieszankach ziół.

Kolejnym krokiem jest badanie ginekologiczne przez odbyt (poprzedzone w części przypadków badaniem przez pochwę). Badanie może odbyć się w różnych pozycjach. Do najczęściej stosowanych i stwarzających najdogodniejsze warunki należą pozycja na boku z podkulonymi nogami oraz tzw. pozycja kolankowo-łokciowa, w której osoba badana opiera się na zgiętych kolanach i łokciach.

Badanie przeprowadzane jest w rękawiczce z nałożonym na palec lubrykantem. Zmniejsza to dyskomfort i ułatwia wykonanie badania. Lekarz przykłada palec wskazujący do odbytu i napiera na niego delikatnie, prowokując rozluźnienie zwieracza odbytu. Może poprosić w tym momencie pacjentkę o wykonanie ruchu jak podczas parcia na stolec – zmniejsza to dodatkowo napięcie zwieracza. Wprowadza powoli palec do odbytnicy i przesuwając nim wzdłuż ściany odbytnicy poszukuje narządów płciowych – zwłaszcza macicy i jajników oraz otaczających tkanek.

Ocenia ich podstawowe cechy, między innymi wielkość, ruchomość, powierzchnię i bolesność podczas ucisku. Jednocześnie bada ścianę odbytnicy w poszukiwaniu nieregularności błony śluzowej, guzów i innych niepokojących objawów oraz ocenia ilość i konsystencję zalegającego stolca. Po wyjęciu palca sprawdza osadzony na rękawiczce materiał, poszukując zwłaszcza śladów krwi. Po zakończeniu badania omawiany jest jego wynik. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości, przeprowadza się bardziej szczegółowe badania (np. USG, które również można wykonać przez ścianę odbytnicy).

Przeciwwskazania do badania ginekologicznego przez odbyt

Badanie ginekologiczne przez odbyt jest bezpieczne i nie niesie z sobą istotnego ryzyka powikłań. Dla większości kobiet jest jednak nieprzyjemne i nie może być wykonane w przypadku braku zgody pacjentki. Jego wykonanie może okazać się niemożliwe u osób z bardzo bolesnymi zmianami odbytu i jego okolicy.

Badanie przeprowadzane jest ze szczególną ostrożnością u dzieci i niemowląt oraz u kobiet z zaburzeniami odporności, ze stanami zapalnymi końcowego odcinka jelita grubego lub w przypadku zabiegów operacyjnych na odbytnicy przeprowadzonych w krótkim okresie poprzedzającym badanie. W przypadku intensywnego badania, może pojawić się niewielkie krwawienie. Jeśli nie ustanie w krótkim czasie, należy koniecznie skonsultować się z lekarzem.