Alergia - czy wiesz jak powstaje alergia?

Czym jest alergia?

U zdrowego człowieka bez predyspozycji do alergii, układ immunologiczny reaguje na kontakt z groźnymi dla organizmu czynnikami, którymi zwykle są bakterie lub wirusy. Uruchamia się szereg reakcji, w wyniku których infekcja zostaje ograniczona we wczesnym stadium, zanim zdążą rozwinąć się jakiekolwiek objawy kliniczne.

U osób z alergią układ odpornościowy nie działa prawidłowo i zaczyna odpowiadać na kontakt z czynnikami, które dla zdrowych osób są neutralne i nie wywołują u nich objawów.

Substancje, które wywołują taką nieprawidłową reakcję organizmu są nazywane alergenami. Komórki układu immunologicznego zaangażowane w odpowiedź alergiczną wydzielają prozapalne cytokiny powodując kolejne reakcje i wywołując objawy. Istotą alergii jest więc stan zapalny powstający w odpowiedzi na wniknięcie alergenu.

Zobacz też: Alergia wziewna – przyczyny, objawy, leczenie

Alergia a nadwrażliwość

Pojęciem nieco szerszym niż alergia jest nadwrażliwość. O ile w alergii kluczową rolę odgrywają mechanizmy immunologiczne zależne od przeciwciał (w przeważającej części przypadków są to przeciwciała klasy IgE), o tyle w innych typach nadwrażliwości mamy do czynienia także z mechanizmami nieimmunologicznymi.

Czym jest atopia?

Ważne jest także pojęcia atopii, czyli genetycznie uwarunkowej skłonności do nadmiernej produkcji przeciwciał IgE. Atopia jest jednym z najczęstszych w populacji zaburzeń genetycznych i jest odpowiedzialna za występowanie chorób alergicznych u wielu członków tej samej rodziny.

Zobacz też: Alergia w ciąży – jak leczyć?

Teorie powstawania alergii

W powstawaniu alergii niewątpliwie biorą udział czynniki zarówno genetyczne jak i środowiskowe. Udział jednych lub drugich w całości obrazu klinicznego alergii u konkretnej osoby jest trudny do określenia.

• Predyspozycja genetyczna – objawia się np. wspomnianą wyżej atopią. Poznano już nawet kilka konkretnych genów, których mutacje odpowiadają za nadmierną produkcję IgE w odpowiedzi na konkretny alergen. Predyspozycja genetyczna nie jest jednak nigdy jedyną przyczyną powstawania alergii – świadczy o tym fakt, że nawet jeśli oboje rodzice są chorzy na alergię to prawdopodobieństwo zachorowania u ich dziecka wynosi około 60%. Oznacza to, że w powstawaniu alergii muszą brać także udział inne czynniki.
• Teoria higieniczna – podkreślana w ostatnich latach. Jej zwolennicy uważają, ze za powstawanie alergii odpowiedzialna jest coraz większa „sterylność” środowiska, spowodowana nadmierną dbałością o dezynfekcję oraz lekkomyślnym i nieuzasadnionym stosowaniem antybiotyków przez większość lekarzy. Brak kontaktu z naturalnymi drobnoustrojami i innymi antygenami powoduje, że układ immunologiczny nie rozwija się prawidłowo oraz zaczyna reagować na czynniki neutralne.
• Infekcje – dowiedziono, że częste infekcje dróg oddechowych zwiększają ryzyko rozwoju alergii wziewnej, prawodopodobnie poprzez uszkodzenia nabłonka i ułatwienie kontaktu z alergenami. Z drugiej strony, istnieją infekcje, przebycie których stanowi ochronę przed alergią – dowiedziono to w przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu B lub odry.
• Czynniki żywieniowe – układ pokarmowy, poza oddechowym, jest miejscem największego kontaktu z alergenami. Czynniki uczulające zawarte w pokarmach mają ogromne znaczenie w rozwoju i dojrzewaniu układu immunologicznego. Dlatego też alergia pokarmowa pojawia się zazwyczaj najwcześniej, wraz z wprowadzaniem poszczególnych pokarmów do diety niemowlęcia. Udowodniono ochronny wpływ karmienia naturalnego, co prawdopodobnie jest spowodowane przeciwciałami IgG przechodzącymi do mleka z organizmu matki. Należy tutaj podkreślić, że w okresie laktacji matka nie powinna spożywać pokarmów o znanym silnym potencjale uczulającym (jak na przykład orzeszki ziemne). Eksperci nie są jednak zgodni co do wprowadzania u karmiącej specjalnej hipoalergicznej diety. Ponieważ układ odpornościowy ma rozsianą lokalizację w organizmie, ochrona niemowlęcia przed rozwojem alergii pokarmowej ma także wpływ na brak innych rodzajów alergii w późniejszych latach życia.
• Zanieczyszczenie środowiska – wraz z rozwojem cywilizacji i przemysłu coraz więcej osób mieszkających w dużych miastach zapada na alergię. Duże znaczenie ma zanieczyszczenie powietrza spalinami z samochodów oraz dym z papierosów. Świadczy o tym także fakt rzadszego występowania alergii u mieszkańców terenów wiejskich.

Proces powstawania alergii

Wymienione wyżej predyspozycje powodują, że u pewnej części populacji układ odpornościowy reaguje nieprawidłowo na kontakt z antygenami. Cały proces alergii jest niejako dwufazowy. Pierwszy w życiu kontakt organizmu z alergenem powoduje „uczulenie” układu immunologicznego i powstanie limfocytów B. Jest to pierwsza faza alergii, w której nie występują żadne objawy kliniczne. Po kolejnym kontakcie z tym samym alergenem, limfocyty B pamięci szybko przekształcają się w komórki plazmatyczne i zaczynają produkować w dużej ilości przeciwciała IgE.

Komórki tuczne, zwane mastocytami, które są obecne we wszystkich tkankach, posiadają na swojej powierzchni receptory dla przeciwciał IgE. Aby reakcja alergiczna zaszła, alergen musi związać dwie sąsiednie cząsteczki IgE na powierzchni mastocytu, co prowadzi do aktywacji tej komórki i uwalniania z jej wnętrza wielu substancji odpowiedzialnych za objawy alergii.

Faza wczesna alergii

Bezpośrednio po kontakcie z alergenem rozwija się tak zwana faza wczesna alergii, związana z uwolnieniem „gotowych” mediatorów z wnętrza komórki tucznej – jest to głównie histamina, ale także heparyna oraz chymazy i tryptazy, czyli enzymy trawiące białka. Te wczesne mediatory wywołują głównie efekt naczyniowy – następuje rozszerzenie tętnic i naczyń włosowatych, co może objawiać się spadkiem ciśnienia tętniczego i wstrząsem oraz zwiększenie przepuszczalności żył, co powoduje obrzęk tkanek.

Kliniczna manifestacja reakcji alergicznej są zależy od miejsca, w którym zadziałał alergen:

• w nosie powstaje katar,
• na skórze pokrzywka,
• w oskrzelach kaszel i utrudniony oddech.

Oskrzela pod wpływem mediatorów komórek tucznych stają się nadwrażliwe, co może doprowadzić do napadu świszczącego oddechu charakterystycznego dla astmy.

Faza późna alergii

Po kilku lub kilkunastu godzinach od kontaktu z alergenem następuje tak zwana faza późna alergii, która jest wywołana uwalnianiem przez mastocyty substancji syntetyzowanych po zadziałaniu alergenu. Należą tutaj głównie czynniki zapalne – leukotrieny, prostaglandyny, tromboksany oraz cytokiny, które są odpowiedzialne za migrację innych komórek zapalnych do miejsca kontaktu. Powoduje to powstanie stanu zapalnego i nawrót objawów reakcji wczesnej.

Faza przewlekła alergii

Jeśli ekspozycja na alergen jest stała lub powtarzalna przez dłuższy czas, reakcja alergiczna przechodzi w fazę przewlekłą – utrzymujący się stan zapalny może spowodować zmiany strukturalne w narządach nim objętych, powodując utrwalenie objawów.

Nieimmunologiczny mechanizm powstawania alergii

Istnieją także inne mechanizmy powstawania alergii, niezwiązane z powstawaniem przeciwciał IgE. Różnią się one tylko sposobem pobudzenia komórki tucznej, cały mechanizm od momentu aktywacji mastocyta jest taki sam w każdym rodzaju alergii.

Taki nieimmunologiczny mechanizm alergii występuje na przykład w uczuleniu na jad niektórych owadów lub w alergii na jodowe środki kontrastowe używane w badaniach radiologicznych. Ponieważ te alergeny dostają się zazwyczaj do krążenia ogólnego, objawy są bardziej nasilone i mogą doprowadzić do zagrożenia życia w postaci wstrząsu anafilaktycznego.